Κριτήρια
ΠΗΓΕΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ
ΠΗΓΕΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ
1."
Αντλώντας στοιχεία από τον πίνακα και το κείµενο που σας δίνονται και
αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις,
να αναλύσετε το γεγονός της µετάβασης της ελληνικής ναυτιλίας από την εποχή του
ιστιοφόρου στην εποχή του ατµόπλοιου. (2002)
Πίνακας 5 Η
εξέλιξη της ελληνικής ναυτιλίας κατά την περίοδο 1840-1910
ΕΤΟΣ
|
ΙΣΤΙΟΦΟΡΑ
|
ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ
|
||
αριθμός
πλοίων |
χωρητικότητα
(τόνοι) |
αριθμός
πλοίων |
χωρητικότητα
(τόνοι) |
|
1840
|
837
|
94.000
|
-
|
-
|
1850
|
1.482
|
248.000
|
-
|
-
|
1860
|
1.212
|
234.000
|
1
|
150
|
1875
|
1.107
|
210.000
|
27
|
8.200
|
1892
|
1.292
|
213.000
|
103
|
60.400
|
1903
|
1.030
|
145.000
|
209
|
202.000
|
1911
|
760
|
102.000
|
347
|
384.000
|
«Τα ιστιοφόρα που άλλοτε, στην περίοδο 1700-1820, πλούτιζαν
τους νησιώτες, είχαν αποδεκατιστεί από τον πόλεµο (οι απώλειες σκαφών κυµαίνονταν
από 50 ως 60%). Σιγά σιγά βέβαια, επισκευάστηκαν ή αντικαταστάθηκαν, αλλά η
αναπόφευκτη βαθµιαία εκτόπισή τους από τα ατµοκίνητα πλοία, έδωσε γερό κτύπηµα
στους παραδοσιακούς καραβοκύρηδες. Από το 1850, µειώνονται προοδευτικά οι
ναυπηγικές εργασίες των νησιών, καθώς και το σύνολο των δραστηριοτήτων που
είχαν αναπτυχθεί γύρω από τη ναυτιλία.
.....................................................................................................
Πράγµατι, από τη
στιγµή που γενικεύτηκε η χρήση των ατµοκίνητων σκαφών, η ναυτιλία µετατράπηκε
βαθµιαία σε οικονοµική επιχείρηση µεγάλης εµβέλειας. Αναπόφευκτα, το οργανωτικό
κέντρο της µετατοπίστηκε προς την πρωτεύουσα, και από κει, µε λιµάνι τον
Πειραιά, κυριάρχησε σιγά σιγά σ' όλο το εσωτερικό θαλάσσιο εµπόριο και (κυρίως)
στο εξωτερικό εµπόριο (...)».
Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 174-176 Μονάδες
25
2."Αντλώντας
στοιχεία από τον παρακάτω πίνακα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις :
α) Να παρουσιάσετε την πορεία της ελληνικής βιοµηχανίας από το 1870 έως το
1917. β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας, λαµβάνοντας υπόψη και τις
δραστηριότητες του εξωελλαδικού ελληνικού κεφαλαίου. (2002)
ΠΙΝΑΚΑΣ Ανάπτυξη της βιοµηχανίας
Αριθµός
βιοµηχανιών Αριθµός
εργατών Ιπποδύναµη
(σε ατµόϊππους)
1867 22 300
7.300
1873 95
7.342
1875 95 1967
-
1878 108
2.884
1889 (145) 8.568
1892
- 10.000
1917 2.213
35.500 70.000
Από το έργο του Κ.
Τσουκαλά, Εξάρτηση και Αναπαραγωγή, Αθήνα 1977 σελ. 260
3."Αντλώντας
στοιχεία από τα κείµενα και τον πίνακα που σας δίνονται και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις, να αναζητήσετε τους λόγους της µετανάστευσης των
Ελλήνων, κυρίως στις Η.Π.Α., στα τέλη του 19ου αιώνα, και να εκτιµήσετε την
έκταση και τα οφέλη που προέκυψαν για την ελληνική οικονοµία ως τις αρχές του
20ου αιώνα. (2003)
α. Η παραγωγική
έκρηξη και η κατάρρευση του εµπορίου της ελληνικής σταφίδας ενέτειναν την
υπερατλαντική µετανάστευση από τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές, καθώς και από
τις γειτονικές, οι οποίες τους έστελναν εποχικούς εργάτες. Η ελληνική
σταφιδοπαραγωγή είχε επωφεληθεί από την επιδηµία φυλλοξήρας, που είχε πλήξει τα
γαλλικά αµπέλια γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1860 και είχε αποδεκατίσει τη γαλλική
παραγωγή. Η Ελλάδα κινήθηκε µε τρόπο ώστε να καλύψει το κενό στην παγκόσµια
αγορά, όπου οι τρεις κύριοι αγοραστές ήταν η Μεγάλη Βρετανία, η Γερµανία και η
Ρωσία. Καθώς οι τιµές του εξαγόµενου προϊόντος ανέβηκαν στα ύψη, η
σταφιδοκαλλιέργεια αντικατέστησε ελαιοκαλλιέργεια όπως και την καλλιέργεια
σιτηρών... Η ευηµερία αφορούσε πρωτίστως τους σταφιδεµπόρους και τους
τοκογλύφους και έλαβε τέλος στη δεκαετία του 1890.
(Ιστορία της Ελλάδας
του 20ού αι., Αλ. Κιτροέφ, «Η υπερατλαντική µετανάστευση», τ.Α1 σ. 134)
β.Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α (1880-1920)
Αριθµός
µεταναστών Πληθυσµός
των χωρών το 1910 %
Ελλάδα 370.000 2.800.000 13,2
Ιταλία 4.776.000 34.700.000
12,7
Ισπανία 109.000
20.000.000
0,5
Πορτογαλία 203.000 5.500.000 3,7
Ρουµανία 85.000 7.200.000
1,2
Βουλγαρία
65.000 4.300.000 1,5
(Κ. Τσουκαλά,
«Εξάρτηση και αναπαραγωγή», σ.σ. 148-149)
γ. Στον πελοποννησιακό και αθηναϊκό Τύπο δηµοσιεύονταν
τακτικά ιστορίες, όπου περιγραφόταν ο πλούτος αγροτικών περιοχών, χάρη στα
εµβάσµατα ή την επιστροφή των ίδιων των µεταναστών. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί
ότι στα συγκεκριµένα παραδείγµατα περιλαµβανόταν η παρακµή της τοκογλυφίας στις
επαρχίες, χάρη στα διαθέσιµα σ’ αυτές τις περιοχές κεφάλαια, τα οποία
στέλνονταν από το εξωτερικό. Στην Πελοπόννησο, τα εµβάσµατα προκάλεσαν την
αναγκαστική πτώση των επιτοκίων από 25% σε 6-8% και την ουσιαστική εξαφάνιση
των δανειστών που είχαν αρχίσει να πλουτίζουν. Επίσης αυξήθηκε η αξία της γης
και της εργασίας. (Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., Αλ. Κιτροέφ, «Η
υπερατλαντική µετανάστευση», τ.Α1 σ. 141-142)
4."Αντλώντας
στοιχεία από τα παρακάτω κείµενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να
καταγράψετε τα αποτελέσµατα από την επιβολή του ∆ιεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου
(1898) στην Ελλάδα. Μονάδες 25 (2003)
Κείµενα
α. Η πτώχευση της
Ελλάδας ως αναπόφευκτο αποτέλεσµα µιας τέτοιας δανειακής επιβάρυνσης εξανάγκασε
το ελληνικό κράτος να αποδεχθεί τη µέγιστη των ταπεινώσεων, την επιβολή του
∆ιεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου. Η διεθνής οικονοµική επιτροπή, η οποία συστάθηκε
µε υπόδειξη των Μεγάλων ∆υνάµεων, αποτελείτο από εκπροσώπους των ξένων τραπεζών
και έδρευε στο ελληνικό έδαφος, ενώ ο ρόλος της δεν σταµατούσε στον έλεγχο και
τη διαχείριση των εσόδων του κράτους, αλλά προχωρούσε και στη βαρύνουσα
γνωµάτευση για την έκδοση χρήµατος, για τη σύναψη δανείων και γενικά για όλα
σχεδόν τα δηµοσιονοµικά θέµατα. Οι υπερεξουσίες αυτές της διεθνούς οικονοµικής
επιτροπής ουσιαστικά αναιρούσαν για µεγάλο χρονικό διάστηµα τις εξουσίες της
ελληνικής κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου, καθώς οι αποφάσεις του κράτους για
σχεδιασµούς οικονοµικής ανάπτυξης ελέγχονταν από εξωελλαδικά κέντρα, ερήµην του
ελληνικού λαού.
(Σ. Τζόκα, «Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισµός στην Ελλάδα στα τέλη
του 19ου αιώνα», σσ. 188-189)
β. Το µέγεθος του
τραυµατισµού της εθνικής φιλοτιµίας µπορεί να γίνει κατανοητό, αν αναλογισθεί
κανείς ότι πριν από τον πόλεµο οι έλληνες πολιτικοί ήταν πεπεισµένοι ότι ο
οικονοµικός έλεγχος από ξένους ήταν ασυµβίβαστος µε το αντιπροσωπευτικό σύστηµα
διακυβέρνησης, αφού αφαιρούσε από τον έλεγχο του κοινοβουλίου τη φορολογική
πολιτική, που αποτελούσε τη βασική αρµοδιότητά του. Όπως έλεγε ο βουλευτής
Άρτας και πρώην υπουργός Οικονοµικών Κων/νος Καραπάνος «µόνον εις τα ασιατικά
έθνη, τα µη έχοντα την συναίσθησιν της εθνικότητος αυτών, και τα διεπόµενα υπό
του θείου δικαίου, είναι δυνατή η επιβολή και η λειτουργία ξενικού ελέγχου».
Σύµφωνα µε αυτή τη λογική, στην κοινοβουλευτική Ελλάδα δεν µπορούσε να
επιβληθεί ένα σύστηµα που εφαρµόστηκε στη θεοκρατική Οθωµανική
Αυτοκρατορία.......................................................
................................ Στην πράξη, η λειτουργία του ελέγχου στην
Ελλάδα πέτυχε απόλυτα στην αποστολή προστασίας των συµφερόντων των
οµολογιούχων. Στη συνέχεια όµως αδιαφόρησε για τον εξορθολογισµό των ελληνικών
δηµοσιονοµικών πραγµάτων, ακόµη και σε περιπτώσεις που παραβιάζονταν το πνεύµα
της ρύθµισης και οι ρητοί περιορισµοί του νόµου ΒΦΙΘ του 1898.
(Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αι., Χρ. Χατζηιωσήφ, «Η Μπελ
Επόκ του Κεφαλαίου», σσ. 312, 316).
5."
Χρησιμοποιώντας τα σχετικά χωρία του πιο κάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις
ιστορικές σας γνώσεις να περιγράψετε τη δραστηριότητα του εξωελλαδικού
ελληνικού κεφαλαίου στο ελληνικό κράτος από το 1870 έως το τέλος του 19ου
αιώνα. (2006)
Κείμενο
Φαίνεται πραγματικὰ ὅτι γιὰ τοὺς ὁμογενεῖς ἡ «ἐπιχείρησις Ἑλλὰς»
δὲ σήμαινε ἁπλῶς τὴν ἐγκατάστασή τους στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο καὶ τὴν ἐπιχειρηματική
τους ἀνάπτυξη ἐκεῖ, ἀλλά, ἀκόμα περισσότερο, σήμαινε τὴν ἐπιδίωξη ἐξαιρετικῶν εἰσοδημάτων
καὶ ὑπερ-κερδῶν, ἀνώτερων ἀπὸ τὰ θεωρούμενα διεθνῶς ὡς συνήθη. Ἔτσι, οἱ ἄνθρωποι
αὐτοὶ κινήθηκαν μόνιμα σὲ ἕνα κλίμα προσωπικῶν πιέσεων, προσπαθώντας νὰ ἀποσπάσουν
ἀπὸ τὴν ἑλληνική κυβέρνηση ὄχι ἁπλῶς δικαιώματα, ἀλλὰ ἀποκλειστικότητες καὶ
προνόμια. Ἔτσι, τὰ ὑπερκέρδη, ἡ κερδοσκοπία, οἱ πρόσοδοι, τὰ προνόμια
παρουσιάσθηκαν μὲ τὴν ἀνοχὴ τοῦ κράτους σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς, ὅπου οἱ ὁμογενεῖς
ἀναμίχθηκαν: στὰ τσιφλίκια τῆς Θεσσαλίας–Ἄρτας, στὶς παραγγελίες τῶν δημοσίων ἔργων,
στὰ ἐθνικὰ δάνεια, στὴν ἐπεξεργασία τοῦ προστατευτικοῦ δασμολογίου, στὴ
διατύπωση τῆς φορολογικῆς πολιτικῆς κλπ.
Ιστορία του Ελληνικού
΄Εθνους, τόμος Ι∆΄ (Αθήνα, 1977), σ. 58
6. "
Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείµενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις, να επισηµάνετε τα αποτελέσµατα της επιβολής του ∆ιεθνούς Οικονοµικού
Ελέγχου (∆.Ο.Ε.) στην οικονοµία της Ελλάδας.
Ελληνοπαιδες 2004
ΚΕΙΜΕΝΟ
Ο ∆ιεθνής Οικονοµικός Έλεγχος Αποτέλεσµα του ελληνοτουρκικού
πολέµου του 1897 υπήρξε και η επιβολή στην Ελλάδα ∆ιεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου.
. . Η Ελληνική κυβέρνηση µετά την ήττα, τον Ιούλιο του 1897, κατέβαλε ύστατες
προσπάθειες να συµβιβαστεί µε τους δανειστές και να αποτρέψει τον έλεγχο. Πρώτα
ο διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας Στ. Στρέιτ και στη συνέχεια ο Α. Συγγρός
ανέλαβαν τις διαπραγµατεύσεις µε τους εκπροσώπους των οµολογιούχων, αλλά χωρίς
επιτυχία. . . Η επίσηµη ονοµασία του οργανισµού, που ουσιαστικά ανέλαβε τη
διαχείριση της Ελληνικής οικονοµίας ήταν αρχικά ∆ιεθνής Επιτροπή Ελέγχου. Ο
όρος αυτός «όζων δουλείας» αντικαταστάθηκε ύστερα από ένα χρόνο µε τον όρο
∆ιεθνής Οικονοµική Επιτροπή (∆.Ο.Ε.) αλλά στη συνείδηση όλων και στην ιστορία
έµεινε η λέξη Έλεγχος, γιατί αυτό ήταν στην πραγµατικότητα. . . Ο οικονοµικός
έλεγχος που επιβλήθηκε στην Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα βαρύς, αλλά αποβλέποντας
πάντα στο συµφέρον των οµολογιούχων, είχε και ορισµένες ευνοϊκές επιπτώσεις
στην ελληνική οικονοµία. Ο νόµος ΒΦΙΘ΄ (σηµ: σχετικός νόµος που ψηφίστηκε από
την ελληνική βουλή στις 21 ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ∆ΑΣ Φεβρουαρίου 1898
και αφορά στην ίδρυση του ∆.Ο.Ε.) περιείχε διατάξεις που βοηθούσαν τη
νοµισµατική σταθερότητα και τη βελτίωση της εσωτερικής αξίας της δραχµής.
Επίσης µε τον έλεγχο εµπεδώθηκε η ελληνική πίστη, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα
συνάψεως νέων δανείων, που τα χρειάστηκε η Ελλάδα στα χρόνια που ακολούθησαν.
∆ιασκευασµένο απόσπασµα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
της Εκδοτικής Αθηνών, τόµ. Ι∆΄, σσ. 164-165.
7."α.Αφού μελετήσετε τα
στοιχεία του παραπάνω πίνακα και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να
προσδιορίσετε τις παραγωγικές δυνατότητες της Ελλάδας κατά τις δεκαετίες στις
οποίες αναφέρεται ο πίνακας και να σχολιάσετε τις διακυμάνσεις των εξαγωγών και
εισαγωγών. Μονάδες 15
β.Ποια ήταν η σημασία του
εξωτερικού εμπορίου για την οικονομία της χώρας την ίδια περίοδο; (2000)
Το εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας Μ.Ο. δεκαετιών 1860-1870 και
1900-1910
ΠΟΛΗ
|
1860-1870
|
1900-1910
|
||
Εισαγωγές
|
Εξαγωγές
|
Εισαγωγές
|
Εξαγωγές
|
|
Αγροτικά προϊόντα
|
31%
|
63%
|
36%
|
75%
|
Βιομηχανικά προϊόντα
|
24%
|
7%
|
30%
|
2%
|
Πρώτες ύλες
|
12%
|
17%
|
18%
|
22%
|
8® © Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και
αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε: α) Την
αστική στέγαση των προσφύγων, όπως αυτή ξεκίνησε, με πρωτοβουλία του κράτους
και της ΕΑΠ, από την Αθήνα και τον Πειραιά, με τη δημιουργία νέων συνοικισμών
(μονάδες 13) β) τον τρόπο στέγασης των απόρων προσφύγων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες
12)
[Η
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ]
Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη
γενική κατάσταση στην Ελλάδα, της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης. Η μοναδική
παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας. Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό
δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός, καθώς οι συνθήκες διαβίωσης
χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες. Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε
σκηνές, όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα. Κατόπιν κατασκευάστηκαν
από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια. Η επιτροπή
αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350
σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων. […]
Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν
απελπιστική, αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο
οικογένειες. […] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του
δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες, οι οποίοι εμπορεύονταν το
νερό. […] Στο μεγάλο ρεύμα οι ακαθαρσίες, τα σκουπίδια, τα ράκη της
ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα.
Σπ.
Τζόκας, «Η ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην
Καισαριανή»
[Η
ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ]
Ένα ολόκληρο χωριό, αποτελούμενο από μικροσκοπικά
τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης, προσφέροντας μια
πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες, δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα.
[…] [Οι καλύβες] είναι […] απερίγραπτα στενάχωρες. Με τον τρόπο που έχουν
κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες
και υγρές. Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες
μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους. Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα
καταλύματα, προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους. […] Όμως
και στην καλύτερη περίπτωση […] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα
της πολιτισμένης ζωής.
H.
Morgenthau, H Aποστολή μου στην Αθήνα. 1922-Το έπος της εγκατάστασης
9. Να αναφερθείτε στα προβλήματα, που έφεραν τα
πρώτα νέφη στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας, εκτός από τη διαχείριση του
εθνικού ζητήματος της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.
[ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΕΣΠΟΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ]
Σύμφωνα μὲ μιὰ
θεωρία, τὸ σύνταγμα εἶχε συντηρητικὸ χαρακτήρα ἐπειδὴ ὁ λαὸς τῆς Κρήτης⎯καὶ τὰ δεκαέξι μέλη τῆς συντακτικῆς
ἐπιτροπῆς⎯πίστευε ὅτι
μιὰ ἐκτελεστικὴ ἐξουσία μὲ ἐνισχυμένες ἁρμοδιότητες καὶ ἀπαλλαγμένη ἀπὸ
κοινοβουλευτικοὺς περιορισμοὺς καὶ ἐπεμβάσεις βραχυπρόθεσμα θὰ συνέβαλλε πιὸ ἀποτελεσματικὰ
στὴν ἐπίλυση τῶν πολιτικῶν προβλημάτων τοῦ νησιοῦ. […] Οἱ συντάκτες τῆς τελικῆς
μορφῆς τοῦ σχεδίου τοῦ συντάγματος δὲν θεωροῦσαν ὁριστικὸ τὸ καθεστὼς τῆς αὐτονομίας,
ἀφοῦ δὲν ἱκανοποιοῦσε τὶς ἐθνικὲς προσδοκίες τῶν Κρητῶν. […] Ὁ Ἰωάννης
Σφακιανάκης ἀποποιήθηκε τὴν πρόταση νὰ ὑπηρετήσει ὑπὸ τὸν ὕπατο ἁρμοστὴ
προφασιζόμενος λόγους ὑγείας. Στὴν πραγματικότητα εἶχε σοβαρὲς ἐπιφυλάξεις γιὰ
τὶς προθέσεις καὶ τὴν ἱκανότητα τοῦ πρίγκιπα Γεωργίου νὰ κυβερνήσει τὴν Κρήτη ἐποικοδομητικά.
Στὴν Ἐπίσημον Ἐφημερίδα […] ἀναφέρεται ὅτι ὁ πρίγκιπας εἶχε δηλώσει: «Κύριοι,
πρέπει νὰ ἠξεύρετε ὅτι ἦλθον ἐδῶ διὰ νὰ διοικήσω ὡς ὁ Μέγας Πέτρος», καὶ ὅτι ὁ
Σφακιανάκης εἶχε ἀπαντήσει:«Πολὺ καλά, Ὑψηλότατε, εἶσθε ἐλεύθερος, ἡμεῖς μόνον
θὰ σᾶς παρακαλέσωμεν νὰ μᾶς χαρίσητε τὰς σφαγὰς τοῦ Μεγάλου Πέτρου». Εἴτε αὐθεντική,
εἴτε κατασκευασμένη, ἡ στιχομυθία αὐτὴ εἶναι ἀσφαλῶς ἐνδεικτικὴ γιὰ τὸ εἶδος τῶν
σχέσεων τῶν δύο ἀνδρῶν. […] [Ὁ τότε γενικὸς πρόξενος] τῆς Ἀγγλίας Esmé Howard
[…] παρουσίαζε τὸν ὕπατο ἁρμοστὴ ἀπρόθυμο νὰ συνεργαστεῖ μὲ τὴν κυβέρνηση: «Δὲν
ἀπέκρυπτε τὴν ἀντιπάθειά του γιὰ τὸ συνταγματικὸ πολίτευμα. Μοῦ εἶχε πεῖ κάποτε
ὅτι θεωροῦσε ἄχρηστες τὶς κοινοβουλευτικὲς κυβερνήσεις, ὅτι, ὄντας ναυτικός, δὲν
ἀντιλαμβανόταν τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὴν αὐστηρὴ πειθαρχία καὶ ὅτι εἶχε σκοπὸ νὰ
κυβερνήσει τὴν Κρήτη σὰν πολεμικὸ πλοῖο, μὲ τὸν ἴδιο καπετάνιο, ὅ,τι καὶ ἂν εἶχαν
κατὰ νοῦν οἱ Δυνάμεις γιὰ τὸ σύνταγμα μὲ τὸ ὁποῖο εἶχαν προικοδοτήσει τὸ νησί».
Λ.
Μακράκη, Ἐλευθέριος Βενιζέλος, 1864-1910.
10 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και
αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να αναφερθείτε στην κατάσταση που
επικράτησε στην Τραπεζούντα από τον Απρίλιο του 1916 έως τον Φεβρουάριο του
1918.
Μόλις
ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ο Χρύσανθος πλησίασε τον Τούρκο κυβερνήτη της
πόλης και υποσχέθηκε ότι το ποίμνιό του θα παρέμενε πιστό στον σουλτάνο. [...]
Την άνοιξη του 1916 έστρεψε τη διπλωματική του δεξιοτεχνία προς μία διαφορετική
κατεύθυνση. Καθώς ο οθωμανικός στρατός υποχωρούσε και τα τσαρικά στρατεύματα
εισέβαλλαν στην Τραπεζούντα, ο μητροπολίτης ήταν εκείνος που παρέδωσε επίσημα
την
πόλη στους Ρώσους θέλοντας, ίσως, με αυτό τον τρόπο να
δείξει ότι επρόκειτο για «απελευθέρωση» των χριστιανών και «σκλαβιά» των
Τούρκων. Αλλά και κατά την διάρκεια της κατοχής ο Χρύσανθος εργάστηκε
για το καλό των ντόπιων Τούρκων και μουσουλμάνων ώστε να μην
υποφέρουν αναίτια.
Βr.
Clark, Δυό φορές ξένος. Οι μαζικές απελάσεις που διαμόρφωσαν την σύγχρονη
Ελλάδα και Τουρκία
[Μαρτυρία
Ιωάννη Χολετσίδη]
Έγινε μεγάλη υποδοχή
στους Ρώσους. [...] Οι Έλληνες από πάντα αγαπούσαν τον Ρώσο. Το ήξεραν και οι
Τούρκοι και, όταν ακούστηκε πως έρχονταν οι Ρώσοι, οι Τούρκοι μάς έλεγαν: «Ο
νουνός σας έρχεται, είστε
χαρούμενοι». Μερικοί
Τούρκοι είχαν κρυφτεί σε χριστιανικά σπίτια. Όταν εγκαταστάθηκαν πια οι Ρώσοι
στην Τραπεζούντα, φανερώθηκαν και οι λίγοι κρυμμένοι Τούρκοι. Κανείς δεν τους
πείραξε. Ούτε ρουθούνι δεν άνοιξε.
Από τον Απρίλιο του
1916 ως τον Νοέμβριο του 1917 περάσαμε πολύ καλά. Και οι δουλειές πήγαιναν καλά
και η καρδιά μας ήταν ήσυχη κι ευχαριστημένη. Στην Τραπεζούντα είχε
εγκατασταθεί το επιτελείο του ρωσικού στρατού. Τα στρατεύματά τους είχανε
φθάσει ως την Τρίπολη. Ξαφνικά όμως, τον Νοέμβριο του 1917 αλλάξανε τα πράματα.
[...] Ως τον Φεβρουάριο του 1918 είχανε φύγει και οι τελευταίοι ρώσοι
στρατιώτες.
Η
Έξοδος του Ελληνισμού του Πόντου. 90 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή
11 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και
αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να παρουσιάσετε:
α) τους παράγοντες, οι οποίοι έδωσαν ώθηση στο ελληνικό
εργατικό κίνημα, από την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα έως και την
ίδρυση του ΣΕΚΕ (μονάδες 15) και β) τις αρχές και το πρόγραμμα του ΣΕΚΕ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Α
Οἱ βαλκανικοὶ πόλεμοι μὲ τὴν ἐπιστράτευσιν εἶχον νεκρώσει πᾶσαν
σοσιαλιστικὴν ζύμωσιν εἰς τὴν Παλαιὰν Ἑλλάδα. Ἡ ἐπιστράτευσις, ὁ στρατιωτικὸς
νόμος καὶ α ἱ ἐθνικαὶ νίκαι μετέβαλον τὴν κατάστασιν.
Ἀλλὰ συγχρόνως οἱ πόλεμοι ἤνοιξαν νέους καὶ ἀνελπίστους ὁρίζοντας
καπιταλιστικῆς ἀναπτύξεως διὰ τὴν μικρὰν ἄλλοτε Ἑλλάδα. Καὶ μαζὶ μὲ τὴν ἀνάπτυξιν
τῆς βιομηχανίας, τῆς ναυτιλίας καὶ τοῦ ἐμπορίου, τῆς μεταφορᾶς καὶ τῆς
συγκοινωνίας, ἀναπτύσσεται καὶ ἡ ἐργατικὴ τάξις. Ἡ σοσιαλιστικὴ ἰδέα ἐπανευρίσκει
τὴν ἐκδήλωσίν της. Ἡ ἀπήχησις τῆς Φεντερασιὸν ἔχει καὶ αὐτὴ εὐνοϊκὴν ἐπίδρασιν.
[...] Τὸ 1918 εἰς 700 καὶ πλέον μεγάλας ἐπιχειρήσεις ἠσχολοῦντο περὶ τοὺς
70.000 ἐργάτας βιομηχανίας. Ἄλλοι 60-70.000 τοὐλάχιστον ἐργάται βιοτεχνίας καὶ ἐμπορίου
δέον νὰ προστεθοῦν εἰς τὸν ἀριθμὸν τῶν βιομηχανικῶν ἐργατῶν. Ἡ συντεχνιακή μορφὴ
τῆς οἰκονομίαςπαρεχώρησε τὴν θέσιν της εἰς τὴν καθαρῶς κεφαλαιοκρατικήν.
Α.
Μπεναρόγιας, Ἡ πρώτη σταδιοδρομία τοῦ ἑλληνικοῦ προλεταριάτου
Τὸ
σχέδιο πάνω στὴν ἐξωτερικὴ πολιτικὴ ποὺ υἱοθετήθηκε ἀπὸ τὸ Σοσιαλιστικὸ Ἐργατικὸ
Κόμμα Ἑλλάδος (ΣΕΚΕ), ἦταν τὸ ἀκόλουθο: [...]
– Καταγγελία ὅλων τῶν μυστικῶν συνθηκῶν καὶ κατάργησις τῆς
μυστικῆς διπλωματίας.
– Ἄμεσος ἀποστράτευσις καὶ γενικὸς ἀφοπλισμὸς καὶ
κατεδάφισις ὅλων τῶν φρουρίων καὶ ὀχυρώσεων.
– Ἀποκατάστασις ὅλων τῶν Ἐθνῶν μικρῶν καὶ μεγάλων μὲ πλῆρες
δικαίωμα ν’ ἀποφασίζουν περὶ τοῦ συστήματος τῆς διοικήσεώς των
– Κατάργησις τῶν τωρινῶν συμμαχιῶν καὶ ἄμεσος σχηματισμὸς τῆς
Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν πρὸς ἐξασφάλισιν τῆς ἀνεξαρτησίας ἁπάντων.
Πρὸς πραγματοποίησιν τῶν ἀνωτέρω ὅρων τὸ Σοσιαλιστικὸν Ἐργατικὸν
Κόμμα τῆς Ἑλλάδος κρίνει ἀναγκαίαν καὶ ἐπείγουσαν τὴν σύγκλησιν διεθνοῦς
σοσιαλιστικοῦ συνεδρίου οὗ αἱ ἀποφάσεις νὰ εἶναι ὑποχρεωτικαὶ δι’ ὅλα τὰ ἐργατικὰ
κόμματα.
Γ. Β. Λεονταρίτης, Τὸ Ἑλληνικὸ Σοσιαλιστικὸ Κίνημα κατὰ τὸν
Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο
12.
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται:
α. να αναζητήσετε τις αιτίες καθυστέρησης στην ανάπτυξη του
εργατικού κινήματος στην Ελλάδα μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους (μονάδες 9)
[...] Η περιορισμένη προσφορά εργατικής δύναμης στην Ελλάδα
αύξησε ήδη από τον 19ο αιώνα τα ημερομίσθια, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις
πόλεις. [...] Ως φαίνεται, όμως, ούτε τα σχετικώς υψηλά ημερομίσθια της
βιομηχανίας έπειθαν τον μικροϊδιοκτήτη αγρότη, έστω και φτωχό, να εγκαταλείψει
την βεβαιότητα της αγροτικής αυτάρκειας, όσο μίζερη και αν ήταν, και να
διακινδυνεύσει μια ζωή αβεβαιότητας για το μεροκάματο του μετανάστη, στο Λαύριο
ή τον Πειραιά. Η καλύτερη απόδειξη είναι η αθρόα «εισαγωγή» ξένων εργατών ήδη
από την δεκαετία του 1860. Πολλοί από αυτούς κάλυπταν τις ανάγκες της αγροτικής
οικονομίας για εποχικούς ή
μόνιμους εργάτες. Άλλοι απαντούσαν στην ζήτηση ειδικευμένων εργατών
για την βιομηχανία και ανειδικεύτων εργατών για τα δημόσια έργα. Αλβανοί
εργάτες προσλαμβάνονται στα δημόσια έργα και στην Κωπαΐδα, Ιταλοί και Ισπανοί
ειδικευμένοι τεχνίτες «εισάγονταν» στο Λαύριο.
Γ.Β.
∆ερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, 1830-1920
13.
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας
δίνεται:
α. Να εξηγήσετε γιατί ήταν αναγκαίες οι μεγάλες επενδύσεις
στις υποδομές της Ελλάδας του Μεσοπολέμου.
β. Να αναφέρετε ποια έργα υποδομής έγιναν κατά την περίοδο
αυτή. (μονάδες 13)
Τα σημαντικότερα έργα [...] αφορούσαν
κατ’αρχήν την πρωτεύουσα, όπου η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση είχε σωρεύσει
προβλήματα και δυσλειτουργίες. Από το 1922 η Αθήνα ζούσε με περιορισμούς στην
κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος ενώ η λύση στο πρόβλημα της ύδρευσης εκκρεμούσε
από τον 19ο αιώνα. Ο εξηλεκτρισμός της χώρας είχε απασχολήσει οικονομικούς και
κρατικούς παράγοντες αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, ιδίως σε
συνδυασμό με την προοπτική αξιοποίησης των υδατοπτώσεων της
Μακεδονίας αλλά οι σχετικές μελέτες δεν έδωσαν πειστικά αποτελέσματα και οι
επείγουσες ανάγκες εστίασαν το ενδιαφέρον στην Αθήνα. [...]
Η
εκτέλεση μεγάλων εγγειοβελτιωτικών-αντιπλημμυρικών έργων ήταν απαραίτητη για
την επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και τη βελτίωση των αποδόσεων στις
πεδιάδες της Μακεδονίας, που συχνά κατακλύζονταν από τα νερά των ποταμών. Έτσι,
το 1926, επί Θ. Παγκάλου και το 1928, επί Βενιζέλου, υπογράφηκαν δύο συμβάσεις
με εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων: την American Foundation Co, που ανέλαβε
τη μελέτη
και την εκτέλεση των έργων στην πεδιάδα Θεσσαλονίκης και τη
John Monks & Sons-Ulen & Co για τις πεδιάδες Σερρών και ∆ράμας. [...]
Παρά την έλλειψη συμπληρωματικών αντιπλημμυρικών ή/και αρδευτικών έργων σε
αυτές τις περιοχές, η επέκταση και οι αυξητικές επιδόσεις της γεωργικής παραγωγής,
σε συνδυασμό με τον περιορισμό των εστιών ελονοσίας, μάστιγας του αγροτικού
πληθυσμού, επιβεβαίωσαν το χαρακτηρισμό των έργων αυτών ως
μιας από τις σημαντικές κληρονομιές του Μεσοπολέμου.
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΓΡΙΑΝΤΩΝΗ –
ΓΕΩΡΓΙΑ Μ. ΠΑΝΣΕΛΗΝΑ, «Η ελληνική οικονομία»
14.Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις, να αναφέρετε τους λόγους ανάδειξης
και τα αιτήματα (μονάδες 8) της «νέας γενιάς» στην περίοδο της
συνταγματικής μοναρχίας.
Ἐκτὸς ἀπὸ
τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν ποὺ ἱδρύθηκε τὸ 1837 δημιουργήθηκαν 190 δημοτικά, 31 ἀποκαλούμενα
ἑλληνικὰ σχολεῖα καὶ τέσσερα γυμνάσια. Μεταξὺ 1837 καὶ 1857, 3.182 φοιτητὲς ἀπέκτησαν
στὴν Ἀθήνα διπλώματα, ἐνῶ τὸ ποσοστὸ ὅσων γνώριζαν γραφὴ καὶ ἀνάγνωση αὐξήθηκε
μέχρι τὸ 1840 στὸ 40% τοῦ ἀνδρικοῦ πληθυσμοῦ, ἡλικίας ἄνω τῶν 5 ἐτῶν. [...] Ἡ
σχετικὰ ταχύρρυθμη ἐξάπλωση τῆς μόρφωσης αὔξησε τὶς ἐντάσεις στὴν κοινωνία. Γιὰ
τοὺς ἀπόφοιτους τοῦ Πανεπιστημίου, ἰδιαίτερα τοὺς νομικοὺς, ἴσχυε σὲ σχέση μὲ τὴν
ἐπαγγελματικὴ προοπτικὴ τὸ ἴδιο ὅπως καὶ γιὰ ὅλους τοὺς ἄλλους: ἡ πίεση γιὰ μιὰ
θέση στὸ δημόσιο μεγάλωνε. Ἐπίσης μεγάλωναν οἱ ἀτομικὲς ἀπαιτήσεις γιὰ τὸ ἐπίπεδο
ζωῆς, οἱ μορφωμένοι καθὼς καὶ οἱ μισομορφωμὲνοι ἄρχισαν νὰ ἐνοχλοῦνται ἀπὸ τὴν ἀνεπάρκεια
τῶν συνθηκῶν στὴν Ἑλλάδα, τὴ γενικὴ καθυστέρηση σὲ σχέση μὲ τὶς χῶρες τῆς
∆ύσης, καὶ ἡ ἐπιθυμία γιὰ συμμετοχὴ στὶς πολιτικὲς διαδικασίες ἐνίσχυε τὴ γενικὴ
δυσαρέσκεια.
Φαίνεται ὅτι στὴν περίπτωση τῆς Ἑλλάδας ἐπιβεβαιώνεται ἡ ὑπόθεση
ὅτι ἡ διαδικασία τῆς γρήγορης ἐξάπλωσης τῆς στοιχειώδους μόρφωσης συμπίπτει μὲ
τὴν περίοδο πολιτικῆς ἀστάθειας καὶ ὅτι κατὰ πᾶσα πιθανότητα ἐνισχύει αὐτὴ τὴν ἀστάθεια.
Gunnar
Hering, Τὰ πολιτικὰ κόμματα στὴν Ἑλλάδα 1821-1936
15 .Χρησιμοποιώντας
τα στοιχεία που δίνονται στον παρακάτω πίνακα και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας
γνώσεις, να δικαιολογήσετε την αύξηση της έκτασης και του
πληθυσμού της Ελλάδας, αναφέροντας τα ιστορικά
γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην αύξηση αυτή. Ως αφετηρία
θεωρείται το έτος 1838.
ΠΙΝΑΚΑΣ
Εξέλιξη της έκτασης και του πληθυσμού της Ελλάδας (1838- 1920)
ΕΤΟΣ ΕΚΤΑΣΗ
(σε τετρ. χλμ.) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
1838 47.516
752.000
1871 50.211
1.480.000
1881 63.606
2.004.000
1914 120.000
4.818.000
1920 150.833
5.531.000
16 .Με
βάση τα παρακάτω κείµενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να
αναφερθείτε στη συµβολή των προσφύγων
στη διαµόρφωση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού.
Η
συµβολή των προσφύγων στην ανάπτυξη της µουσικής στην Ελλάδα. Περισσότερες
ακόµη δυσκολίες παρουσιάζει η ανίχνευση των ποικίλων πολιτισµικών
αλληλεπιδράσεων που προέκυψαν από την εγκατάσταση των προσφύγων. Συνήθως
παραπέµπουµε, για τη Σύρο, στο ρεµπέτικο, που άνθισε εκεί µε την άφιξη των
προσφύγων και όπου έκανε την πρώτη του µαθητεία ο Μάρκος Βαµβακάρης.
Χ.
Λούκος, «Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερµούπολη»
Μέσα
στην περίοδο αυτή που εξετάσαµε ανήκουν και οι πεζογράφοι Στρατής Μυριβήλης,
που γίνεται γνωστός κυρίως µε το αντιπολεµικό µυθιστόρηµα «Η ζωή εν τάφω», και
Φώτης Κόντογλου, µε την τάση του προς το
πρωτογονικό, το παράξενο και την περιπετειώδη ζωή των
ναυτικών. . Μελετώντας όλα τα γεγονότα της εποχής αυτής και την εξέλιξή τους
διαπιστώνουµε ότι για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία παρατηρείται η
συνεργασία του συµπαγούς αυτού ελληνισµού, που από εξωτερικά κυρίως προσκόµµατα
εµποδίζεται στη διαρκή τάση του προς τη διασπορά και βαίνει τώρα πια προς την
οριστική του διαµόρφωση. Η ανάµειξη των γηγενών και των προσφύγων είχε και θα
έχει βαθύτερες αµοιβαίες επιδράσεις στη σκέψη και στη δράση, τις οποίες
διαισθάνεται και διαβλέπει κανείς ιδίως στην ορµητική φορά, µε την οποία
προχωρεί προς τα εµπρός ο ενωµένος λαός.
Απ. Βακαλόπουλος, Νέα
Ελληνική Ιστορία, 388-389
17.Να
εξηγήσετε τις αιτίες της µετακίνησης των προσφύγων από τις συγκεκριµένες
περιοχές που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα, µεταξύ των ετών 1919 έως
και 1923. Να αναφερθείτε επίσης στις σχετικές
διεθνείς συµφωνίες, όπου υπάρχουν.
ΠΙΝΑΚΑΣ
Προέλευση των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα
Χώρες
Αριθµός ατόµων
Τουρκία (σύνολο) 1.104.216
Ρωσία (σύνολο) 58.526
Βουλγαρία 49.027
18 .
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται, να αναφερθείτε στη συμβολή του διαμετακομιστικού εμπορίου στην
οικονομική ανάπτυξη του Ποντιακού Ελληνισμού κατά τον 19ο και τις αρχές του
20ου αιώνα.
Στήν Τραπεζούντα τό 1869 ἡ ἀξία τῶν
εἰσαγωγῶν εἶχε φθάσει στά 62.787.464 φράγκα, μὲ χῶρες προελεύσεως κατά σειρά: Ἀγγλία,
Περσία, Γαλλία, Ρωσία, Ἐλβετία καὶ προτελευταία τὴν Ἑλλάδα μὲ 131.150 φράγκα,
καὶ τῶν ἐξαγωγῶν στὰ 37.901.438 φράγκα, μὲ προορισμὸ κατὰ σειρά: Περσία,
Κωνσταντινούπολη, Ρωσία, Γαλλία, Καύκασο κ.ἄ. Τὸν ἴδιο χρόνο εἶχαν ἔρθει στὸ
λιμάνι της Τραπεζούντας 297 ἀτμόπλοια καὶ 704 ἱστιοφόρα. Μὲ τὶς χερσαῖες
συγκοινωνίες καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸ δρόμο Τραπεζούντας - Ἐρζεροὺμ – Ταυρίδας
πολλά καραβάνια μετέφεραν ἐμπορεύματα πρὸς καὶ ἀπὸ τὸ ἐσωτερικό τῆς Μικρᾶς Ἀσίας,
πρὸς τὴν Περσία καὶ ἄλλες χῶρες.
Ἱστορία
τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΓ΄
Στόν
Πόντο ἡ οἰκονομικὴ δραστηριότητα περιοριζόταν στὴν παραλιακὴ ζώνη καὶ σ’ αὐτὴ
πάλι ἤκμαζε τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο. Τὸ σπουδαιότερο κέντρο ἦταν ἡ Τραπεζούντα, ποὺ
βρισκόταν στὸ τέρμα τοῦ χερσαίου δρόμου καὶ στὸ ἐπίκεντρο τῆς ἐπικοινωνίας τῆς
Περσίας καὶ τῆς Κασπίας μὲ ὅλη τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ μὲ τὴ ∆ύση. Τὸ ἐμπόριο τῆς
Τραπεζούντας ἀναπτύχθηκε ἰδιαίτερα ἀπὸ το 1883, ὅταν ἡ Ρωσία ἀπέκλεισε τὴν ὁδὸ
μέσω Καυκάσου στὸ περσικὸ ἐμπόριο, μέχρι το 1906, ὁπότε ἀποκαταστάθηκε πάλι ἡ ἐπικοινωνία
μέσω Ρωσίας. Στὸ διαμετακομιστικὸ ἐμπόριο τῆς Τραπεζούντας ἡ ἑλληνική ναυτιλία ἔπαιζε
σημαντικὸ ρόλο - ἐρχόταν τρίτη στὶς εἰσαγωγὲς καὶ ἐξαγωγὲς στὸ λιμάνι τῆς
πόλεως. Ὑπῆρχε ὑποκατάστημα τῆς Τράπεζας Ἀθηνῶν, ἐνῶ οἱ ντόπιοι μεγάλοι
τραπεζικοὶ καὶ ἐμπορικοὶ οἶκοι τῶν Γ. Καπαγιαννίδη, ἀδελφῶν Φωστηροπούλου καὶ τῶν
Θεοφύλακτου καὶ Λεοντίδη ἤλεγχαν τὴν οἰκονομικὴ ζωὴ τοῦ τόπου. ∆εύτερη σὲ
σημασία ἐρχόταν ἡ Ἀμισὸς (Samsun) ποὺ ἤκμαζε ὡς κέντρο ἐξαγωγῆς καπνοῦ καὶ
διέθετε καὶ αὐτὴ ὑποκατάστημα τῆς Τράπεζας Ἀθηνῶν. Ἡ Κερασούντα καὶ τὰ Κοτύωρα ἤκμαζαν
ἐπίσης·καὶ ἐκεῖ τὸ ἐμπόριο ἦταν στὰ χέρια τῶν Ἑλλήνων.
Ἱστορία
τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. Ι∆΄:
Ἡ οἰκονομική ἀνάπτυξη, τῶν ἑλλήνων ἐμπόρων τοῦ Πόντου ἀπό τά
μέσα τοῦ 19ου αἰώνα ὀφείλεται κατά ἕνα
μέρος στήν εὐνοϊκή μεταχείρηση πού ἀπολάμβαναν ἀπὸ τήν
τσαρική Ρωσία καί σέ μικρότερο βαθμό ἀπό ἄλλες μεγάλες ∆υνάμεις. Οἱ πολύγλωσσοι
ἕλληνες ἔμποροι ὑπῆρξαν πολύτιμοι συνέταιροι, ἐπειδή γνώριζαν καλά τίς τοπικές ἐμπορικές
συνθῆκες καί εἶχαν ἐκτεταμένες ἐπαφές μέ ἑλληνικές παροικίες στήν Εὐρώπη καί σ’
ὁλόκληρη τήν ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἀλλά οἱ ἕλληνες χριστιανοί ἦταν ἐξίσου
πολύτιμοι για την προώθηση εὐρωπαϊκῶν καί ἰδιαίτερα ρωσικῶν πολιτικῶν φιλοδοξιῶν
σέ βάρος ὀθωμανικῶν ἐδαφῶν. Πολλοί ἀπ’ αὐτούς διέθεταν συχνά διπλωματικά
διαβατήρια ἤ ἀπήλαυαν προστασία εὐρωπαϊκῶν ∆υνάμεων και ὀφελήματα ἀπό τό
σύστημα των διομολογήσεων. Μ’ αὐτές τίς συνθῆκες ὁ ἀριθμός τῶν μουσουλμάνων ἐμπόρων
στή Μαύρη Θάλασσα μειώθηκε σημαντικά σέ ἀριθμό καὶ δύναμη γύρω στὰ τέλη τοῦ
περασμένου καί στίς ἀρχές τοῦ είκοστοῦ αἰώνα.
Aλ.’Αλεξανδρῆς,
Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου
19.Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας
γνώσεις, να απαντήσετε στα ερωτήματα: α. Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των
μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά;
β. Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών; (μονάδες 10)
«Στην
Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ
μήνες. ∆ιεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές
συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς
αυτούς συνοικισμούς:
Μια πόλη των 300.000 κατοίκων διογκώθηκε («πρήστηκε») ξαφνικά και έφτασε
πάνω από 700.000. Οι παροχές νερού κατέρρευσαν, ο φωτισμός ήταν κακός, και το
ότι ο ι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν
αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν. Με την εξαίρεση της Κίνας, δεν έχω
βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να
είναι τόσο οξυμένη. Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις
συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο [...]
Συγκεκριμένα, στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1.800 σπίτια για 10.800 άτομα.
Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350. Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε
1.000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα, ενώ η πλειοψηφία των
κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική. Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια
σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι, εύκολα κατανοούμε
ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη. Πέρα από τις φρικτές
συνθήκες υγιεινής, η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του
δήμου ή με υδροπώλες, οι οποίοι πωλούσαν το νερό. Η διεκδίκηση παροχής νερού
παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον
Τρίτο Κόσμο. [...]»
Κρητικός,
Γ., «Ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της
Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγων»
20 .
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο
που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιδράσεις που άσκησαν στον Νεοελληνικό
Πολιτισμό οι πρόσφυγες μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα (1922).
Η
έλευση των Μικρασιατών έδωσε ώθηση στην ελληνική λογοτεχνία και την πλούτισε με
νέα στοιχεία. Στο γλωσσικό τομέα, η υιοθέτηση της δημοτικής από τους συγγραφείς
και ποιητές της περιόδου, όπως και η αποκλειστική χρήση της από τις προσφυγικές
μάζες, συνέβαλαν στην επικράτησή της επί της καθαρεύουσας. [...].
Ο λαϊκός πολιτισμός, η μουσική, το τραγούδι, ο χορός, η
μαγειρική, η ενδυμασία, τα έθιμα των Μικρασιατών
πλούτισαν την ελληνική λαϊκή παράδοση. Στις εκφράσεις αυτές
του καθημερινού ανθρώπου δεν υπάρχουν στεγανά. Έτσι και στην Μικρασία οι λαοί,
πέρα από τα όποια προβλήματα, συζούσαν ειρηνικά ανταλλάσσοντας ήθη, τραγούδια
και χορούς. Η ιδιαίτερη αυτή μουσικο-χορευτική παράδοση από τα δυτικά παράλια,
την Καππαδοκία, τον Πόντο, έφθασε μαζί με τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Στα
χρόνια εκείνα το δημοτικό τραγούδι (συμπεριλαμβανομένου και εκείνου των
ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας), ως «εθνική» μουσική, απέκτησε βαρύνουσα
σημασία [...].
Αλλά
και ο πιο ανεπτυγμένος, σε σχέση με την Ελλάδα, αστικός πολιτισμός της
Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης μεταφυτεύθηκε και προσαρμόσθηκε στις νέες
συνθήκες. Ο πλούτος της λαϊκής μικρασιατικής μουσικής μεταφέρθηκε στη μητρόπολη.
Το σμυρναίικο τραγούδι (ο όρος καλύπτει το αστικό τραγούδι από την
Κωνσταντινούπολη ως το μικρασιατικό νότο) κυριάρχησε ως τα μέσα της δεκαετίας
του 1930 στη λαϊκή μουσική σκηνή της χώρας. Β.
Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού
21. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω
κείμενα, να αναφερθείτε διεξοδικά στην αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων
(σκοπός, εγκατάσταση, παροχή κλήρου και στέγαση).
[Κατασκευή
προσφυγικών κατοικιών]
«Η
κατασκευή των κατοικιών έγινε με δύο τρόπους: [...] Στην πρώτη περίπτωση,
πολλοί από τους εργολάβους αντιμετώπισαν σοβαρές δυσκολίες, κυρίως στις
περιοχές όπου είναι προβληματική η μεταφορά καθώς και η εξεύρεση υλικών και
εργατικών χεριών. Παράλληλα η Επιτροπή δεν έχει λόγους να είναι ιδιαίτερα
ευχαριστημένη από τις υπηρεσίες των εργολάβων, ιδιαίτερα όταν οι τεχνικοί μας
υποχρεώνονται να παραλαμβάνουν εργασία κακής ποιότητας υπό την πίεση των άμεσων
αναγκών για τη στέγαση των προσφύγων. Ο δεύτερος τρόπος συνίσταται στην παροχή
προς τους πρόσφυγες ξυλείας, κεραμιδιών καικαρφιών, υλικών δηλαδή που θα πρέπει
να μεταφερθούν από μακριά, καθώς και χρημάτων για την πληρωμή των μαραγκών και
των χτιστάδων. Οι πρόσφυγες παρέχουν την ανειδίκευτη εργασία και εκτελούν τις
μεταφορές των υλικών. Ένας εργοδηγός επιβλέπει την ποιότητα και την ποσότητα
της εργασίας και δίδει προκαταβολές σε χρήμα ή είδος ανάλογα με την σημειούμενη
πρόοδο». Απολογισμός
δράσης της ΕΑΠ (1926)
[...]
Από την κατάτμηση των μεγάλων αγροκτημάτων προέκυψε ένας τύπος γεωργικής
εκμετάλλευσης που
χαρακτηριζόταν από μικρούς διάσπαρτους κλήρους αλλά ισομερώς
κατανεμημένους. [...] Η αποκατάσταση των
προσφύγων και ακτημόνων συνοδεύτηκε από περιορισμούς σχετικά
με την ελευθερία εκποίησης και κληρονομικής μεταβίβασης των κλήρων που
απέβλεπαν στη συγκράτηση των αγροτικών πληθυσμών στην ύπαιθρο και καθιστούσαν
πρακτικά αδύνατη τη συγκέντρωση της γης από λίγους μεγαλοκτηματίες. Η
καλλιέργεια του κλήρου ήταν αυτοπρόσωπη και έπρεπε να είναι συνεχής για μια
25ετία στην περίπτωση των προσφύγων. Αλλά ακόμη και μετά την εξόφληση των χρεών
και την απόκτηση οριστικών τίτλων, δεν μπορούσε να εκποιηθεί παρά ένα τμήμα του
και αυτό μόνο σε περίπτωση που ο κλήρος θα υπερέβαινε σε έκταση τα 10 στρέμματα
φυτειών ή τα 5 στρέμματα καπνοχώραφων.
Ιστορία του Νέου
Ελληνισμού, 1770-2000
22.
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα
που σας δίνεται, να
παρουσιάσετε και να εξηγήσετε τις ιδιομορφίες του εργατικού
κινήματος στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες
ευρωπαϊκές χώρες, από το τέλος του 19ου αιώνα ως την έναρξη
του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Υπάρχουν
για τους εργοδότες και άλλες πηγές εργατικού δυναμικού εκτός από την εσωτερική
αγορά.
Εκατοντάδες ισπανοί και ιταλοί μεταλλωρύχοι δουλεύουν στο
Λαύριο και γενικότερα, στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, οι αλλοδαποί εργάτες είναι
ενδημικό φαινόμενο: σε όλα σχεδόν τα δημόσια έργα και σε πολλές βιομηχανίες
εργάζονται Αλβανοί, Αρμένιοι, Ιταλοί. Έτσι, καθώς η ελληνική αγορά εργασίας
πάσχει από χρόνια στενότητα, καθώς δεν υπάρχουν στην χώρα δεξαμενές εργατικού
δυναμικού, οι επιχειρηματικές τάξεις αντλούν από την παγκόσμια δεξαμενή με
ικανοποιητικούς όρους. [...] Το δικαίωμα των εργατών να αλλάξουν εργοδότη
ισοσταθμίζεται με το δικαίωμα των εργοδοτών να τηλεγραφήσουν στην Καλαβρία ή
την Καταλωνία ζητώντας εργάτες προς αντικατάσταση των οποιωνδήποτε απεργών. Οι
συνθήκες αυτές έχουν δύο συνέπειες. Αφενός, τα ημερομίσθια των Ελλήνων δεν
εκτοξεύονται προς τα πάνω, αλλά κυμαίνονται σταθερά σε επίπεδο αντίστοιχο προς
αυτά
που ζητούν οι ξένοι. αφετέρου, όμως, παραμένουν αρκετά
ικανοποιητικά επειδή, άλλωστε, πολλοί από τους ξένους
είναι ειδικευμένοι. Έτσι, η εξαθλίωση των ελλήνων εργατών
δεν προχωρεί πέρα από κάποιο σημείο. ούτε, βεβαίως, και η εργατική ταξική τους
συνείδηση που, για να αναπτυχθεί, θα έπρεπε να συντρέχουν συνθήκες εξαθλίωσης
και μάλιστα χωρίς την διέξοδο της επιστροφής στα χωριά και τα χωράφια-διέξοδο
που οι έλληνες εργάτες, στην πλειονότητά τους, διατηρούν ανοιχτή. Παράλληλη
συνέπεια: οι απεργίες σπανίζουν. [….]Στην Ελλάδα δεν είναι μόνο το ότι πολλές
ιδέες εισάγονται, άρα είναι φυσικό και να καθυστερούν. Υπάρχουν επιπλέον και οι
συνθήκες μιας οικονομίας που δεν έχει ακόμη εκβιομηχανιστεί. ∆εν αρκεί η
συντεχνιακή κατοχύρωση των δικαιωμάτων της ψήφου και του συνεταιρίζεσθαι για να
εδραιωθεί, στο ∆ίκαιο, το δικαίωματης απεργίας. Χρειάζεται και η ουσιαστική
εμπειρία της απεργίας στην καθημερινή πραγματικότητα των ανθρώπων-δηλαδή,
χρειάζεται εργασίαστο εργοστάσιο, άρα βιομηχανία. Γ.Β. ∆ερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους
1830-1920
23.
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται, να αναφερθείτε στη διπλωματική δραστηριότητα που ανέπτυξε το 1919 ο
μητροπολίτης Χρύσανθος, όσον αφορά το Ποντιακό Ζήτημα, στη Συνδιάσκεψη της
Ειρήνης στο Παρίσι (μονάδες 15) και στις διαπραγματεύσεις του με τους Αρμένιους
μέχρι την υπογραφή της συνθήκης φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους
Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ τον Μάρτιο του 1921 (μονάδες 10).
Τήν οὐσιαστική
εὐθύνη γιά τήν προβολή τῶν ποντιακῶν θέσεων στή Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης ἀνέλαβε
ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Ἀπό τό 1919 ὥς τό 1922 ὁ θρησκευτικός αὐτός ἡγέτης ὑπῆρξε
ὁ δυναμικός ἐκφραστής τοῦ κινήματος γιά τήν ἵδρυση ποντιακοῦ κράτους. Σέ
τελευταία ἀνάλυση ὁ Χρύσανθος, καθώς καί ὅλες οἱ ποντιακές ὀργανώσεις, ἐπιθυμοῦσε
τήν ἕνωση τοῦ Πόντου μέ τό ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος. [...Ἔτσι, μαζί μέ τόν
Τοποτηρητή τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου, Μητροπολίτη Προύσης ∆ωρόθεο, καί τόν
Πατριαρχικό σύμβουλο γιατρό Ἀλέξανδρο Παππᾶ, ὁ Χρύσανθος πῆγε στό Παρίσι γιά νά
ἀντιπροσωπεύσει ἐκεῖ στήν ∆ιάσκεψη τά δίκαια τοῦ ἀλύτρωτου ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ.
Χωρίς χρονοτριβή ὁ Χρύσανθος, μέ τήν βοήθεια τοῦ Παππᾶ, προετοίμασε ἕνα ἐκτενές
ὑπόμνημα [...] (με το οποίο) ζητοῦσε τήν ἀπαλλαγή τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἀπὸ
τό τουρκικό καί τήν ἵδρυση ἑνός «Αὐτονόμου Ἑλληνικοῦ Κράτους». [...] Ὁ Γάλλος
διπλωμάτης (Ζύλ Καμπόν) ὑπέδειξε στόν Μητροπολίτη νά προετοιμάσει τό ἔδαφος
παρουσιάζοντας τίς ἀξιώσεις του στούς Βρετανούς καί Ἀμερικανούς ἀντιπροσώπους.
Τήν ὑπόδειξη αὐτή ὁ Χρύσανθος ἀκολούθησε χωρίς καθυστέρηση. Ὑπό τό πνεῦμα ἐκείνου
τοῦ ὑπομνήματος μίλησε ὁ Μητροπολίτης στό Γάλλο πρωθυπουργό Πουανκαρέ καθώς καί
στά μέλη τῆς ἀγγλικῆς ἀποστολῆς. Στόν Κλεμανσώ εἰδικά ἔδωσε καί πρόσθετο
σημείωμα περί τοῦ ποντιακοῦ ζητήματος...
A.’Αλεξανδρῆς Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος
τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου
24 . Η κατάσταση της γεωργίας στις παραμονές του Α΄
Παγκοσμίου Πολέμου
Παρόλο ότι ως το 1917 πολύ λίγα είχαν γίνει προς την
κατεύθυνση μιας αγροτικής μεταρρυθμίσεως είναι γεγονός ότι ο Βενιζέλος και το
κόμμα του υπήρξαν υποστηρικτές της μικρής οικογενειακής ιδιοκτησίας, πράγμα που
ανταποκρινόταν στις επιθυμίες και την πολιτική μιας ανερχόμενης τάξεως
επιχειρηματιών που ευνοούσε έναν καπιταλιστικό τρόπο οργανώσεως της παραγωγής.
Ως την έκρηξη όμως του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, η κυβέρνηση δεν είχε ακόμα
διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αγροτικών μεταρρυθμίσεων και συνέχισε να
μένει πιστή στην αρχή της σταδιακής απαλλοτριώσεως με αποζημιώσεις. Μετά την
προσάρτηση της Μακεδονίας, όμως το πρόβλημα έγινε πιο πιεστικό. Η κατάσταση των
αγροτών στη Μακεδονία ήταν πολύ χειρότερη από εκείνη των χωρικών της Παλαιάς
Ελλάδος. Στην πραγματικότητα η κατάστασή τους δεν ήταν καλύτερη από την
κατάσταση των δουλοπαροίκων του Μεσαίωνα. Μετά μάλιστα την εισροή χιλιάδων
προσφύγων σαν συνέπεια των Βαλκανικών πολέμων, κατάσταση αυτή χειροτέρεψε.
Αργότερα, οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο είχαν
σοβαρότατες επιπτώσεις στο αγροτικό πρόβλημα. Μετά το φθινόπωρο του 1915, οι
βόρειες επαρχίες της Ελλάδος έγιναν πεδίο πολέμου. Η επικρατούσα ανασφάλεια και
τελικά, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, που επεκτάθηκαν και σε ελληνικές
περιοχές, προκάλεσαν μαζική έξοδο των χωρικών προς τις πόλεις, όπου υπήρχε
μεγαλύτερη ασφάλεια. Όπως ήταν φυσικό, η παραγωγή έπεσε απότομα στις περιοχές
αυτές, ιδιαίτερα μετά την κατάληψη της ανατολικής Μακεδονίας από τους
Βουλγάρους, τον Αύγουστο του 1916. Η κρίση στη Μακεδονία επιδεινώθηκε από την
παρουσία 150.000 περίπου προσφύγων από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία. […] Κάτω από
τις συνθήκες αυτές, η ανάγκη για μεταρρύθμιση έγινε εντονότερη και προωθήθηκε
αποφασιστικά από τη μεταρρυθμιστική αριστερά της επαναστατικής προσωρινής
κυβερνήσεως του Βενιζέλου. Ιστορία
του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄, σ. 75
Λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο των πηγών: Να
προσδιορίσετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους εντάθηκαν την
περίοδο αυτή (ιδιαίτερα μετά το 1909) τα αιτήματα για απαλλοτρίωση των
τσιφλικιών της Θεσσαλίας και ανακατανομή της γης.
25 . Όργανα της ξενικής οικονομικής κυριαρχίας
χωρίς και οι ίδιοι να το πολυκαταλαβαίνουν, οι ομογενείς ήταν ταυτόχρονα
ποτισμένοι από την ιδεολογία του εθνικισμού. Αυτή η αντίφαση εξηγεί και τον
αμφίρροπο και ιδιόρρυθμο ρόλο τους. Αλλοδαποί μεταπράτες, σώρευαν στο εξωτερικό
τα κέρδη από τις συναλλαγές τους με την Ελλάδα και απέφευγαν κάθε εσωτερική
οικονομική λειτουργία που θα θύμιζε μια τυπική εθνική αστική τάξη. Ρωμηοί στην
καταγωγή και στη γλώσσα, στρατολογούσαν τους ανθρώπους τους στην Ελλάδα και
τροφοδοτούσαν, με το φάσμα της ελληνικής φυτοζωίας και το όραμα της επιτυχίας
στα ξένα, το ποτάμι της μετανάστευσης προς τη μια κατεύθυνση, και τον πακτωλό
των μεταναστευτικών εμβασμάτων προς την άλλη. Έλληνες στην εθνικιστική
ιδεολογία, αλλά προσβλέποντας και στη χρησιμότητα ενός ισχυρού εθνικού κέντρου
που θα τους παρείχε προστασία και στην ανάγκη το ύστατο καταφύγιο, χάριζαν στην
Ελλάδα δωρεές μεγαλύτερης ίσως αξίας από τα εκμεταλλευτικά κέρδη τους. Δεν
είναι περίεργο που τελικά συντελούσαν στην αναπαραγωγή όχι τόσο κάποιων ταξικών
σχέσεων μέσα στην Ελλάδα, αλλά κυρίως των σχέσεων της εξάρτησής της από τη
Δύση, διαιωνίζοντας ταυτόχρονα την προκαπιταλιστική αποτελμάτωση στις
εσωτερικές οικονομικές και ταξικές δομές ...
Γ.
Δερτιλή, Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση, (1880-1909)
α)
Να περιγράψετε τον όρο «Βενιζελισμός» και β)
να προσδιορίσετε τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών δυνάμεων που τον
διαμόρφωσαν και τον υλοποίησαν.
26 . Ένα μέρος των εσωτερικών μεταναστών μετατρεπόταν σε
εργάτες, ενώ οι περισσότεροι ενσωματώνονταν στις δραστηριότητες του εμπορίου
και των υπηρεσιών. Μια πρώτη μορφή μισθωτής εργασίας στους αστικούς χώρους ήταν
αυτή που αναπτύχθηκε χωρίς σημαντικό καταμερισμό των έργων. Αυτό έγινε αρχικά
στα παραδοσιακά οικονομικά κέντρα: τη Σύρο, την Πάτρα κ.λπ. Κάθε ύφεση του
διεθνούς εμπορίου, κάθε συναλλαγματικός κλυδωνισμός της εθνικής οικονομίας
έβρισκε αμέσως και πρώτα από όλα αντίκτυπο ειδικά σ’ αυτές τις περιοχές, λόγω
του ότι ήταν κατευθείαν εκτεθειμένες στη διεθνή αγορά: μια αυθόρμητη ανάπτυξη
των διαδικασιών βιομηχανικής μετατροπής της εξαγώγιμης πρώτης ύλης (σταφίδα,
δέρμα κ.λπ.). Έτσι, η πρώτη μορφή εξαρτημένης εργασίας ήταν εκείνη που
συνδέθηκε με την οινοποιία και τη βυρσοδεψία. Μόνο που οι εργαζόμενοι εκεί
λειτουργούσαν μέσα σε συνθήκες όχι τόσο πραγματικά εργατικές, όσο κυρίως
βιοτεχνικές: ο καθένας ολοκλήρωνε χωρίς ουσιώδη καταμερισμό έργων μόνος του το
σύνολο σχεδόν των φάσεων της εργασιακής διαδικασίας. Έτσι η πρώτη μορφή
εργατικής τάξεως που αναπτύχθηκε πριν από το 1888, με κέντρα τη Σύρο και την
Πάτρα, είχε χαρακτήρα βιοτεχνικό μάλλον, παρά “προλεταριακό”. Αντίθετα, με τη
δημιουργία του νέου βιομηχανικού κέντρου γύρω από τον Πειραιά και την Αθήνα, με
την ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής για την υποκατάσταση των εισαγωγών,
αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα πυρήνες εργατικής τάξεως με τη σύγχρονη
πια έννοια, κυρίως γύρω από τα κλωστοϋφαντουργεία. Ο αριθμός των εργατών της
βιομηχανίας από 7.342 το 1873 αυξήθηκε σε 17.152 το 1893. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ΙΔ΄, σ. 84
Λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο των πηγών: Να
προσδιορίσετε τους λόγους της καθυστέρησης της ανάπτυξης του εργατικού
κινήματος στην Ελλάδα πριν τον Α’ Παγκόσμιο
27. Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία
από τα ακόλουθα κείμενα, να παρουσιάσετε και να εξηγήσετε τις εξελίξεις στο
αγροτικό ζήτημα από το 1907 έως και το 1917.
Ὁ
Βενιζέλος δὲν προχώρησε στὴν ἐπειγόντως ἀναγκαία ἀγροτική μεταρρύθμιση, ἐπειδή ἡ
προτεραιότητα τῶν ἐξοπλισμῶν δὲν ἄφηνε πόρους γιὰ τὴν ἀποζημίωση τῶν
μεγαλογαιοκτημόνων. Ἡ ἀπαλλοτρίωση τῆς γῆς χωρὶς ἀποζημίωση δὲν θὰ ἦταν μόνο ἀντισυνταγματική,
ἀλλὰ ὡς ἐπαναστατικὴ πράξη τελείως ἀδιανόητη γιὰ τοὺς Φιλελευθέρους. Ἔτσι ἀρκέστηκαν
σὲ προστατευτικὲς διατάξεις γιὰ τοὺς ἐνοικιαστὲς γῆς, οἱ ὁποῖες ὅμως δὲν ἐμπόδισαν
ὁρισμένους γαιοκτήμονες νὰ κάνουν ἔξωση σὲ οἰκογένειες, ἐνῶ διαρκοῦσαν ἀκόμη οἱ
Βαλκανικοὶ πόλεμοι, ἐπειδὴ οἱ στρατευμένοι ἄνδρες βρίσκονταν στὸ μέτωπο καὶ δὲν
ἀνταποκρίνονταν στὶς ἐργασιακές τους ὑποχρεώσεις! Μὲ τὴν ἀπόκτηση ἐδαφῶν στοὺς
Βαλκανικοὺς πολέμους προστέθηκαν στὰ 594 τσιφλίκια τῆς Θεσσαλίας καὶ τοῦ νομοῦ Ἄρτας
818 μεγάλες γαιοκτησίες στὴ Μακεδονία καὶ 410 στὴν Ἤπειρο. Gunnar
Hering, Τὰ πολιτικὰ κόμματα στὴν Ἑλλάδα 1821-1936
Η αρχή
της αγροτικής μεταρρύθμισης εξηγγέλθη στα 1917 στη Θεσσαλονίκη. [...] Η
αγροτική μεταρρύθμιση αποφασίστηκε σε μία στιγμή σοβαροτάτης πτώσης του
εξωτερικού εμπορίου: η πτώση αυτή είχε προκληθεί από τον θαλάσσιο αποκλεισμό
τον οποίο είχαν επιβάλει οι δυτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, προκειμένου να την
υποχρεώσουν να εισέλθει στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Υπ’ αυτές τις
συνθήκες, ο αποκλεισμός της Ελλάδας λειτούργησε, από οικονομική άποψη, ως ένας
αυθόρμητος προστατευτισμός, τόσο υπέρ της εθνικής βιομηχανικής παραγωγής όσο
και επ’ ωφελεία των εγχωρίων σιτηρών. Είναι προφανές ότι η συγκυρία αυτή έθεσε
εκ νέου και με οξύτατο τρόπο το ζήτημα των τσιφλικιών. Το γεγονός ότι μια
«επαναστατική» στρατιωτική κυβέρνηση υπό την αιγίδα των γαλλικών στρατευμάτων
του μακεδονικού μετώπου ήλθε να
εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη, δηλαδή στο κέντρο των βορείων
ελληνικών επαρχιών που κυριαρχούντο απ’ τα τσιφλίκια, προσέδωσε έναν επείγοντα
χαρακτήρα στο πρόβλημα της οριστικής ρύθμισης του γαιοκτητικού ζητήματος.
Κ.
Βεργόπουλου, Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα
28. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία
από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε: α) στις εκλογικές αναμετρήσεις
του Νοεμβρίου 1910 (αμέσως μετά την παραίτηση Δραγούμη) και του Μαρτίου του
1912, καθώς και στον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων που προέκυψαν από αυτές
(μονάδες 15) και β) στη στάση του Βενιζέλου ως πρωθυπουργού της Ελλάδας στο
Κρητικό ζήτημα μέχρι και τις 12 Οκτωβρίου 1912. (μονάδες 10)
ΚΕΙΜΕΝΟ Α […] Στις 6
Οκτωβρίου [1910] ορκίσθηκε η κυβέρνηση υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος
ανέλαβε και τα υπουργεία των Στρατιωτικών και των Ναυτικών […] Στις 8
Οκτωβρίου, ο πρωθυπουργός ανέπτυξε στο κοινοβούλιο τις βασικές κυβερνητικές
θέσεις. […] Όταν […] στις 9 Οκτωβρίου ολοκληρώθηκε η συζήτηση γύρω από τις προγραμματικές
δηλώσεις της κυβερνήσεως, […] ο νέος
πρωθυπουργός έσπευσε να επιζητήσει την ψήφο εμπιστοσύνης […]. Όταν διαπιστώθηκε
η έλλειψη απαρτίας* […] ο Βενιζέλος υπέβαλε στο βασιλιά την παραίτησή του και
εισηγήθηκε […] τη διάλυση του σώματος. […] Και ο Γεώργιος Α΄, διαισθανόμενος το
εντεινόμενο λαϊκό ρεύμα υπέρ του Βενιζέλου δε δίστασε να δεχθεί την εισήγηση
του πρωθυπουργού. Στις 12 Οκτωβρίου δημοσιεύτηκε […] η προκήρυξη νέων εκλογών
[…]. Η πρωτοβουλία του ανώτατου άρχοντα προκάλεσε τη ζωηρή αντίδραση των
παλαιών κομμάτων. Ο Γ. Θεοτόκης, ο Δ. Ράλλης και ο Κ. Μαυρομιχάλης, επικεφαλής
των τριών ισχυρότερων κομματικών σχηματισμών, αποφάσισαν να καταγγείλουν τη
βίαιη διάλυση της βουλής και να απόσχουν από την επικείμενη εκλογική
αναμέτρηση. Η ερμηνεία της δραματικής αποφάσεως των τριών ηγετών ήταν εντούτοις
στην ουσία συνυφασμένη λιγότερο με την καταγγελία της βασιλικής πρωτοβουλίας
και περισσότερο με τη συνειδητοποίηση του πολιτικού αδιεξόδου όπου είχαν
περιπέσει.[…]Έτσι σε θέση αδυναμίας, η ηγεσία του παλαιού πολιτικού κόσμου
κατέφυγε στο μέτρο της αποχής, με την ελπίδα ότι στο άμεσο μέλλον θα ήταν
δυνατό να επιχειρήσει την τελική αναμέτρηση σε πεδίο περισσότερο πρόσφορο.
Διερωτάται κανείς αν ο παλαιός πολιτικός κόσμος είχε καταστεί ανίκανος να
σταθμίσει τη βαρύτητα των νέων καθοριστικών παραγόντων της ελληνικής δημόσιας
ζωής ή αν είχε εναποθέσει τις ελπίδες του στην πιθανή φθορά της νέας
κυβερνήσεως. Ιστορία του
Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ΄: Νεώτερος Ελληνισμός από το 1881 ως το 1913
ΚΕΙΜΕΝΟ Β […] Ο Βενιζέλος
και οι Φιλελεύθεροι και πάλι θριάμβευσαν. [εκλογές Μαρτίου 1912] […] Τα παλιά
κόμματα, τα οποία είχαν απόσχει στις εκλογές [Νοέμβριος 1910], τώρα κατόρθωσαν
να αναδείξουν βουλευτές μόνο εκεί όπου αποδεδειγμένα οι υποψήφιοί τους ήταν
προσωπικότητες πρώτου μεγέθους. Και πάλι, όμως, πολλοί αρχηγοί μόλις και μετά
βίας πέτυχαν να εκλεγούν, ενώ άλλοι, όπως ο Δ. Ράλλης και ο Α. Ζαΐμης,
κατάφεραν να καταλάβουν κάποια έδρα στη νέα Βουλή μόνο σε αναπληρωματικές
εκλογές, σε άλλες περιοχές. […] Στη νέα Βουλή […] άσκησαν την αντιπολίτευση οι
παλιοί ηγέτες Γ. Θεοτόκης, Δ. Ράλλης, Κ. Μαυρομιχάλης και οι νέοι πολιτικοί
ηγέτες Δ. Γούναρης, Π. Τσαλδάρης και λίγο αργότερα ο Ν.
Δημητρακόπουλος. Η Βουλή αυτής της περιόδου υπήρξε εκείνη
που επί ημερών της η Ελλάδα θριάμβευσε, αν και άρχισε το έργο της κάτω από
δραματικές, πραγματικά, συνθήκες, που είχε δημιουργήσει η τελευταία ανάφλεξη
του Κρητικού Ζητήματος.
Η Κρήτη σκόπιμα είχε
διενεργήσει εκλογές την ίδια μέρα με την Ελλάδα, με σκοπό να αποστείλει τους
εκπροσώπους της στη νέα ελληνική Βουλή, αφού μετά το κίνημα των Νεότουρκων το
νησί είχε κηρύξει την ένωση με την Ελλάδα. Μάλιστα, τα αποτελέσματα ήταν
εντελώς διαφορετικά από αυτά στην Ελλάδα, καθώς το κόμμα του Ε. Βενιζέλου
εξέλεξε μόνο 23
βουλευτές σε σύνολο 69. Η Τουρκία όμως παραμόνευε για να
βρει αφορμή και να επιτεθεί εναντίον της Ελλάδας. Ο Βενιζέλος, βλέποντας ότι δεν ήταν καιρός
για πολεμικές περιπέτειες, αρνήθηκε κατηγορηματικά στους βουλευτές από την
Κρήτη να εισέλθουν στην ελληνική Βουλή. […] Η άρνηση αυτή δεν ήταν καθόλου
εύκολη για τον παλαιό αγωνιστή και επαναστάτη. Τέσσερις μέρες παρέμεινε
κλεισμένος στο ξενοδοχείο «Φρύνη» του Παλαιού Φαλήρου, στο οποίο διέμενε.
Παπαρρηγόπουλος,
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.5: 1882-1974,
29. Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας
στοιχεία από τον πίνακα και τα κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε: α)
τις επιπτώσεις από την άφιξη και την εγκατάσταση των προσφύγων στην εθνολογική
σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας (μονάδες 13) και β) τη συμβολή τους στην
αγροτική οικονομία της χώρας. (μονάδες 12)
ΚΕΙΜΕΝΟ Α […] Στη Θράκη, όπου ο ελληνικός πληθυσμός είχε
υποστεί δραστική μείωση μετά τη βουλγαρική κατοχή το 1913, η εγκατάσταση των
προσφύγων ήταν άμεση προτεραιότητα για το ελληνικό κράτος. Το 1924, το ελληνικό
στοιχείο έφτασε το 62,1% του πληθυσμού, ενώ, τέσσερα χρόνια αργότερα ένας στους
τρεις κατοίκους της Θράκης ήταν πρόσφυγας. […] Όπως επισήμανε ο πρωθυπουργός
Ελευθέριος Βενιζέλος σε λόγο του το 1929, «…δεν υπήρξε ποτέ εθνικόν ελληνικόν
κράτος εξίσου μεγάλον, όπως αυτό το οποίον έχουμε σήμερον (…) και μάλιστα τόσον
ομοιογενές».
Γιώργος
Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες», στο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
1770-2000, τ. 7ο ς
ΚΕΙΜΕΝΟ Β […] Οι κυβερνήσεις […] εκτελούν μεγάλα
εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, κυρίως σε τρεις περιοχές, στις πεδιάδες
των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης: διευθετούν προς όφελος της
γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών, όπως του Αξιού, του Στρυμόνα
κλπ., που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος,
αποξηραίνουν λίμνες […] και τις γαίες τις παραδίδουν σε
ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς. Ο Γερμανός Stephan Ronhart […] γράφει «Σήμερα
η Ελλάδα, αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων, περικλείει στα
σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό
6.550.000 ψυχών». Και σε άλλο σημείο: «Ο ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του
από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και
ανορθώθηκε πάλιν ηθικά, ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό
του κορμό […]».
Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, σ.
383-385
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ […] Δόθηκε ιδιαίτερη ώθηση σε τομείς της γεωργίας,
όπως η αμπελουργία και η μεταξοσκωληκοτροφία ιδιαίτερα στις περιοχές
Αξιούπολης, Βέροιας, Έδεσσας, Αριδαίας, Φλώρινας, και στη ροδοκαλλιέργεια για
ροδέλαιο στις περιοχές Έδεσσας, Βέροιας και Δράμας. Παράλληλα, οι πρόσφυγες […]
φύτεψαν αμπέλια αμερικανικής προέλευσης που δεν προσβάλλονταν από τη φυλλοξήρα.
[…]
Ρ. Αλβανού, «Οι
πρόσφυγες και η αγροτική επανάσταση του Μεσοπολέμου
ΠΙΝΑΚΑΣ Παραγωγή δημητριακών, καπνού και βάμβακος (σε
χιλιάδες τόννους)
Έτος Δημητριακά Καπνός Βαμβάκι
1921 624,8 23,3 3,8
1922 534,8 19,8 5,0
1923 602,3 37,8 8,0
1924 683,0 50,2 10,2
1925 708,7 60,8 10,5
(Πηγή: Foreign Office, 371: Annual
reports on Greece, 1920-25۟
30. Αντλώντας στοιχεία από το ακόλουθο απόσπασμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά και τις επιδιώξεις του κινήματος,
που εκδηλώθηκε στο Γουδί στις 15 Αυγούστου 1909 με οργανωτικό φορέα το
Στρατιωτικό Σύνδεσμο, καθώς επίσης να δώσετε και το γενικότερο περίγραμμα των
επόμενων πρωτοβουλιών του Στρατιωτικού Συνδέσμου μέχρι τη διάλυσή του.
Τὴ
νύχτα τῆς 14ης πρὸς τὴ 15η Αὐγούστου 1909 συγκεντρώθηκαν στοὺς πρόποδες τοῦ Ὑμηττοῦ,
στοὺς στρατῶνες τοῦ Γουδί, 250 ἀξιωματικοὶ καὶ 2.000 περίπου ὁπλίτες, κατὰ τὸν Ἀλ.
Μαζαράκη, ἢ 449 ἀξιωματικοὶ καὶ 2.546 ὁπλίτες, κατὰ τὸν Ἀσπρέα, καθὼς καὶ
μερικοὶ χωροφύλακες καὶ πολίτες καὶ διακήρυξαν, χωρὶς ἰδιαίτερη Συνδέσμου», ποὺ
τοὺς εἶχε καλέσει νὰ συμπαρασταθοῦν στοὺς στόχους του. Τὸ πρόγραμμα αὐτό,
διατυπωμένο σὲ ἤπιο τόνο γιὰ «ἐπαναστατικὴ» προκήρυξη, ἐξέφραζε γενικὲς εὐχὲς
γιὰ τὴ βελτίωση τῶν ἐνόπλων δυνάμεων, τῆς διοικήσεως καὶ τῆς παιδείας, καθὼς καὶ
τὴν κατάργηση «τῆς ἀπαισίας συναλλαγῆς» −εὐχὲς ποὺ ἀσφαλῶς ἔβρισκαν σύμφωνο τὸ
σύνολο τῶν Ἑλλήνων. Ἀπαριθμοῦσε ἐπίσης μὲ σαφήνεια ποιὲς ριζοσπαστικὲς ἐνέργειες
δὲν ἐπρόκειτο νὰ ἐπιχειρηθοῦν ἀπὸ τὸ «Σύνδεσμο»: 1) Τὴν
κατάργηση τῆς δυναστείας ἢ τὴν ἀντικατάσταση τοῦ βασιλιᾶ, 2) τὴν ἐγκαθίδρυση
στρατοκρατίας ἢ τὴν ἀλλαγὴ τοῦ συντάγματος, 3) τὴν κατάργηση τῆς κυβερνήσεως,
4) τὴν αὔξηση ἢ τὴν ἀπομάκρυνση στελεχῶν τοῦ στρατοῦ ἢ τοῦ ναυτικοῦ. [...]
Τὸ πρωὶ τῆς 15η ς Αὐγούστου ὁ λαὸς τῆς πρωτεύουσας, ἀφυπνιζόταν
μὲ ἔκπληξη ἀπὸ τὴν ἀναγγελία τοῦ κινήματος. Ἀκόμη καὶ τὰ ἀνάκτορα καὶ ἡ πολιτικὴ
ἡγεσία τῆς χώρας δὲν εἶχαν προβλέψει τόσο ριζική ἐνέργεια ἀπὸ τοὺς
στρατιωτικούς. Πολλοὶ ἀναρωτήθηκαν τὴ στιγμὴ ἐκείνη γιὰ τὴν ταυτότητα τοῦ «Στρατιωτικοῦ
Συνδέσμου» καὶ τοὺς πραγματικοὺς στόχους τῆς ἡγεσίας του. Οἱ περισσότεροι
προτίμησαν νὰ περιμένουν τὴν ἔκβαση τῆςἀναμετρήσεως τῶν κινηματιῶν μὲ τὴν ἐξουσία
πρὶν πάρουν θέση.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ι∆΄ (Αθήνα
1977), σελ. 258 -259
31 "
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται:
α. να αναφερθείτε στους τομείς των επενδύσεων, που
πραγματοποίησαν οι ομογενείς, κατά τη δεκαετία του 1870 στην Ελλάδα (μονάδες
12) και
β. να προσδιορίσετε τα χαρακτηριστικά των επενδύσεων αυτών
(μονάδες 13). Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
[...] Η «Κλειώ» της
Τεργέστης θριαμβολογεί και συγκρίνει τους ομογενείς κεφαλαιούχους με τους
Τουρκομάχους ήρωες του ′21. Το παράδειγμά της ακολουθούν και άλλες εφημερίδες
της εποχής, πιστεύοντας ότι οι ομογενείς θα πετύχουν την οικονομική ανάπτυξη
της χώρας με μέσο την εκβιομηχάνιση. Ο ενθουσιασμός αυτός προκαλείται με την
ίδρυση τραπεζών, στις αρχές της δεκαετίας του 1870. Το παροικιακό κεφάλαιο όμως
δε δικαίωσε ούτε στο ελάχιστο αυτές τις θριαμβολογίες. [...] Η επιχειρηματική
της [δηλαδή της διασποράς] παράδοση ήταν έντονα εμπορική και εντελώς ξένη προς
τη βιομηχανική δραστηριότητα. Επομένως, ο τομέας στον οποίο οι ομογενείς δε θα
επενδύσουν ούτε κεφάλαια ούτε τις προσόδους από τις χρηματιστικές τους εργασίες
στην Ελλάδα θα είναι ο βιομηχανικός. Το παροικιακό κεφάλαιο προσανατολίστηκε σε
μη παραγωγικές επενδύσεις, όπως στην αγορά αγροτικής και αστικής γης, στο
εμπόριο, στα δημόσια έργα, και στις τραπεζικές και χρηματιστηριακές δραστηριότητες.
Οι δραστηριότητες αυτές των ομογενών κατέγραψαν και τα χαρακτηριστικά των
επενδύσεών τους. Οι περισσότερες επενδύσεις ήταν κατάλληλες για εύκολη, ασφαλή
ρευστοποίηση και μεταφορά του κεφαλαίου στο εξωτερικό σε επικίνδυνες ή αβέβαιες
καταστάσεις.
Σ.
Τζόκας , Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμός , σ σ. 36-38, στο Αξιολόγηση των μαθητών
της Γ ΄ Τάξης του Ενιαίου Λυκείου στο μάθημα Θέματα της Νεοελληνικής Ιστορίας ,
τ.Α ΄, ΥΠΕΠΘ. (Κ.Ε.Ε.), Αθήνα 1999, σ.77.
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [...]
Υπήρχαν έτσι οι
μεγάλες εμπορικές δουλειές σε μια χώρα ελεύθερου εμπορίου, μια δραστηριότητα
που σήμαινε μικρές εγχώριες υποχρεώσεις, εύκολα εξαγόμενα κεφάλαια και μεγάλα
ποσοστά κέρδους. Υπήρχαν μεταλλευτικές παραχωρήσεις με εξαιρετικούς όρους.
Υπήρχαν τραπεζιτικές και χρηματιστικές επιχειρήσεις σε μια παρθένα αγορά που
διψούσε για κεφάλαια και όπου επιτόκια ύψους 30-60% ήταν συνηθισμένο φαινόμενο
σε εποχές που τα διεθνή επιτόκια περιορίζονταν σε 2,5-4,5%. Υπήρχε η ναυτιλία,
όπου η αλλαγή της σημαίας είναι ασφαλιστική δικλείδα σ’ εποχές εγχώριας κρίσης
και μέσο εκβιασμού σ’ εποχές παγκόσμιας ευφορίας. Υπήρχαν τα αστικά ακίνητα σε
μια πρωτεύουσα με εκπληκτική πληθυσμιακή ανάπτυξη, όπως και οι τεράστιες
αγροτικές εκτάσεις, οι αγορασμένες σε ευνοϊκές τιμές.[…]
Γ.
Δερτιλής , Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση (1880-1909), σ
σ.59-65, στο Αξιολόγηση των μαθητών της Γ ΄ Τάξης του Ενιαίου Λυκείου στο
μάθημα Θέματα της Νεοελληνικής Ιστορίας , τ.Α ΄, ΥΠΕΠΘ (Κ.Ε.Ε.), Αθήνα 1999,
σ.80.
32 "Αξιοποιώντας
τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται, να αναφερθείτε: α. στις συνθήκες ζωής των προσφύγων μετά τη
Μικρασιατική καταστροφή, κατά το πρώτο διάστημα της άφιξής τους στην Ελλάδα
(μονάδες 11) και β. στην προσωρινή στέγαση αυτών, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα
(μονάδες 14). Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Οι συνθήκες άφιξης, η σωματική ταλαιπωρία, η κακή διατροφή,
η υποτυπώδης στέγαση σε συνδυασμό με την απουσία ύδρευσης και αποχέτευσης και ο
ψυχικός τραυματισμός επιβάρυναν την υγεία των προσφύγων. Η θνησιμότητα μεταξύ
των προσφύγων, ιδιαίτερα κατά τους πρώτους μήνες, ήταν πολύ υψηλή. Αυξημένη
κατά πολύ ήταν και η βρεφική θνησιμότητα, καθώς οι κακουχίες οδηγούσαν σε
πρόωρους τοκετούς και αποβολές. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στην αντιμετώπιση των
επιδημικών και μολυσματικών ασθενειών, όπως ήταν η ευλογιά, ο εξανθηματικός
τύφος, η γρίππη, τα τραχώματα. [...]
Ν .
Ανδριώτης , «Ο ι πρόσφυγες . Η άφιξη και τ α πρώτα μέτρα περίθαλψης » , Ιστορία
του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.7, Αθήνα , Ελληνικά Γράμματα , 2003, σ. 81.
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
[...] Στις εφημερίδες
της 2ας Σεπτεμβρίου, [1922] πλάι στις ειδήσεις για τη «Σμύρνη που καίγεται»,
τους «χριστιανούς που σφαγιάζονται» και τον Βενιζέλο που «αγωνίζεται να σώσει
τη Θράκη», διαβάζουμε στα ψιλά γράμματα ότι στο Υπουργείο Δικαιοσύνης
«μελετάται η τροποποίηση του ενοικιοστασίου», στο σημείο που αφορά στην
υπενοικίαση των δωματίων. Ακόμη, στο Ελεύθερον Βήμα παρουσιάζεται από τις
πρώτες κιόλας μέρες «προσφορά δωματίου εντός κατοικίας», αλλά υπό τον εξής όρο:
το δωμάτιο προσφέρεται «για ενοικίαση από οικότροφο προσφυγοπούλα». Τα δείγματα
αυτά είναι προάγγελοι, κατά κάποιον τρόπο, των επικείμενων επιτάξεων. [...] Κι
έτσι, έντεκα μόλις μέρες αργότερα, στις 22 Νοεμβρίου, έρχεται νέο ΝΔ
[Νομοθετικό Διάταγμα] βάσει του οποίου ο Υπουργός Περιθάλψεως, αν κρίνει
ανεπαρκή την προσωρινή στέγαση, εξουσιοδοτείται να επεκτείνει την επίταξη και
επί ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων. Από τη στιγμή αυτή,
το προσφυγικό ζήτημα αφορά άμεσα κάθε Έλληνα κάτοικο. Κανείς πλέον δεν μπορεί
να μείνει απαθής. Ο Χένρυ Μοργκεντάου [Αμερικανός διπλωμάτης] τώρα δηλώνει:
«Και το τελευταίο ελληνικό νοικοκυριό άνοιξε διάπλατα τις πόρτες του και
δέχτηκε κάποιους πρόσφυγες. Στην Αθήνα πάνω από πέντε χιλιάδες δωμάτια σε
ιδιωτικά σπίτια προσφέρθηκαν σε πρόσφυγες». Ο αριθμός μένει να εξακριβωθεί.
Μεγέθη σε εθνικό επίπεδο είναι δύσκολο να βρεθούν. Σε άλλα κείμενα της εποχής
αναφέρονται οχτώ χιλιάδες δωμάτια. [...]
Βίκα Δ. Γκιζελή , «Επίταξις
ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων », στο συλλογικό τόμο , Ο
ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα , Επιστημονικό Συμπόσιο , εκδ . Εταιρεία Σπουδών
Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας , Αθήνα 1997, σ σ.71-72 και 72-74,
στο Αξιολόγηση των μαθητών της Γ ΄ Τάξης του Ενιαίου Λυκείου στο μάθημα Θέματα
της 
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου