Τα ρηματικά επίθετα

                                        Ρηματικά Επίθετα

   Τα ρηματικά Επίθετα σε -τέος

 

Τα ρηματικά επίθετα σε -τέος δηλώνουν ότι πρέπει ή είναι ανάγκη να γίνει αυτό που σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγονται:

Οὐ κατηγορητέον τῶν πραγμάτων τούτων ἐστίν.

Ἴσως οὖν ἡμῖν γε ἀρκτέον ἀπὸ τῶν ἡμῖν γνωρίμων. (πρέπει να αρχίσουμε)

Τα ρηματικά επίθετα σε -τέος σχηματίζουν σύνταξη:

α) Προσωπική· έτσι συντάσσονται όσα ρηματικά επίθετα σε -τέος παράγονται από μεταβατικά ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε αιτιατική. Στη σύνταξη αυτή εξαίρεται το υποκείμενο που πρέπει να πάθει ό,τι δηλώνει το οικείο ρήμα, γι' αυτό και το ρηματικό επίθετο έχει παθητική σημασία:

Ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστί. [Δεῖ ὠφελεῖσθαι τὴν πόλιν ὑπὸ σοῦ.] (H πόλη πρέπει να ωφελείται από σένα.)

➤ Η προσωπική σύνταξη έχει την εξής μορφή: ονομαστική ρηματικού επιθέτου (σε θέση κατηγορουμένου)1 + τύπος του ρ. εἰμὶ + Υ σε ονομαστική + δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου· το ἐστὶ και η δοτική προσωπική μπορεί να παραλείπονται. Σε ονομαστική τίθεται το ρηματικό επίθετο όταν έχουμε ταυτοπροσωπία, ενώ στην ετεροπροσωπία τίθεται κανονικά σε αιτιατική.
Στη μετάφραση αποδίδουμε:

το υποκείμενο κανονικά με ονομαστική·

το ρηματικό επίθετο + ἐστὶ με το «πρέπει να» + το οικείο ρήμα·

τη δοτική προσωπική με ποιητικό αίτιο:

Γυναῖκες αἱ τοιαῦται τοῖς τοιούτοις ἀνδράσιν ἐκλεκτέαι συνοικεῖν. (Oι γυναίκες αυτού του είδους πρέπει να επιλέγονται από τέτοιους άνδρες για συμβίωση.)

Ἐὰν δέ τις κατά τι κακὸς γίγνηται, κολαστέος ἐστί. (πρέπει να τιμωρείται)

Καί μοι ἔδοξεν ἤδη ἐνταῦθα κινητέος εἶναι ὁ φιλογυμναστής. [ταυτοπροσωπία]

Πολιορκητέους φημὶ εἶναι τοὺς ἄνδρας. [ετεροπροσωπία]

N.E.: H πράξη σου αυτή είναι καταδικαστέα.

β) Απρόσωπη· έτσι συντάσσονται τα ρηματικά επίθετα που προέρχονται είτε από μεταβατικά είτε από αμετάβατα ρήματα. Στην απρόσωπη σύνταξη το ρηματικό επίθετο τίθεται σε ουδέτερο γένος ενικού (σπανίως πληθυντικού) αριθμού και έχει ενεργητική σημασία. Στη σύνταξη αυτή εξαίρεται η πράξη που πρέπει να γίνει:

Ἡμῖν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἀγωνιστέον. [Δεῖ ἡμᾶς ἀγωνίζεσθαι ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας.]

Οὐ πάνυ ἡμῖν φροντιστέον τί ἐροῦσιν οἱ πολλοί. [Οὐ πάνυ δεῖ ἡμᾶς φροντίζειν τί ἐροῦσιν οἱ πολλοί.]

➤ H απρόσωπη σύνταξη έχει την εξής μορφή: ουδέτερο ρηματικού επιθέτου + ρ. ἐστὶ + δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου2 + αντικείμενο (κατά τη σύνταξη του οικείου ρήματος, εφόσον αυτό είναι μεταβατικό)· το ἐστὶ και η δοτική προσωπική μπορεί να παραλείπονται. Στην απρόσωπη σύνταξη των ρηματικών επιθέτων σε -τέος δεν υπάρχει υποκείμενο.
Στη μετάφραση αποδίδουμε:

τη δοτική προσωπική με υποκείμενο·

το ρηματικό επίθετο + ἐστὶ με το «πρέπει να» + το οικείο ρήμα·

το αντικείμενο σύμφωνα με τη σύνταξη του ρήματος στη Ν.Ε.:

Καὶ ταύτας τὰς συμφορὰς ὑπομενετέον ἡμῖν ἐστιν. [ὑπομενετέον ἐστίν: ρήμα, ἡμῖν : δοτ. προσωπική του ενεργούντος προσώπου, τὰς συμφοράς: αντικείμενο] (Εμείς πρέπει να υπομένουμε και αυτές τις συμφορές.)

Πρῶτον σκεπτέον τὸ ἑκούσιον καὶ τὸ ἀκούσιον.

Τοῦτο δ' ἔτι μᾶλλον διασαφῆσαι πειρατέον.

Ἰστέον δὲ ὅτι Παρίων κτίσμα ἡ Θάσος.

Mερικές φορές τα ρηματικά επίθετα σε -τέος έχουν άλλη λειτουργία στον λόγο:

Oἱ δὲ Bοιωτοὶ ἀπεκρίναντο αὐτοὺς γιγνώσκειν τὸ ποιητέον. [αντικείμενο]

Ενδέχεται η δοτική που βρίσκεται κοντά σε ρηματικό επίθετο σε -τέος να εκφράζει κάποια επιρρηματική σχέση:

Οὐκ ἀθυμητέον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῖς παροῦσι πράγμασι. [δοτ. αιτίας]

Τα ρηματικά Επίθετα σε  - τος

Ένα ρηματικό επίθετο σε -τος είναι δυνατόν να δηλώνει:

α) Ό,τι και η μετοχή του παθητικού παρακειμένου ή του ενεργητικού ή του μέσου (σπανιότερα παθητικού) ενεστώτα και αορίστου του ρήματος από το οποίο παράγεται το ρηματικό επίθετο:

ἀθάνατος: ὁ μὴ θνῄσκων        λυτός: ὁ λελυμένος

ἀνόητος: ὁ μὴ νοῶν                μενετός: ὁ μένων

ἄπρακτος: ὁ μὴ πράξας / ὁ μὴ πραχθεὶς                ποιητός: ὁ πεποιημένος

ἀφύλακτος: ὁ μὴ φυλαττόμενος               ῥητός: ὁ ὡρισμένος

γραπτός: ὁ γεγραμμένος          συναπτός: ὁ συνημμένος

θνητός: ὁ θνῄσκων  κ.ά.

Σοφία γὰρ μόνον τῶν κτημάτων ἀθάνατον.

Ἀνόητον γὰρ καὶ οὐ καλὸν τὸ παρὰ τὴν ἀξίαν τυγχάνειν.

Καὶ διὰ μὲν τοῦτον πάντα τῇ πόλει ἄπρακτα γέγονεν.

Οὕτω μὲν δὴ ἀπέπλευσαν ἄπρακτοι ἐκ Μιλήτου οἱ Πέρσαι.

β) Εκείνον που μπορεί να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγεται το ρηματικό επίθετο (ὁρατός: ὁ δυνάμενος ὁρᾶσθαι). Τέτοια ρηματικά επίθετα είναι τα ακόλουθα:

ἄβατος     ἄρρητος   ὁρατὸς

ἀκουστὸς                ἄτρωτος   προσβατὸς / προσιτὸς

ἀνεκτὸς   (δια)βατὸς               ῥητὸς

ἀπρόσιτος               διδακτὸς  τρωτὸς

ἁπτὸς      μαθητὸς   κ.ά.

Ὁ γὰρ λόγος αἴτιός ἐστι τῆς μαθήσεως ἀκουστὸς ὤν.

Διδακτὴ ἅπασα ἐπιστήμη δοκεῖ εἶναι.

γ) Εκείνον που αξίζει να πάθει ό,τι σημαίνει το ρήμα από το οποίο παράγεται το ρηματικό επίθετο (ἐπαινετός: ὁ ἄξιος ἐπαινεῖσθαι). Μερικά από αυτά τα ρηματικά επίθετα είναι τα παρακάτω:

ἀγαστὸς (αξιοθαύμαστος)       καταγέλαστος

ἀβίωτος   μεμπτὸς (αξιόμεμπτος)

βιωτὸς     μνημονευτὸς (αξιομνημόνευτος)

ἐπαινετὸς (αξιέπαινος)            περίβλεπτος (αξιοθαύμαστος)

ζηλωτὸς (αξιοζήλευτος)           πιστὸς (αξιόπιστος)

θαυμαστὸς (αξιοθαύμαστος)   σεπτὸς (αξιοσέβαστος) κ.ά.

Οὗτοι δὲ καὶ ζῶντες καὶ ἀποθανόντες ζηλωτοί.

Τὸ γὰρ ἁμαρτάνειν ἀνθρώπους ὄντας οὐδὲν οἴομαι θαυμαστόν.

Τα ρηματικά επίθετα σε -τος σχηματίζουν σύνταξη:

α) Προσωπική· λειτουργούν ως κοινά επίθετα:

Φασὶ τὴν ψυχὴν τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀθάνατον. [κατηγορούμενο]

Πάντα μοι φαίνεται μεγάλα καὶ θαυμαστά. [κατηγορούμενο]

Κάλλιόν ἐστιν ἀντὶ θνητοῦ σώματος ἀθάνατον δόξαν ἀντικαταλλάξασθαι. [επιθετικοί προσδιορισμοί]

Πρὸ τοῦδε τοῦ πολέμου ὁ δῆμος αὐτῶν ἐξεδίωξε τοὺς δυνατούς. [αντικείμενο]

Ὁ δὲ κῆρυξ τῶν Ἀθηναίων ἀκούσας ἀπῆλθεν ἄπρακτος. [επιρρ. κατηγορούμενο τρόπου]

β) Απρόσωπη· παράγονται κυρίως από αμετάβατα ρήματα, απαντούν στο ουδέτερο γένος ενικού κυρίως αριθμού και συνοδεύονται από το ρήμα ἐστὶ και από δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου (ποιητικό αίτιο), όταν δηλώνεται το πρόσωπο που ενεργεί. Λαμβάνονται ως απρόσωπες εκφράσεις:

Χωρίς υποκείμενο· είναι η πιο συνηθισμένη μορφή. Στην περίπτωση αυτή τα ρηματικά επίθετα σε -τος ισοδυναμούν με το δυνατόν ἐστι, ἄξιόν ἐστι + απαρέμφατο:

Ἆρ' οὖν βιωτὸν ἡμῖν ἐστιν μετὰ διεφθαρμένου σώματος; [ἄξιόν ἐστι βιοῦν· ἡμῖν: δοτ. προσωπική του ενεργούντος προσώπου]

Ἐνόμισαν οὕτω μὲν ἀβίωτον εἶναι. [ἀδύνατον/ἀνάξιον εἶναι ζῆν]

Με υποκείμενο απαρέμφατο ή δευτερεύουσα πρόταση:

Οὐκ ἐδόκει δυνατὸν εἶναι χειμῶνος ὄντος στρατεύειν. [Y: απαρέμφατο]

Θαυμαστὸν πῶς λανθάνομεν ἔχοντες τὴν κρατίστην τῶν ἐπιστημῶν. [Y: πλάγια ερωτηματική πρόταση]

Οὐ θαυμαστὸν εἰ μὴ τούτων ἐνεθυμήθησαν. [Y: αιτιολογική πρόταση]

Ανάλυση βασικών ρηματικών επιθέτων σε –τέος

ἀκτέον = δεῖ ἄγειν (ἄγω)

αἱρετέον = δεῖ αἱρεῖσθαι (αἱρέομαι –οῦμαι)

ἰτέον και ἰτητέον = δεῖ ἰέναι (εἶμι)

ἰστέον = δεῖ εἰδέναι (οἶδα)

λεκτέον και ῥητέον = δεῖ λέγειν

ληπτέον = δεῖ λαμβάνειν

μεθεκτέον = δεῖ μετέχειν

οἰστέον = δεῖ φέρειν

χρηστέον = δεῖ χρῆσθαι

παρατηρήσεις

 Η δοτική που συνοδεύει το ρηματικό επίθετο μπορεί να μην είναι πάντα προσωπική, αλλά ενδέχεται να έχει άλλη συντακτική θέση.

Π.χ. ῎Αλλοις μὲν γὰρ χρήματὰ ἐστὶ καὶ νῆες καὶ ἵπποι, ἡμῖν δὲ ξύμμαχοι ἀγαθοὶ, οὕς οὐ παραδοτέα τοῖς Ἀθηναίοις ἐστὶν.

Το ρηματικό επίθετο έχει την ίδια σύνταξη με το ρήμα από το οποίο παράγεται.

Ως προς τη μετάφραση

Τα ρηματικά επίθετα σε –τος μπορούν αν αποδοθούν στη μετάφραση:

Ως αντίστοιχο νεοελληνικό ρηματικό επίθετο σε –τος ή μετοχή

Αυτός που μπορεί να + ρήμα

Αυτός που αξίζει να + ρήμα

Τα ρηματικά επίθετα σε –τέος στη μετάφραση αποδίδονται:

Αυτός που πρέπει να + ρήμα ενεργητικής ή παθητικής φωνής

Η δοτική του ενεργούντος προσώπου:

Στην απρόσωπη σύνταξη μεταφράζεται με ονομαστική ως υποκείμενο του ρήματος.

Στην προσωπική σύνταξη μεταφράζεται είτε με ονομαστική ως υποκείμενο του ρήματος είτε με προθετικό σύνολο: από + αιτιατική​

Άσκηση:
Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (προσωπική – απρόσωπη) των ρηματικών επιθέτων και να αναλυθούν σε δεῖ + απαρέμφατο

Εὐλαβητέον ἐστὶ τὸ ἀδικεῖν μᾶλλον ἤ τὸ ἀδικεῖσθαι.

Ἐὰν δὲ τις κατὰ τι κακὸς γίγνηται, κολαστέος ἐστὶ.

Ἔστιν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πάντας μὲν τοὺς νόμους ὑμῖν σπουδαστέον, ὡς κάλλιστα ἔχειν.

Ἐπεὶ δὲ οὔτε Χειρίσοφος ἧκεν οὔτε πλοῖα ἱκανὰ ἦν οὔτε τὰ ἐπιτήσεια ἦν λαμβάνειν ἔτι, ἐδόκει ἀπιτέον εἶναι.

Ἐξελεγκτέος δὴ οὗτος ὁ λόγος ἡμῖν ἐστὶν.

Καὶ τῇ ῥητορικῇ οὕτω χρηστέον ἐπὶ τὸ δίκαιον ἀεὶ.

Ἔστι δὲ πάντα μὲν ὡς ἔπος εἰπεῖν ὀνείδη φευκτέον, τοῦτο δὲ πάντων μάλιστ’, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι.

Παρὰ τούτους ἐλθόντες σκεψώμεθα ὅ τι ἡμῖν ποιητέον ἐστίν

Ἔστι δ' ὑμῖν οὐ τοῦτο μόνον σκεπτέον

Aλλ', ἔφη ὁ Κλειτοφῶν, τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον ἔλεγεν ὃ ἡγοῖτο ὁ κρείττων αὑτῷ συμφέρειν· τοῦτο ποιητέον εἶναι τῷ ἥττονι, καὶ τὸ δίκαιον τοῦτο ἐτίθετο.

Δοτέον οὖν τῷ τελέως ἀδίκῳ τὴν τελεωτάτην ἀδικίαν, καὶ οὐκ ἀφαιρετέον ἀλλ' ἐατέον τὰ μέγιστα ἀδικοῦντα τὴν μεγίστην δόξαν αὑτῷ παρεσκευακέναι εἰς δικαιοσύνην

Ἀλλ' ἄρα ἵνα βελτίους ὦσιν οἱ πολῖται ὁρῶντες ἅπαντας ὁμοίως τιμωμένους, διὰ τοῦτο δοκιμαστέος ἐστίν

Οὐκοῦν, εἰ μηδὲν αὐτοῖς τῶν ἀνθρωπίνων μέλει, τί καὶ ἡμῖν μελητέον τοῦ λανθάνειν αὐτοὺς;

Πρῶτον δὴ ἡμῖν, ὡς ἔοικεν, ἐπιστατητέον τοῖς μυθοποιοῖς, καὶ ὃν μὲν ἂν καλὸν μῦθον ποιήσωσιν, ἐγκριτέον, ὃν δ' ἂν μή, ἀποκριτέον

῏Ην δ' ὁ μῦθος ὡς ἀνοιστέον σοὶ τοὔργον εἴη τοῦτο κοὐχὶ κρυπτέον.