Οι πλάγιες πτώσεις ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Οι πλάγιες πτώσεις ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί

 Η γενική
        . γενική χρόνου

Με τη γενική του χρόνου δηλώνεται το χρονικό διάστημα κατά το οποίο συμβαίνει ένα γεγονός· ως γενική του χρόνου χρησιμοποιούνται οι γενικές των ονομάτων που φανερώνουν υποδιαίρεση του χρόνου:

δείλης (το δειλινό), μηνὸς, ἔαρος (την άνοιξη), νυκτὸς, ἐνιαυτοῦ / ἔτους / ἐτῶν, ὀπώρας (φθινόπωρο), ἑσπέρας, ὄρθρου (ξημερώματα), ἡμέρας, χειμῶνος, θέρους, ὀλίγου / πολλοῦ χρόνου, μεσημβρίας, τοῦ λοιποῦ (στο εξής)

• οἱ δ’ ἐπὶ τοῦ τείχους, καὶ θέρους καὶ χειμῶνος ἐταλαιπωροῦντο
• οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ’ οἴκου
• Τῷ δ’ ἐπιόντι ἔτει, ᾧ ἥ τε σελήνη ἐξέλιπεν ἑσπέρας καὶ ὁ παλαιὸς τῆς Ἀθηνᾶς νεὼς ἐν Ἀθήναις ἐνεπρήσθη
  
   . γενική αιτίας
  Η γενική της αιτίας προσδιορίζει ρήματα:
  α) ψυχικού πάθους:

  ἀγανακτῶ, ἄγαμαι (θαυμάζω), εὐδαιμονίζω / μακαρίζω(καλοτυχίζω), ζηλῶ, ἥδομαι, θαυμάζω, οἰκτίρω (λυπάμαι), ὀργίζομαι, χαίρω κ.ά.

• Νῦν δὲ ζηλῶ σε καὶ μακαρίζω τῆς εὐδαιμονίας.
•  τούτους μὲν οὖν ἔγωγε καὶ πάνυ οἰκτίρω τῆς ἄγαν χαλεπῆς νόσου.

α) δικανικής σημασίας:

αἰτῶμαι (κατηγορώ), ἁλίσκομαι (καταδικάζομαι), καταψηφίζομαι (καταδικάζω με την ψήφο μου, καταδικάζομαι),γράφομαι / διώκω (καταγγέλλω), δικάζω, καταγιγνώσκω (καταδικάζω), κατηγορῶ, φεύγω (κατηγορούμαι), κρίνομαι (δικάζομαι) κ.ά. Με τα ρήματα αυτά η γενική δηλώνει το έγκλημα για το οποίο κάποιος κατηγορείται ή δικάζεται, γι' αυτό και ονομάζεται και γενική του εγκλήματος.

• Ἀρχῖνος ἐγράψατο παρανόμων Θρασύβουλον (κατήγγειλε για παρανομία)
  
   . γενική αξίας
  Η γενική της αξίας ή του ποσού προσδιορίζει ρήματα όπως:
  ἀγοράζω, ἀνταλλάσσω, ἀξιῶ, διδάσκω, ἐκτιμῶ, πιπράσκω (πουλώ), τιμῶ (ορίζω ως τιμή), τιμῶμαι, ὠνοῦμαι (αγοράζω) κ.ά.
• τὰ δὲ πολλοῦ ἄξια ὄντα ὀλίγου πιπράσκεται
• Θεμιστοκλέα τῶν μεγίστων δωρεῶν ἠξίωσαν
  
  . γενική τιμήματος
  Προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας που δηλώνουν την ποινή που προτείνεται ή επιβάλλεται, όπως:
  τιμῶ (ορίζω ως ποινή), τιμῶμαι (προτείνω ως ποινή), ὑπάγω (καταγγέλλω για έγκλημα που τιμωρείται) κ.ά.
• Ἐν αὐτῇ τῇ δίκῃ ἐξῆν σοι φυγῆς τιμήσασθαι.
  
  . γενική τόπου
  Η χρήση της είναι περιορισμένη, επειδή ως προσδιορισμοί του τόπου χρησιμοποιούνται τοπική ή δοτικοφανή επιρρήματα.
• Καὶ ὁ μὲν Πολύτροπος μαχόμενος αὐτοῦ ἀποθνήσκει
  
  . γενική σκοπού
  Ως γενική του σκοπού χρησιμοποιείται η γενική έναρθρου απαρέμφατου.
• Ἐτειχίσθη Ἀταλάντη τοῦ μὴ λῃστὰς κακουργεῖν τὴν Εὔβοιαν.
• Μίνως τὸ ληστρικὸν καθῄρει ἐκ τῆς θαλάσσης τοῦ τὰς προσόδους ἱέναι αὐτῷ.

  
        Η δοτική

         . Η δοτική της αιτίας

Προσδιορίζει κυρίως ρήματα ψυχικού πάθους, όπως:

ἀγάλλομαι, ἀθυμῶ, αἰσχύνομαι, ἄχθομαι, ἥδομαι, λυποῦμαι, μεταμέλομαι, χαίρω, χαλεπαίνω / χαλεπῶς φέρω (οργίζομαι, αγανακτώ) κ.ά.

• Οἱ μὲν νέοι τοῖς τῶν πρεσβυτέρων ἐπαίνοις χαίρουσιν, οἱ δὲ γεραίτεροι ταῖς τῶν νέων τιμαῖς ἀγάλλονται.

  .        Η δοτική του τόπου 

Ως δοτική του τόπου χρησιμοποιείται:

1) η δοτική των τοπωνυμίων και δηλώνει στάση σε τόπο:

Δελφοῖς, Ἐλευσῖνι, Ἰσθμοῖ, Μαραθῶνι, Νεμέᾳ, Πλαταιαῖς, Σαλαμῖνι κ.ά.

• Οἰκίαν ᾠκοδόμηκεν Ἐλευσῖνι.

2) η δοτική πτώση αντωνυμιών ή ονομάτων που λειτουργούν επιρρηματικά με κατάληξη -ῃ (δοτικοφανή επιρρήματα τόπου)· δηλώνει τη στάση σε τόπο ή κίνηση διαμέσου ενός τόπου (διέλευση):

γῇ (στο έδαφος), κύκλῳ (κυκλικά, τριγύρω), πῇ (σε ποιο μέρος), οὐδαμῇ (μέσα από κανένα μέρος), πῂ (σε κάποιο μέρος), ταύτῃ (μέσα απ' αυτό τον τόπο), ἄλλῃ (μέσα απ' άλλο τόπο), ᾖ / ὅπῃ (μέσα από κάπου), ἐκείνῃ (μέσα από εκείνο τον τόπο), τῇδε (σ' αυτό εδώ το μέρος)

• ἐπειδὰν δὲ κρύψωσι γῇ, ἀνὴρ ᾑρημένος ὑπὸ τῆς πόλεως
• ἑστάναι δὲ κύκλῳ ἀνὰ πέντε καὶ δέκα ἄνδρας
• Τὰς πύλας ᾖ ἐσῆλθον ἔκλῃσε, ὥστε μηδὲ ταύτῃ ἔξοδον εἶναι

           Η δοτική του χρόνου

Η δοτική του χρόνου δηλώνει το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει αυτό που εκφράζει το ρήμα. Τέτοιες δοτικές είναι:

1) Οι δοτικές ονομάτων εορτών, όπως:

Διονυσίοις, Ἐλευσινίοις, Παναθηναίοις κ.ά.

• Ἀνήλωσα Παναθηναίοις τοῖς μικροῖς τριακοσίας δραχμάς.

2) Οι δοτικές ονομάτων που δηλώνουν χρονική διαίρεση, όπως:

ἔτει, ἡμέρᾳ, θέρει, μηνί, νυκτί, χρόνῳ, τῇ προτεραίᾳ / τῇ ὑστεραία

• Ἔκτῳ δὲ ἔτει Σαμίοις καὶ Μιλησίοις πόλεμος ἐγένετο.
• καὶ μετὰ τὸν κατάπλουν τρίτῳ μηνὶ ἀνήχθη ἐπ’ Ἄνδρον ἀφεστηκυῖαν
• Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἥκομεν ἕωθεν εἰς τὸν προειρημένον τόπον

          Η δοτική του ποσού

Η δοτική του ποσού, του μέτρου ή της διαφοράς συντάσσεται με ρήματα ή άλλες λέξεις που έχουν συγκριτική σημασία:

• Πολλῷ μείζων ἐγίγνετο ἡ βοή, ὅσῳ πλείους ἐγίγνοντο.
• Δερκυλίδας τοσούτῳ διέφερεν εἰς τὸ ἄρχειν τοῦ Θίβρωνος.

          Η δοτική του τρόπου

Μπορεί να είναι η δοτική κάθε ονόματος και συνηθέστερα η δοτική τρόπῳ. Εκφέρεται επίσης και με τα δοτικοφανή επιρρήματα (δηλαδή τη δοτική πτώση αντωνυμιών ή ονομάτων που λειτουργούν επιρρηματικά):

ἀκοῇ (σύμφωνα με τις φήμες), πανστρατιᾷ (με όλο το στρατό), βίᾳ (βίαια), πάντῃ (με κάθε τρόπο), δημοσίᾳ (με έξοδα του δημοσίου), πεζῇ (με τα πόδια), δρόμῳ (τρέχοντας, γρήγορα), προῖκᾳ (δωρεάν, χάρισμα), ἔργῳ (με έργα, στην πραγματικότητα), σιγῇ / σιωπῇ (σιωπηλά), εἰκῇ (τυχαία), σχολῇ (σιγά σιγά), ἰδίᾳ (ιδιαιτέρως, χωριστά), σπουδῇ (βιαστικά), κοινῇ (από κοινού), ταύτῃ (έτσι), κομιδῇ (πάρα πολύ), τῇδε (έτσι), λόγῳ (στα λόγια, θεωρητικά), φύσει (εκ φύσεως), ὄψει, φρονήσει

• ὥστε ἐκείνους ἀνόσους εἶναι καὶ χρόνον τε ζῆν πολὺ πλείω τῶν ἐνθάδε, καὶ ὶ ὄψει καὶ ἀκοῇ καὶ φρονήσει
•  ἐπεὶ τῶν γε κομιδῇ φαύλων καὶ ἀνοσιουργῶν οὐδενὶ ταῦθ’ ὑπάρχει
• αἰεὶ κατὰ ἔτος ἕκαστον δὶς ἐσβαλλόντων πανστρατιᾷ ἐς τὴν χώραν
• οἱ μὲν δὴ ταῦτ’ ἀκούσαντες πολλῇ σπουδῇ τὰ παρηγγελμένα ἔπραττον

          Η δοτική της συνοδείας

Η δοτική της συνοδείας δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα ή τις συνθήκες που συνοδεύουν το υποκείμενο του ρήματος σε κάποια ενέργειά του. Χρησιμοποιείται μαζί με ρήματα που δηλώνουν κίνηση, όπως:

ἀφικνοῦμαι, βαδίζω, βαίνω, ἐλαύνω, ἔρχομαι, πλέω, πορεύομαι, στρατεύω κ.ά.

Κάποιες από τις λέξεις που χρησιμοποιούτναι ως δοτικές της συνοδείας είναι οι εξής:

ἀνδράσι, ναυτικῷ, στόλῳ, δυνάμει, ὁπλίταις, στρατεύματι / στρατιᾷ, ἱππεῦσι, πεζῷ, στρατῷ, ἵππῳ, πλήθει, στρατιώταις, ναυσὶ, πρεσβείᾳ, τριήρεσι κ.ά.

• Ἡμεῖς δ', ἔφη, καὶ ἵπποις τοῖς δυνατωτάτοις καὶ ἀνδράσι πορευώμεθα.
• Στρατεύουσιν ἐπ' αὐτοῖς οἱ Κερκυραῖοι τεσσαράκοντα ναυσί.

          Η δοτική του μέσου ή του οργάνου

Δηλώνει το εργαλείο (κάτι υλικό) ή το μέσο (κάτι αφηρημένο) με το οποίο γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα:

• Ὡπλισμένοι δὲ πάντες ἦσαν θώραξι χαλκοῖς, κράνεσι χαλκοῖς, μαχαίραις.
• Ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται.

         Η δοτική της αναφοράς

Η δοτική της αναφοράς συντάσσεται με ρήματα που δηλώνουν σύγκριση, διαφορά, υπεροχή και μεταφράζεται με τα "ως προς", "σε": 

• Διαφέρει τὰ σώματα σχήμασιν. (ως προς τα σχήματα)
• Ὑμεῖς καὶ χρήμασι καὶ τιμαῖς τούτων ἐπλεονεκτεῖτε. (και σε χρήματα και σε τιμές)
  
  
   Η αιτιατική
  
  Η αιτιατική της αναφοράς
  Η αιτιατική της αναφοράς μπορεί να προσδιορίζει κάθε ρήμα και κυρίως όσα σημαίνουν ομοιότητα ή διαφορά. Ως αιτιατικές της αναφοράς χρησιμοποιούνται οι παρακάτω λέξεις και μεταφράζονται με τα "ως προς", "σε":
  τὸ γένος, ταῦτα, τὸ μέγεθος, τὴν γνώμην, τὴν φύσιν, τὸ πλῆθος, τὴν διάνοιαν, τὴν ψυχὴν, τὸ σῶμα, τὸ εἶδος, τὸ δέμας (στο σώμα), τὸν ἀριθμὸν, τὰ ἄλλα / τἆλλα, τὸ ἐπὶ σε (όσο εξαρτάται από σένα), τὸν δάκτυλον, τὰ ὄμματα, τὸ εὖρος, τὸν ὀφθαλμὸν
• Οἱ φύσει πονηροί, κἄν τὸ εἶδος μεταβληθῶσι, τὸν τρόπον οὐ μεταβάλλονται (ως προς τη μορφή - ως προς τη συμπεριφορά.)
• Διαφέρει γυνὴ ἄνδρὸς τὴν φύσιν (ως προς τη φύση)
  
  Η αιτιατική αιτίας
  Η αιτιατική της αιτίας προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας, ψυχικού πάθους ή άλλα των οποίων η έννοια χρειάζεται αιτιολόγηση. Ως αιτιατική της αιτίας χρησιμοποιείται συχνά και η αιτιατική του ουδέτερου δεικτικής, αναφορικής ή ερωτηματικής αντωνυμίας:
• Ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου τοῦ Περικλέους, κλοπὴν αὐτοῦ κατεψηφίσαντο. (τον καταδίκασαν για κλοπή)
• Οὐ τὴν Ἀθηναίων χάριν ἐστρατεύοντο. (Δεν εκστράτευαν για χάρη των Αθηναίων.)
• Η αιτιατική του τρόπου
  Συνηθισμένες αιτιατικές του τόπου είναι οι εξής:
  δίκην, τὴν ταχίστην (πολύ γρήγορα), δωρεὰν, (ἐκεῖνον / τόνδε / τοῦτον) τὸν τρόπον, κύκλον (κυκλικά), τὸ σύμπαν (γενικά), προῖκα (ως δώρο), ὅν τρόπον (με ποιον τρόπο; / με όποιον τρόπο), τὴν εὐθεῖαν (κατευθείαν), (πάντα / τίνα / τὸν αὐτὸν) τρόπον (με κάθε / με ποιον; / με τον ίδιο τρόπο), τὴν πρώτην (αμέσως), τρόπον τινὰ (κατά κάποιο τρόπο)
• Τὲτταρα τάλαντα προῖκα καὶ δωρεὰν ἔδωκεν.
• Καὶ τρόπον τινὰ αἴτιος ἐγένετο τῆς συμφορᾶς.

        Η αιτιατική του σκοπού

Η αιτιατική του σκοπού εκφέρεται με το ουδέτερο δεικτικής, αναφορικής ή ερωτηματικής αντωνυμίας και συντάσσεται κυρίως με ρήματα κίνησης:

• Τί τηνικάδε ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; (Για ποιο σκοπό έχεις έρθει τέτοια ώρα, Κρίτωνα;)

           Η αιτιατική του χρόνου

Η αιτιατική του χρόνου δηλώνει χρονική διαίρεση ή χρονική διάρκεια. Συνηθισμένες αιτιατικές του χρόνου είναι οι εξής:

ἔτος / ἔτη, τὸ κατ' ἀρχὰς, ἐνιαυτὸν (για ένα χρόνο), τὸ πάλαι / τὸ παλαιὸν (την/από την παλιά εποχή), ἡμέραν / ἡμέρας, τὸ πλέον (τον περισσότερο καιρό), νύκτα / νύκτας, τὸ πρῶτον (στην αρχή, πρώτα πρώτα, τὴν ἀρχὴν (αρχικά), τὸ πρότερον (πρωτύτερα), τὸ θέρος, τὸ τελευταῖον (στο τέλος, τὸ ἀρχαῖον (την παλιά εποχή), χρόνον, τὸ νῦν (τώρα), κ.ά.

• Ἐνταῦθα ἔμειναν ἡμέρας τὰς πάσας μίαν καὶ εἴκοσι.
• Καὶ τὸ πάλαι τύραννος ὁ Ἔρως λέγεται.

 
             Η αιτιατική του τόπου

• Η αιτιατική του τόπου δηλώνει τοπική απόσταση ή τοπική έκταση:
• Ἀπέχει ἡ Γάζα τῆς θαλάσσης εἴκοσι μάλιστα σταδίους.
• Διὰ ταύτης τῆς χώρας οἱ Ἕλληνες ἐπορεύθησαν ὀκτὼ σταθμούς.
  
  Η αιτιατική του τιμήματος
  Η αιτιατική της ποινής συντάσσεται με ρήματα που έχουν τη σημασία του "καταδικάζω"
• Θάνατον μὲν γὰρ ἡ φύσις πάντων κατεψηφίσατο τῶν θνητῶν. (σε θάνατο)