Η Χρήση της δοτικής

                            Η Χρήση της Δοτικής

Η Δοτική που εξαρτάται από Ρήματα
Αντικείμενο:  Αντικείμενο σε πτώση δοτική παιρνουν τα ρήματα που σημαίνουν:
1. Φιλική ή εχθρική διάθεση ή ενέργεια: όπως εὐνοῶ, ἀρέσκω, λυσιτελῶ, φθονῶ, ἐπιβουλεύω, μάχομαι, πολεμῶ - Δεινόν ἐστί μαχέσθαι θεῷ καί τύχη - Φοίνιξ καί Κίλιξιν ἐναυμάχησαν
2. Ευπείθεια, απείθεια, υποταγή: όπως

πείθομαι, ἀπειθῶ, δουλεύω (είμαι δούλος) - Πείθου τοῖς νόμοις

3. Ακολουθία, διαδοχή: όπως ἔπομαι, ἀκολουθῶ - τῇ ἀχαριστίᾳ ἕπεται ἡ ἀναισχυντία
4. Προσέγγιση, επικοινωνία, ανάμειξη: όπως πελάζω (πλησιάζω), κοινωνῶ, ὁμιλῶ (συναναστρέφομαι), μείγνυμι - κακοῖς ὀμιλῶν καυτός ἐκβήσει κακός- ὅμοιος ὀμοίῳ ἀεί πελάζει
5. Ομοιότητα, ισότητα, συμφωνία: όπως ἰσοῦμαι, ὀμοιάζω, ἔοικα, συμφωνῶ - φιλοσόφῳ ἔοικας, ὦ νεανία
6. Πρέπει ή ταιριάζει: όπως πρέπει, ἀρμόττει, προσήκει - ὁ κόθόρνος ἀρμόττει τοῖς ποσίν ἀμφοτέροις
7. Παραίνεση, προτροπή, διαταγή :- Λέγομεν ὐμῖν σπονδάς μή λύειν
8. Σύνθετα με τις προθέσεις σύν, ἐν, ὐπό, παρά, περί, πρός και το επίρρημα ὁμοῦ: όπως ἐμμένω, συνοικῶ, ὐπόκειμαι, ἐπιτίθεμαι, παραγίγνομαι, περιπίπτω, προσφέρομαι, ὀμολογῶ, ὀμονέω - έμμένω τοῖς ὅρκοις - ἐγώ σύνειμι θεοῖς - προσέχω τοῖς λόγοις
 Σημείωση 1. Το χρῶμαι και τα σύνθετά του συντάσσονται με δοτική. - χρῶ τοῖς εἰρημένοις Σημείωση 2. Τα ὠφελῶ, βλάπτω και τα συνώνυμα συντάσσονται με αιτιατική εκτός από το λυσιτελῶ (με δοτική) Σημέιωση
Σημείωση 3. Τα ρήματα ψυχικού πάθους συντάσσονται με δοτική προσώπου (αντικείμενο) και με δοτική πράγματος (δοτική της αιτίας)

Δοτική προσωπική: Είναι η δοτική ονόματος, προσώπου ή ποσωπικής αντωνυμίας, που βρίσκεται κοντά σ' ένα ρήμα οποιασδήποτε σημασίας και διάθεσης χωρίς όμως να είναι αντικείμενο και ανάλογα με το νόημα που εκφράζει ονομάζεται:
α) Δοτική προσωπική κτητική: Η δοτική αυτή βρίσκεται κοντά στα ρήματα εἰμί, γίγνομαι, υπάρχω και φανερώνει το πρόσωπο που κατέχει κάτι. Στη μετάφραση τα υπαρκτικά ρήματα σημαίνουν ἔχω. - ἐστί μοι χρήματα - πολλαί καί καλαί ἐλπίδες ἡμίν εἰσί σωτηρίας
β) Δοτική προσωπική χαριστική ή αντιχαριστική: Η δοτική αυτή φανερώνει το πρόσωπο που ωφελείται ή βλάπτεται από αυτό που εκφράζει το ρήμα. - Ἕκαστος οὐχί τῷ πατρί καί τῇ μητρί μόνον γεγένηται ἀλλά καί τῇ πατρίδι
γ) Δοτική προσωπική της συμπάθειας: Η δοτική αυτή φανερώνει το πρόσωπο που συμμετέχει σε ό,τι εκφράζει το ρήμα. - Διέφθαρτο τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπίς
δ) Δοτική προσωπική της αναφοράς: Δηλώνει το πρόσωπο αναφορικά με το οποίο αληθεύει ή συμβαίνει κάτι. Τέτοια δοτική βρίσκεται κοντά σε μετοχές για τον καθορισμό του χρόνου ή του τόπου στον οποίο ισχύει κάτι. - Ἐπίδαμνος ἐστί πόλις ἐν δεξιᾷ ἐσπλέοντι τόν ᾿Ιόνιον κόλπον
ε) Δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου: Η δοτική αυτή φανερώνει το πρόσωπο σύμφωνα με την κρίση του οποίου ισχύει κάτι. Βρίσκεται συνήθως κοντά σε δοξαστικά ρήματα - οὐδέ δίκαιον μοι δοκεῖ εἶναι δεῖσθαι τοῦ δικαστοῦ
στ) Δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου: Η δοτική αυτή φανερώνει το πρόσωπο που ενεργεί. Βρίσκεται κοντά σε παθητικά ρήματα συντελικών χρόνων (σπάνια αορίστου) και στα ρηματικά επίθετα σε - τος και - τέος - ταῦτα Θεμιστογένει γέγραπται - ὀ ποταμός ἐστί ἡμῖν διαβατέος
ζ) Δοτική προσωπική ηθική: Ως δοτική ηθική χρησιμοποιείται κανονικά η προσωπική αντωνυμία του α΄ και β΄προσώπου. Η δοτική αυτή φανερώνει το πρόσωπο που για χαρά ή λύπη του γίνεται αυτό που εκφράζει το ρήμα.

Η δοτική που εξαρτάται από ουσιαστικό :
είναι ετερόπτωτος προσδιορισμός του ουσιαστικού ή του επιθέτου που προσδιορίζει και μπορεί να είναι:
Δοτική αντικειμενική Με τέτοια δοτική συντάσσονται τα επίθετα (σπάνια ουσιαστικά) τα οποία παράγονται από ρήματα που συντάσσονται με δοτική και σημαίνουν:

α. Φιλική ή εχθρική διάθεση, όπως ὠφέλιμος, βλαβερός, φίλος, ἐχθρός - οἰ πονηροί ἀλλήλοις ἐχθροί μᾶλλον εἰσίν ἢ φίλοι

β) Ευπείθεια, απείθεια, υποταγή, όπως εὐπειθής, υπήκοος - Ἵππος εὐπειθής τῷ ἡν ἰόχῳ

γ) Ακολουθία, διαδοχή, όπως ακόλουθος, διάδοχος - Ἀκόλουθος τοίνυν ἐστί ὁ νῦν λόγος τῷ τότε ῥηθέντι

δ) Προσέγγιση, επικοινωνία, ανάμειξη, όπως γειτων, ὅμορος (γειτονικὀς), ἄμικτος

ε) Ταυτότητα, ομοιότητα, συμφωνία, ισότητα και τα αντιθετά τους, όπως ὁ αὐτός, ὅμοιος, ἁνόμοιος, ἵσος, ἅνισος, ἰσόρροπος, σύμφωνος - σύμφωνοι ἀλλήλοις εἰσί

στ) Πρέπει ή ταιριάζει και τα αντίθετά τους, όπως ἀρμόδιος, ἀπρεπής, ἀνάρμοστος - ἀνάρμοστον τό αἰσχρόν παντί τῷ θείῳ

ζ) Σύνθετα με τις προθέσεις ἐν, σύν και το επίρρημα ὀμοῦ, όπως σύμφυτος, συγγενής, ἔνοχος, ἔμφυτος - Αἰδώς καί φόβος ἔμφυτα τοῖς ἀνθρώποις εἰσίν

Η δοτική που εξαρτάται από επίθετο :
1. Δοτική αντικειμενική Με τέτοια δοτική συντάσσονται τα επίθετα (σπάνια ουσιαστικά) τα οποία παράγονται από ρήματα που συντάσσονται με δοτική και σημαίνουν:

α. Φιλική ή εχθρική διάθεση, όπως ὠφέλιμος, βλαβερός, φίλος, ἐχθρός - οἰ πονηροί ἀλλήλοις ἐχθροί μᾶλλον εἰσίν ἢ φίλοι

β) Ευπείθεια, απείθεια, υποταγή, όπως εὐπειθής, υπήκοος - Ἵππος εὐπειθής τῷ ἡν ἰόχῳ

γ) Ακολουθία, διαδοχή, όπως ακόλουθος, διάδοχος - Ἀκόλουθος τοίνυν ἐστί ὁ νῦν λόγος τῷ τότε ῥηθέντι

δ) Προσέγγιση, επικοινωνία, ανάμειξη, όπως γειτων, ὅμορος (γειτονικὀς), ἄμικτος

ε) Ταυτότητα, ομοιότητα, συμφωνία, ισότητα και τα αντιθετά τους, όπως ὁ αὐτός, ὅμοιος, ἁνόμοιος, ἵσος, ἅνισος, ἰσόρροπος, σύμφωνος - σύμφωνοι ἀλλήλοις εἰσί

στ) Πρέπει ή ταιριάζει και τα αντίθετά τους, όπως ἀρμόδιος, ἀπρεπής, ἀνάρμοστος - ἀνάρμοστον τό αἰσχρόν παντί τῷ θείῳ

ζ) Σύνθετα με τις προθέσεις ἐν, σύν και το επίρρημα ὀμοῦ, όπως σύμφυτος, συγγενής, ἔνοχος, ἔμφυτος - Αἰδώς καί φόβος ἔμφυτα τοῖς ἀνθρώποις εἰσίν
2. Δοτική της αναφοράς ή του κατά τι: Η δοτική αυτή αναφέρεται σε αυτό ως προς το οποίο ισχύει η έννοια του ουσιαστικού ή του επιθέτου - Συγγενεῖς ἔστε φύσει οὐ νόμῳ

Η Δοτική που εξαρτάται από επίρρημα:
Επιρρήματα που συντάσσονται με δοτική είναι :

α. όσα παράγονται από ρήματα ή επίθετα που συντάσσονται με δοτική και λέγεται επίσης δοτική αντικειμενική

β. Επιρρήματα που συντάσσονται με δοτική είναι τα ἃμα, ὀμοῦ, ἐξης και τα προθετικά ἐγγύς, πλησίον

- Πλησίον τῷ φίλῳ - Τό ἐξῆς τοῖς Μαραθῶνι ἔργον διεπράξατο

 

Η δοτική ως επιρρηματικός Προσδιορισμός:

 Η επιρρηματική χρήση της δοτικής φανερώνει:
1. Μέσο: ἡ ψυχή τρέφεται μαθήμασι
2. Όργανο: τήν θύραν τῇ βακτηρίᾳ ἔκρουε
3. Τρόπο: βίᾳ εἷλον τό χωρίον
4. Χρόνο: Θεσμοφορίοις ᾤχετο εἰς τό ἰερόν
5. Τόπο: φαμέν Μαραθῷνι μόνοι προκινδυνεῦσαι τῷ βαρβάρῳ
6. Αιτία: οὐχ ὓβρει ἀλλ'ἀνάγκῃ λαμβάνομεν τά ἐπιτήδεια
7. Συνοδεία: Τέτοια δοτική είναι οι στρατιωτικοί όροι σε δοτική, όπως στρατῷ, ναυσί, δυνάμει, πλήθει, ναυτικῷ, ἰππεῦσι με ρήματα κινήσεως.
8. Αναφορά: Βρίσκεται δίπλα σε ρήματα ή επίθετα που έχουν την έννοια διαφοράς, υπεροχής, σύγκρισης. - Ἐγώ δέ οὔτε ποσίν εἰμί ταχύς οὔτε χερσίν ἰσχυρός
9. Ποσό: Φανερώνει το μέτρο ή τη διαφορά.

Ασκήσεις στη χρήση της δοτικής
Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των ακόλουθων δοτικών:

1. Ἐνταῦθα ἐντυγχάνομεν τῷ γέροντι

2. ὃμοιοι τοῖς πολεμίοις ἐστέ
3. Οἰ ᾿Αθηναῖοι ἦλθον ναυσί τριάκοντα.

4. μάχονται δόρασι καί τόξοις

5. Οἱ Ἕλληνες ἤριζον ἀλλήλοις

6. Χρή τούς ἄρχοντας γίγνεσθαι ὑπηρέτας τοῖς νόμοις

7. τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ ἀφίκοντο εἰς τόν ποταμόν

8. Ἐμμένω τοῖς ὅρκοις

9. ᾿Αλκιβιάδης δυνάμει οὐδέν τῶν ἄλλων διέφερε

10. Θεραπευτέον ἐστί ἡμῖν τούς θεούς

11. Χρή τούς ἄρχοντας γίγνεσθαι ὑπηρέτας τοῖς νόμοις

12. Βίᾳ ἔλαβον τό χωρίον

13. Ἐλεγεν αὐτοῖς τοιάδε

14. Ταῦτα Θεμιστογένει γέγραπται

15. Ηδε ἡ ἡμέρα ἄρξει μεγάλων κακῶν τοῖς ῝Ελλησι.