Σοφοκλέους Αντιγόνη Μετάφραση Ανάλυση

Σοφοκλέους Αντιγόνη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Στίχοι 1-17

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον

Ἰσμήνης κάρα͵

ἆρ΄ οἶσθ΄

ὅ τι τῶν ἀπ΄ Οἰδίπου κακῶν

ὁποῖον Ζεὺς οὐχὶ τελεῖ

νῷν

ἔτι ζώσαιν ;

Οὐδὲν γὰρ οὐ ἐσθ΄

οὔτ΄ ἀλγεινὸν οὔτ΄ ἄτης ἄτερ

οὔτ΄ αἰσχρὸν οὔτ΄ ἄτιμόν

ὁποῖον οὐκ ὄπωπ΄ ἐγὼ τῶν σῶν

τε κἀμῶν κακῶν.

Καὶ νῦν τί τοῦτ΄ αὖ κήρυγμα

φασι θεῖναι

πανδήμῳ πόλει

τὸν στρατηγὸν ἀρτίως;

Ἔχεις τι κεἰσήκουσας;

ἤ σε λανθάνει

στείχοντα πρὸς τοὺς φίλους

κακά τῶν ἐχθρῶν ;

ΙΣΜΗΝΗ

Ἐμοὶ μὲν οὐδεὶς

μῦθος͵ Ἀντιγόνη͵

φίλων ἵκετ΄

οὔθ΄ ἡδὺς οὔτ΄ ἀλγεινὸς͵

ἐξ ὅτου δύο ἐστερήθημεν

δυοῖν ἀδελφοῖν

θανόντων μιᾷ ἡμέρᾳ

διπλῇ χερί·

ἐπεὶ δὲ στρατὸς

Ἀργείων

ἐστιν φροῦδός ἐν νυκτὶ τῇ νῦν͵

οὐδὲν οἶδ΄ ὑπέρτερον͵

οὔτ΄ εὐτυχοῦσα μᾶλλον

οὔτ΄ ἀτωμένη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Πολυαγαπημένη μου

αδερφή Ισμήνη,

άραγε ξέρεις κάποια

από τις συμφορές του Οιδίποδα

που ο Δίας να μην την έχει στείλει

πάνω μας τις δύο,

όσο ζούμε ακόμα;

Γιατί τίποτα δεν υπάρχει

ούτε λυπηρό ούτε ολέθριο

Ούτε αισχρό ούτε άτιμο το οποίο εγώ

Να μην έχω δει μέσα στα δικά σου

και δικά μου βάσανα.

Και τώρα τι είναι αυτή η διαταγή

που λένε ότι διακήρυξε

σε ολόκληρη την πόλη

πριν από λίγο ο στρατηγός;

Έχεις κάτι ακούσει

ή σου διαφεύγει

ότι απειλούν τους αγαπημένους μας

κακά που ταιριάζουν στους εχθρούς;

ΙΣΜΗΝΗ

Σε μένα τουλάχιστον

Αντιγόνη καμία είδηση

για τους αγαπημένους  δεν έφτασε,

ούτε ευχάριστη ούτε δυσάρεστη,

αφότου, εμείς οι δύο στερηθήκαμε

τα δύο μας αδέρφια.

που σκοτώθηκαν σε μία μέρα

με κοινό φόνο.

Από τη στιγμή που ο στρατός

των Αργείων

έγινε άφαντος τη νύχτα αυτή

τίποτα περισσότερο δεν ξέρω,

ούτε είμαι πιο ευτυχισμένη

ούτε πιο δυστυχισμένη.

                                                Ανάλυση Προλόγου

Στον πρόλογο γίνεται η πρότασις, η εισαγωγή δηλαδή του θεατή στο ξετύλιγμα της δράσης. Ο ποιητής μας δίνει τις αναγκαίες διευκρινίσεις για τα γεγονότα που προηγήθηκαν και μας διαφωτίζει για την τωρινή κατάσταση, από όπου θα ξεκινήσει η δράση :τον τόπο, τον χρόνο, τα πρόσωπα, τις σχέσεις των προσώπων και το ελατήριο της πράξης, την απόφαση δηλαδή της Αντιγόνης, που θα δώσει ώθηση στην εξέλιξη των γεγονότων.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην αρχαία τραγωδία έχουμε την τριπλή ενότητα : χρόνου (σε μια μέρα), τόπου (σε ένα τόπο) και ενότητα υπόθεσης. Για να εξυπηρετηθεί αυτή η απαίτηση ο ποιητής καταφεύγει στις λεγόμενες θεατρικές συμβατικότητες.

Δραματικός χρόνος (ο χρόνος που υποτίθεται ότι έγιναν τα περιγραφόμενα γεγονότα) είναι το τέλος μιας φοβερής μάχης, κατά την οποία οι δύο γιοι του Οιδίποδα, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης σκοτώθηκαν σε μια θανάσιμη μονομαχία. Ο Πολυνείκης οδήγησε ενάντια στη Θήβα τους Αργείους σε μια εκστρατεία που είναι γνωστή ως «Επτά επί Θήβας» ενώ ο Ετεοκλής υπερασπίστηκε την πόλη του. Η Θήβα λυτρώθηκε από τους εξωτερικούς εχθρούς τη νύχτα πριν από την έναρξη του δράματος. Ο μύθος αυτός ήταν γνωστός στους θεατές και μπορούσαν με ευκολία να παρακολουθήσουν την εξέλιξη του δράματος. Το ενδιαφέρον τους επικεντρωνόταν στο χειρισμό ενός γνωστού μύθου από τον τραγικό ποιητή.

Η σκηνή διαδραματίζεται μπροστά στα Ανάκτορα των Θηβών έξω από τις κεντρικές πύλες που είναι ζωγραφισμένες πάνω στην σκηνή. Το σκηνικό δείχνει την πρόσοψη των ανακτόρων που πρέπει να ήταν μεγαλοπρεπή όπως τα ομηρικά ανάκτορα. Ο σκηνικός χώρος και χρόνος προκαλεί μια κατάσταση φόβου, μυστικότητας και ανήσυχης αγρυπνίας. Οι δύο αδερφές βγαίνουν κρυφά έξω από τα ανάκτορα για να συζητήσουν κάτι επείγον και εμπιστευτικό.

Παρουσιάζονται στη σκηνή από τη δεξιά πύλη των ανακτόρων και συζητούν συνωμοτικά. Η Αντιγόνη, όπως θα φανεί αμέσως, πέρασε τη νύχτα παλεύοντας με μια νέα συμφορά και τώρα έχει πάρει τις αποφάσεις της. Θέλει να τις ανακοινώσει στην αδερφή της, στον μόνο δικό της άνθρωπο που της απέμεινε, για αυτό την προσφωνεί με πολύ τρυφερά λόγια. Η συσσωρευμένη τρυφερότητα φαίνεται από τους δύο χαρακτηρισμούς: κοινόν καὶ αὐτάδελφον. που λειτουργούν σαν δύο αναβαθμοί που φέρνουν πολύ κοντά τις δύο δυστυχισμένες αδερφές.

Η καρδιά της Αντιγόνης συγκλονίζεται από πίκρα, απορία, απογοήτευση, αλλά και οργή για τις συμφορές που έπληξαν τις δύο αδερφές. Έχει συνείδηση της μοίρας της γενιάς της εξαιτίας της παλιάς κατάρας που βαραίνει τον οίκο των Λαβδακιδών, όταν ο Λάιος παραβίασε το νόμο της φιλίας και της οικογένειας. Αυτή η κατάρα πέφτει πάνω και στους τελευταίους απόγονους της οικογένειας. Δεν υπάρχει καμία, λέει, καμία συμφορά, καμία ντροπή, καμία ατιμία που δεν έχει βρει αυτές τις δύο δυστυχισμένες κοπέλες, όσο ακόμα ζουν.

Η φράση «όσο ακόμα είναι ζωντανές»στο στόμα μιας νέας κοπέλας δείχνει τη μεγάλη απελπισία της και συγχρόνως αποτελεί έναν υπαινιγμό για το γρήγορο τέλος, που θα ακολουθήσει μια δυστυχισμένη ζωή. Απαριθμώντας τις συμφορές της οικογένειας θέλει να κεντρίσει το φιλότιμο της αδερφής της ώστε να αποσοβηθεί και η τωρινή συμφορά. Η Αντιγόνη μιλάει με μεγάλη έξαψη και η ανωμαλία που υπάρχει στους στίχους (5-6)είναι εσκεμμένη για να δείξει ακριβώς την ψυχική της ταραχή.

Στη συνέχεια αναφέρεται στο συγκεκριμένο πρόβλημα, δηλαδή το διάταγμα του Κρέοντα. Το ονομάζει κήρυγμα δεν το θεωρεί νόμο αλλά απλώς μια διακήρυξη που αποτελεί επέμβαση στα οικογενειακά της καθήκοντα και ασέβεια προς τους θεούς. Ο Σοφοκλής έπρεπε να δικαιολογήσει ουσιαστικά την παράβαση του διατάγματος από την Αντιγόνη, γιατί αυτή η συμπεριφορά ερχόταν σε αντίθεση με κάποιες καθιερωμένες αντιλήψεις για τη νομιμοφροσύνη και πολλοί θεατές θα θεωρούσαν την παράβαση του νόμου από τις δύο αδερφές ως αλαζονική και ανόητη. Με αυτόν τον τρόπο το κοινό αισθάνεται ότι και το διάταγμα του Κρέοντα δεν είναι απολύτως ορθό επειδή και αυτός παραβιάζει κάποιες άλλες καθιερωμένες αντιλήψεις και μέσα σε αυτό το παιχνίδι των αντιθέσεων η σύγκρουση αιωρείται αναπόφευκτη.

Η Αντιγόνη νιώθει αγανάκτηση για το διάταγμα του Κρέοντα, που απειλεί αγαπημένα πρόσωπα. Η οργή της είναι έκδηλη και έρχεται σε αντίθεση με την τρυφερότητα που νιώθει για το άλλο συγγενικό της πρόσωπο που τώρα απειλείται, το δυστυχισμένο Πολυνείκη. Η ψυχική της αναστάτωση και τα ανάμεικτα συναισθήματα εκφράζονται με την ειρωνική αντιμετώπιση του Κρέοντα. Τον ονομάζει απλά στρατηγόν. Με τη χρήση της λέξης φίλους εννοεί τα αγαπημένα πρόσωπα με τα οποία τη συνδέουν δεσμοί αίματος και κινδυνεύουν να πάθουν τῶν ἐχθρῶν κακά εννοεί τον νεκρό Πολυνείκη.

Φαίνεται ότι ανέλαβε ήδη πρωτοβουλία και δείχνει δυναμικότητα, τόλμη αλλά και αυστηρότητα. Ο απορηματικός λόγος με τον οποίο πρωτομπαίνει στο δράμα η Αντιγόνη, με ένα χείμαρρο από ερωτήματα, δείχνει την ψυχική της αναστάτωση και την αγωνιστική της ανησυχία Ο χαρακτήρας της διαγράφεται και μέσω του ύφους.

Απέναντι στον οίστρο της Αντιγόνης η Ισμήνη παρουσιάζεται απροβλημάτιστη και δειλή. Η ψυχή της φαίνεται ψυχρή, απαθής, συναισθηματικά ουδέτερη. Συγκρατημένη, γεμάτη επιφυλάξεις περιορίζεται να προσφωνήσει την αδερφή της με τρόπο τυπικό Αντιγόνη. Ο τρόπος προσφώνησης εναρμονίζεται με τη ψυχική διάθεση που χαρακτηρίζει την προσωπικότητα της κάθε ηρωίδας.

Η Ισμήνη φαίνεται να μη νιώθει ούτε χαρά για τη φυγή των Αργείων ούτε λύπη για το θάνατο του Πολυνείκη. Δε γνωρίζει τίποτα για το διάταγμα του Κρέοντα. Δεν φρόντισε να μάθει. Η άγνοια της έρχεται σε αντίθεση με τη γνώση της Αντιγόνης και δείχνει την ανευθυνότητά της. Δεν επιζητεί την πληροφόρηση αλλά περιορίζεται σε ότι φτάνει σε αυτή όπως το δηλώνει, απερίφραστα, στην αρχή του λόγου της.

Έτσι η καλά πληροφορημένη και πυρετώδης Αντιγόνη βρήκε την αδερφή της, όπως το περίμενε, σε πλήρη άγνοια του κινδύνου που απειλεί την οικογένειά της. Ο λόγος της κρύβει μια ανεπαίσθητη ειρωνεία για την ανευθυνότητα της Ισμήνης. Για αυτό την κάλεσε έξω από το ανάκτορο για να την ενημερώσει και να λάβουν σημαντικές αποφάσεις. Η αντιθετική στάση των χαρακτήρων είναι η τεχνική που χρησιμοποιεί ο ποιητής. Μια τρυφερή, ανήσυχη και δυναμική Αντιγόνη απέναντι σε μια ψυχρή, παθητική, και αδιάφορη Ισμήνη.

Οι θεατές νιώθουν συμπάθεια για τις δύο δυστυχισμένες κόρες του Οιδίποδα. Η περιέργειά τους εξάπτεται από το συνωμοτικό τρόπο της συνάντησης. Ο υπαινικτικός λόγος της Αντιγόνης φορτίζει συναισθηματικά τις ψυχές τους, ενώ η αναφορά στο κήρυγμα τους προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα περιέργειας, αγωνίας και συμπόνιας για την τύχη των δύο αδερφών. Με το διάταγμα του Κρέοντα μπαίνει σε κίνηση ο τροχός της μοίρας, καθώς εκτινάσσονται δυνάμεις που δίνουν ώθηση στην εξέλιξη του δράματος.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Στίχοι 18-38

ΑΝΤΙΓΟΝΗ
῎Ηιδη καλῶς
καί τοῦδ΄ οὕνεκ΄
ἐκτὸς αὐλείων πυλῶν
σ΄ ἐξέπεμπον͵
ὡς μόνη κλύοις.
ΙΣΜΗΝΗ
Τί δ΄ ἔστι;
δηλοῖς γάρ τι
καλχαίνουσ΄ ἔπος.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Οὐ γὰρ Κρέων
νῷν τὼ κασιγνήτω
τὸν μὲν προτίσας τάφου ͵
τὸν δ΄ ἀτιμάσας ἔχει;
Ἐτεοκλέα μέν͵ ὡς λέγουσι͵
σὺν δίκῃ χρῆσθαι
δικαιῶν καὶ νόμῳ͵
κατὰ χθονὸς ἔκρυψε
ἔντιμον
τοῖς ἔνερθεν
νεκροῖς·
τὸν δ΄ ἀθλίως θανόντα
Πολυνείκους νέκυν
φασιν ἐκκεκηρῦχθαι
ἀστοῖσί
τὸ μὴ τάφῳ καλύψαι
μηδὲ κωκῦσαί τινα͵
ἐᾶν δ΄ ἄκλαυτον͵
ἄταφον͵ γλυκὺν θησαυρὸν
οἰωνοῖς εἰσορῶσι
πρὸς χάριν βορᾶς.
Τοιαῦτά φασι
τὸν ἀγαθὸν Κρέοντα σοὶ
κἀμοί͵ λέγω γὰρ κἀμέ͵
κηρύξαντ΄ ἔχειν͵
καὶ δεῦρο νεῖσθαι
τοῖσι μὴ εἰδόσιν
προκηρύξοντα σαφῆ τα αῦτα͵
καὶ τὸ πρᾶγμ΄ ἄγειν
οὐχ ὡς παρ΄ οὐδέν͵
ἀλλ΄ ὃς ἂν τούτων
τι δρᾷ
φόνον προκεῖσθαι
δημόλευστον
ἐν πόλει.
Οὕτως ἔχει σοι ταῦτα͵
καὶ τάχα δείξεις
εἴτ΄ εὐγενὴς πέφυκας
εἴτ΄ ἐσθλῶν κακή.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ήμουν σίγουρη
και για αυτό
έξω από τις πύλες
σε κάλεσα
για να τα ακούσεις μόνη.
ΙΣΜΗΝΗ
Μα τι συμβαίνει;
Γιατί δείχνεις ότι κάποια είδηση
βασανίζει το νου σου.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν ξέρεις ότι ο Κρέων
τον ένα από τα δύο αδέρφια μας
τον έκρινε άξιο ταφής,
ενώ τον άλλο ανάξιο να ταφεί;
Τον Ετεοκλή λοιπόν, όπως λένε,
με δίκαιη κρίση αφού του φέρθηκε
και σύμφωνα με το δίκαιο και το νόμο
στη γη τον έθαψε,
ώστε να είναι τιμημένος
ανάμεσα στους νεκρούς
του κάτω κόσμου
Τον Πολυνείκη όμως
που πέθανε με άθλιο τρόπο
λένε ότι έχει διακηρυχθεί
στους πολίτες
να μην τον θάψουν
μήτε να τον κλάψουν
αλλά να τον αφήσουν άκλαυτο,
άταφο, εύρημα ωραίο
για τα αρπακτικά
που ψάχνουν την τροφή τους.
Αυτά λένε
ότι ο καλός μας Κρέων για σένα
και για μένα, λέω και για μένα
έχει διακηρύξει.
Και έρχεται εδώ
σε όσους δεν τα γνωρίζουν
να τα καταστήσει σαφή
και δεν το θεωρεί
ασήμαντο ζήτημα
αλλά αυτός που θα κάνει
κάτι από αυτά
τον περιμένει θάνατος
με λιθοβολισμό
μπροστά στους πολίτες.
Έτσι έχουν αυτά τα πράγματα
και γρήγορα θα δείξεις
αν γεννήθηκες γενναία
ή είσαι τιποτένια από καλή γενιά.

Ανάλυση Δεύτερης Ενότητας

Η Ισμήνη ανήσυχη από την έκδηλη ταραχή της αδερφής της ζητάει να μάθει τι την βασανίζει. Η Αντιγόνη απαντά με ερώτηση. Με τον τρόπο αυτό εκφράζει οργή και αγανάκτηση για την απόφαση του Κρέοντα, ελέγχει με ευγενικό τρόπο την αδερφή της για την άγνοια και την απάθειά της και προβάλλει εμφατικότερα την προτροπή για κοινή δράση. Η περιορισμένη γνώση με την οποία ο Σοφοκλής «εφοδιάζει» την Ισμήνη δίνει την ευκαιρία στην Αντιγόνη να αναπτύξει για χάρη των θεατών το κήρυγμα το Κρέοντα.
Το παρουσιάζει σχεδόν όπως απαγγέλθηκε, εκτός από ορισμένες λέξεις που προσθέτει για να το σχολιάσει (ἀθλίως, ἀγαθόν, σοὶ κἀμοί, λέγω γάρ κἀμέ). Σύμφωνα με αυτό ο Ετεοκλής έπρεπε να ταφεί με όλες τις τιμές, ως υπερασπιστής της πόλης, ενώ ο Πολυνείκης να μείνει άταφος και χωρίς τις πρέπουσες νεκρικές τιμές. Για όποιον παραβίαζε το διάταγμα η ποινή ήταν θάνατος με λιθοβολισμό. Η ποινή αυτή επιβαλλόταν σε εκείνους που διέπρατταν αμαρτήματα προδοσίας, προσβολής του κοινού συμφέροντος και ιεροσυλίας. Με αυτό τον τρόπο ο Κρέων έμμεσα κατηγορεί τον Πολυνείκη ως προδότη. Η σκληρή και εξευτελιστική τιμωρία καθιστά δυσκολότερη τη θέση της Ισμήνης που καλείται να αποφασίσει για τη στάση που θα τηρήσει.
Είναι χαρακτηριστικές οι λέξεις που χρησιμοποιεί η ηρωίδα για να υπογραμμίσει τη συμπεριφορά του Κρέοντα απέναντι στους δύο αδερφούς :προτίσας καί ἀτιμάσας. Και οι δύο σχετίζονται με τη τιμή, μια αξία που ρύθμιζε και κατεύθυνε τη ζωή και τη συμπεριφορά των ανθρώπων της ηρωικής εποχής. Εδώ η ταφή συνδέεται με την τιμή. Στέρηση της ταφής αποτελεί ατίμωση για τον Πολυνείκη.
Ο Κρέων έθαψε τον Ετεοκλή σύμφωνα με το έθιμο για να είναι ἒντιμος. Το σχόλιο αποδίδεται στους κατοίκους της πόλης, όπως φανερώνει το ὡς λέγουσιν. Το βάρος όμως πέφτει στο δεύτερο μέρος τη αντίθεσης, στην τύχη του Πολυνείκη, που περιγράφεται με το ἀθλίως. Η Αντιγόνη μιλάει αδιάφορα για τον Ετεοκλή, ενώ γίνεται πιο συναισθηματική όταν μιλάει για τον Πολυνείκη. Τον θεωρεί πιο δυστυχισμένο εξαιτίας της απόφασης του Κρέοντα.
Ο λόγος της Αντιγόνης είναι έντονος και φτάνει μέχρι την παραφορά. Το διάταγμα αν και απευθύνεται σε όλους τους Θηβαίους αφορά κυρίως τις δύο αδερφές, ως πιο στενές συγγενείς το νεκρού. Η Αντιγόνη δεν υπάρχει τίποτα πιο όμορφο και αξιοπρεπές από το να ριψοκινδυνεύσει τη ζωή της προκειμένου να εκτελέσει το ιερό της καθήκον. Η αγάπη και το οικογενειακό καθήκον είναι πιο σημαντικά από το διάταγμα το Κρέοντα. Η παραβίαση του διατάγματος είναι σίγουρη εκ μέρους της. Με το λέγω κἀμέ φανερώνει την ήδη ληφθείσα απόφασή της να αντισταθεί. Στην ψυχή των θεατών γεννιέται ο φόβος για την τύχη της ηρωίδας.
Η ανακοίνωση του διατάγματος και η απόφαση της Αντιγόνης είναι οι κύριες δραματικές αιτίες που πυροδοτούν τη δράση. Τελειώνει το λόγο της υπενθυμίζοντας στην Ισμήνη την ευγενική της καταγωγή, για να διεγείρει τη φιλοτιμία της, ώστε να συναισθανθεί το χρέος απέναντι στο νεκρό αδερφό και να τη βοηθήσει στην ταφή του Πολυνείκη. Είναι φανερό πως η ηρωίδα συνδέει την ευγένεια της καταγωγής με την ευγένεια του ήθους, δηλαδή με την εκτέλεση του ιερού της καθήκοντος. Θέτει στην αδερφή της το δίλημμα :Να τη βοηθήσει και να φανεί ανώτερη ή να μην εκτελέσει το χρέος της και να φανεί κατώτερη.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Στίχοι 39-68

ΙΣΜΗΝΗ
Ὦ ταλαῖφρον͵
εἰ τάδ΄ ἐν τούτοις͵
ἐγὼ λύουσ΄ ἂν εἴθ΄ ἅπτουσα
τὶ δ΄προσθείμην πλέον;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκόπει εἰ ξυμπονήσεις
καὶ ξυνεργάσῃ.
ΙΣΜΗΝΗ
Ποῖόν τι κινδύνευμα;
ποῖ γνώμης ποτ΄ εἶ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εἰ τὸν νεκρὸν
κουφιεῖς
ξὺν τῇδε χερί.
ΙΣΜΗΝΗ
῏Η γὰρ νοεῖς θάπτειν σφ΄͵
ἀπόρρητον
πόλει;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Τὸν γοῦν ἐμὸν
καὶ τὸν σόν ἀδελφόν͵
ἢν σὺ μὴ θέλῃς͵
οὐ γὰρ δὴ προδοῦσ΄
ἁλώσομαι.
ΙΣΜΗΝΗ
Ὦ σχετλία͵
Κρέοντος ἀντειρηκότος;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἀλλ΄ οὐδὲν
αὐτῷ
μ΄ εἴργειν
τῶν ἐμῶν μέτα.
ΙΣΜΗΝΗ
Οἴμοι· φρόνησον͵ ὦ κασιγνήτη͵
πατὴρ ὡς νῷν ἀπεχθὴς
δυσκλεής τ΄ ἀπώλετο͵
πρὸς αὐτοφώρων
ἀμπλακημάτων
ἀράξας διπλᾶς ὄψεις αὐτὸς
αὐτουργῷ χερί·
ἔπειτα μήτηρ καὶ γυνή͵
διπλοῦν ἔπος͵
λωβᾶται βίον
πλεκταῖσιν ἀρτάναισι·
τρίτον δ΄
ἀδελφὼ δύο
μίαν καθ΄ ἡμέραν
αὐτοκτονοῦντε
τὼ ταλαιπώρω
μόρον κοινὸν κατειργάσαντ΄
ἐπαλλήλοιν
χεροῖν.
Νῦν δ΄ σκόπει αὖ
νὼ μόνα
δὴ λελειμμένα
ὅσῳ κάκιστ΄ ὀλούμεθ΄͵
εἰ νόμου βίᾳ
παρέξιμεν ψῆφον
ἢ κράτη τυράννων.
Ἀλλ΄ ἐννοεῖν χρὴ τοῦτο μὲν
ὅτι ἔφυμεν γυναῖχ΄ ͵
ὡς πρὸς ἄνδρας
οὐ μαχουμένα·
ἔπειτα δ΄ οὕνεκ΄ ἀρχόμεσθ΄
ἐκ κρεισσόνων
καὶ ταῦτ΄ ἀκούειν
κἄτι τῶνδ΄ ἀλγίονα.
Ἐγὼ μὲν οὖν αἰτοῦσα
τοὺς ὑπὸ χθονὸς
ξύγγνοιαν ἴσχειν͵
ὡς βιάζομαι τάδε͵
πείσομαι
τοῖς ἐν τέλει βεβῶσι ·
τὸ γὰρ περισσὰ
πράσσειν
οὐκ ἔχει νοῦν οὐδένα.
ΙΣΜΗΝΗ
Δύστυχη
αν έχουν έτσι τα πράγματα,
ό,τι και να κάνω
τι όφελος θα μπορούσα να φέρω;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκέψου αν θα με βοηθήσεις
και θα συνεργαστείς μαζί μου.
ΙΣΜΗΝΗ
Για ποια επικίνδυνη πράξη μιλάς;
Τι έχεις στο μυαλό σου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
(Σκέψου) αν θα σηκώσεις
για ταφή το νεκρό
με τούτο εδώ το χέρι.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλήθεια έχεις σκοπό να τον θάψεις
αν και αυτό έχει απαγορευτεί
ρητά στους πολίτες;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
(Θα θάψω) το δικό μου
και το δικό σου αδερφό
αν εσύ δεν θέλεις
γιατί δεν θα κατηγορηθώ
ότι τον πρόδωσα.
ΙΣΜΗΝΗ
Παράτολμη,
ενώ το έχει απαγορεύσει ο Κρέων;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Αλλά αυτός
δεν έχει κανένα δικαίωμα
να με εμποδίσει
να θάψω τους δικούς μου.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλίμονο σκέψου αδερφή μου
ο πατέρας μας πόσο μισητός
και ντροπιασμένος χάθηκε
αφού, για τα αδικήματα
που ο ίδιος έφερε στο φως
χτύπησε δυνατά τα δύο του μάτια
με το ίδιο του το χέρι.
Έπειτα η μάνα και γυναίκα,
διπλό όνομα
πεθαίνει ντροπιασμένη
σε μια πλεκτή θηλιά.
Τρίτο κακό
τα δύο μας αδέρφια
που σε μια μέρα
αλληλοσκοτώθηκαν
οι δυστυχισμένοι
βρήκαν αμοιβαίο θάνατο
με χέρια που σήκωσαν
ο ένας εναντίον του άλλου.
Και τώρα σκέψου
εμείς οι δύο
που έχουμε μείνει μόνες
πόσο ατιμωτικά θα χαθούμε
αν παραβιάζοντας το νόμο
παραβούμε την απόφαση
ή την εξουσία του βασιλιά.
Αλλά πρέπει να σκέφτεσαι και αυτό
ότι γυναίκες γεννηθήκαμε
και δεν μπορούμε να
τα βάζουμε με τους άνδρες.
Έπειτα αυτοί που μας κυβερνούν
είναι δυνατότεροι
και πρέπει να υπακούμε και σε αυτά
και σε ακόμα χειρότερα.
Εγώ λοιπόν παρακαλώντας
αυτούς που είναι στο Κάτω Κόσμο
να με συγχωρήσουν,
επειδή αναγκάζομαι να τα κάνω
θα υποταχθώ
σε αυτούς που έχουν την εξουσία
Γιατί το να κάνει κανείς περισσότερα
από τη δύναμή του
είναι ανόητο

Ανάλυση Τρίτης Ενότητας

Η απάντηση της Ισμήνης στην πρόσκληση της αδερφής της γίνεται με ερώτηση που ξεκινάει με την προσφώνηση ὦ ταλαῖφρον (39). Διαβλέπει τις οδυνηρές συνέπειες που εγκυμονεί η στάση της Αντιγόνης και στέκεται απέναντι της με απορία και αμηχανία. Βρίσκεται σε εναγώνια ταραχή και τη χαρακτηρίζει μια δειλία. Η Αντιγόνη ζητά τη συνεργασία της σωματικά και ηθικά στην ταφή του νεκρού αδερφού. Έχει πάρει την απόφασή της και αναμένει και την απόφαση της Ισμήνης. Δηλώνει την αποφασιστικότητα και τη σταθερότητά της. Η αντίθεση ανάμεσα στις δύο αδερφές φαίνεται πλέον ξεκάθαρα. Μια έντρομη και μικρόψυχη Ισμήνη απέναντι σε μια τολμηρή και αποφασιστική Αντιγόνη.
Στην ενότητα αυτή προοικονομείται η είσοδος του Κρέοντα με την ανακοίνωση της Αντιγόνης ότι θα έρθει για να καταστήσει σαφές το διάταγμα του. Οι θεατές νιώθουν θαυμασμό για το περήφανο ήθος και την αποφασιστικότητα της ηρωίδας και οίκτο για τον Πολυνείκη που ατιμάζεται. Η περιέργεια και η αγωνία τους τώρα κορυφώνεται καθώς αναμένουν την απάντηση της Ισμήνης στην πρόσκληση της Αντιγόνης.
            Η Αντιγόνη κάλεσε την αδερφή της να συμπράξει στο έργο της ταφής και την υπέβαλλε σε μία τρομερή δοκιμασία. Με την αδυναμία της Ισμήνης να καταλάβει τη σημασία που έχει η πράξη για την αδερφή της ανάβει μια σύντομη στιχομυθία. Ως εκφραστικός τρόπος, η στιχομυθία ακολουθεί κατά κανόνα μονολόγους και με την ταχύτητα και την ορμητικότητά της ανεβάζει το σκηνικό ρυθμό, φανερώνοντας την ψυχική ταραχή των διαλεγομένων προσώπων.
Η Ισμήνη αντιδρά στην πρόσκληση της Αντιγόνης αποκαλώντας το έργο της ταφής κινδύνευμα που υποδεικνύει το δικό της ήθος σε αντίθεση προς αυτό της αδερφής της. Για αυτήν η απόφαση της Αντιγόνης που είναι αντίθετη προς τη διαταγή του Κρέοντα είναι παράλογη και επικίνδυνη. Για αυτήν η απαγόρευση του Κρέοντα εκφράζει όλο το κύρος της κρατικής εξουσίας και επομένως είναι απαράβατη.
Η Αντιγόνη ζητάει επίμονα από την Ισμήνη να ξεκαθαρίσει αν θα τη βοηθήσει στην ταφή. «Με αυτό εδώ το χέρι»λέει, σηκώνοντας το χέρι της. Με την κίνηση αυτή έχουμε μία σκηνοθετική πληροφορία. Στην έκπληξη και τις επιφυλάξεις της αδερφής της δηλώνει ότι θα εκτελέσει το ιερό της καθήκον μόνη της. Με μία δόση υπαινιγμού λέει ότι για αυτήν η απάρνηση της ταφής ισοδυναμεί με προδοσία. Η επιλογή της δείχνει την αποφασιστικότητα και το ηρωικό της ήθος. Βρίσκεται στον αντίποδα σε σχέση με την Ισμήνη.
Ο Σοφοκλής, δίνοντας αυτόν τον τολμηρό και αποφασιστικό ρόλο σε μία γυναίκα έρχεται σε αντίθεση με τις καθιερωμένες αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων. Από τη μία ο σεβασμός προς τους νόμους ήταν απεριόριστος από την άλλη η δυσπιστία του κοινού είναι μεγαλύτερη γιατί αυτή που αψηφάει αυτές τις αντιλήψεις είναι γυναίκα άρα κατώτερη από τον άνδρα και η θέση της βρίσκεται μέσα στο σπίτι και ο ρόλος της περιορίζεται στη γέννηση και ανατροφή των παιδιών.
Βέβαια ο ποιητής ήταν δέσμιος του μύθου, όμως και η ταφή του νεκρού υπηρετείται μόνο από γυναικείο χέρι, γιατί μόνο η κλεισμένη στο σπίτι γυναίκα ήταν πιστός τηρητής του άγραφου νόμου και σε αυτή έπεφτε όλο το βάρος της απονομής των νεκρικών τιμών.
Η σταθερή απόφαση της Αντιγόνης προκαλεί φόβο στην καρδιά της Ισμήνης. Είναι γυναίκα αδύναμη που δεν μπορεί να εκτελέσει το ιερό της καθήκον. Ο φόβος της συνοδεύεται από συναισθήματα τρυφερής αγάπης και ενδιαφέροντος, όπως φαίνεται από τη δεύτερη προσφώνηση, σχετλία που έχει την ίδια συναισθηματική φόρτιση με το ταλαῖφρον. Η απάντηση της Αντιγόνης στη διαφαινόμενη άρνηση της Ισμήνης είναι ότι ο Κρέων δεν μπορεί να τη χωρίσει από τους δικούς της. Μάχεται για τη δική της ελευθερία που η πολιτεία του Κρέοντα θέλει να πνίξει.
Στη στιχομυθία υπάρχει διαφορά αντιλήψεων και διαφαίνεται ο αγέρωχος χαρακτήρας της μίας αδερφής και η δειλία της άλλης. Η παρουσίαση του χαρακτήρα της Αντιγόνης εμφανίζει κλιμάκωση: φιλάδελφη, ευσεβής και τώρα ανυποχώρητη. Αντίθετη πορεία ακολουθεί η παρουσίαση του χαρακτήρα της Ισμήνης που από απλή επιφυλακτικότητα θα καταλήξει στο συμβιβασμό. Περίτρομη η Ισμήνη απαντά με το σχετλιαστικό επιφώνημα οἲμοι. Εφιστά την προσοχή της αδερφής της στον επερχόμενο κίνδυνο με το φρόνησον, εκφράζει την αγάπη της με το ὦ κασιγνήτη και προχωρεί με την κλιμάκωση των συμφορών που έπληξαν την οικογένειά της.
Ο ποιητής για την οικονομία του έργου αναπτύσσει εκτενέστερα τις συμφορές που έπληξαν τον οίκο των Λαβδακιδών. Προβάλλεται και πάλι η συμφορά του Οιδίποδα, η αυτοκτονία της Ιοκάστης, μάνας και γυναίκας του μαζί και ο αλληλοσκοτωμός του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Με τον τρόπο αυτό δίνονται πληροφορίες για τα γεγονότα που προηγήθηκαν του δράματος και αποσπάται ο οίκτος των θεατών για τις δύο αδερφές.
Η Ισμήνη χρησιμοποιεί το ίδιο επιχείρημα που χρησιμοποίησε προηγουμένως η αδερφής αλλά για να πετύχει αντίθετο αποτέλεσμα. Θέλει να την αποτρέψει από το επικίνδυνο έργο. Αν θάψει τον αδερφό τους και οι δύο θα πεθάνουν άδικα. Αισθάνεται αδύναμη να τα βάλει με άντρες και να κάνει πράγματα που ξεπερνούν τις δυνάμεις της. Μέσα σε λίγους στίχους κλείνεται ένας ολόκληρος ανθρώπινος χαρακτήρας.
Η Ισμήνη είναι μια υποταγμένη γυναίκα, έτοιμη για συμβιβασμό και πρόθυμη να υπακούει και στις πιο οδυνηρές διαταγές της εξουσίας. Έχει τη συναίσθηση του καθήκοντος απέναντι στον νεκρό αδερφό της αλλά θα ζητήσει συγχώρεση από τους χθόνιους θεούς, γιατί αναγκάζεται να αποφύγει την εκτέλεση των ιερών καθηκόντων της. Οι θεατές θαυμάζουν την αποφασιστικότητα της Αντιγόνης, χωρίς να καταδικάζουν την αδερφή της για την αδυναμία που δείχνει. Το ενδιαφέρον τους τώρα επικεντρώνεται στη στάση που θα κρατήσει ο Κρέων.
Από τη βιαιότητα της συμπεριφοράς της Αντιγόνης προς την Ισμήνη οι θεατές γνωρίζουν ότι η ηρωίδα είναι αμετάκλητα αποφασισμένη να εκτελέσει το χρέος της και να βιώσει τη σκληρή δοκιμασία της σύγκρουσης με τον Κρέοντα.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Στίχοι 69-99

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Οὔτ΄ ἂν κελεύσαιμ΄

οὔτ΄ ἄν ἐμοῦ γ΄ ἂν ἡδέως

δρῴης μέτα,

εἰ θέλοις ἔτι πράσσειν.

Ἀλλ΄ ἴσθ΄ ὁποία σοι δοκεῖ͵

κεῖνον δ΄ ἐγὼ θάψω·

καλόν μοι τοῦτο

ποιούσῃ θανεῖν.

Φίλη μετ΄ αὐτοῦ κείσομαι͵

φίλου μέτα͵

ὅσια πανουργήσασ΄·

ἐπεὶ πλείων χρόνος

ὃν δεῖ μ΄ ἀρέσκειν

τοῖς κάτω τῶν ἐνθάδε.

Ἐκεῖ γὰρ αἰεὶ κείσομαι·

σοὶ δ΄ εἰ δοκεῖ͵

ἀτιμάσασ΄ ἔχε

τὰ τῶν θεῶν ἔντιμ΄.

ΙΣΜΗΝΗ

Ἐγὼ μὲν οὐκ ἄτιμα ποιοῦμαι͵

ἔφυν

ἀμήχανος

τὸ δὲ βίᾳ πολιτῶν

δρᾶν.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Σὺ μὲν τάδ΄ ἂν προὔχοι΄͵

ἐγὼ δὲ δὴ τάφον πορεύσομαι

χώσουσ΄ ἀδελφῷ φιλτάτῳ.

ΙΣΜΗΝΗ

Οἴμοι ταλαίνης͵

ὡς ὑπερδέδοικά σου.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μὴ ΄μοῦ προτάρβει·

τὸν σὸν ἐξόρθου πότμον.

ΙΣΜΗΝΗ

Ἀλλ΄ οὖν προμηνύσῃς

γε μηδενὶ τοῦτο τοὔργον͵

κρυφῇ δὲ κεῦθε͵

σὺν δ΄ αὕτως ἐγώ.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Οἴμοι͵

καταύδα·

πολλὸν ἐχθίων ἔσῃ

σιγῶσ΄͵

ἐὰν μὴ πᾶσι κηρύξῃς

τάδε.

ΙΣΜΗΝΗ

Θερμὴν

ἐπὶ ψυχροῖσι καρδίαν ἔχεις.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Ἀλλ΄ οἶδ΄ ἀρέσκουσ΄

οἷς μάλισθ΄

ἁδεῖν με χρή.

ΙΣΜΗΝΗ

Εἰ καὶ δυνήσῃ γ΄·

ἀλλ΄ ἀμηχάνων ἐρᾷς

ΑΝΤΙΓΟΝΗ.

Οὐκοῦν͵ ὅταν δὴ μὴ σθένω͵

πεπαύσομαι.

ΙΣΜΗΝΗ

Ἀρχὴν δὲ θηρᾶν

οὐ πρέπει τἀμήχανα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Εἰ ταῦτα λέξεις͵

ἐχθαρῇ μὲν ἐξ ἐμοῦ͵

δίκῃ δὲ προσκείσῃ

ἐχθρὰ τῷ θανόντι.

Ἀλλ΄ ἔα με

καὶ τὴν ἐξ ἐμοῦ δυσβουλίαν

παθεῖν τὸ δεινὸν τοῦτο·

οὐδὲν γὰρ πείσομαι

οὐ τοσοῦτον

ὥστε μὴ οὐ καλῶς θανεῖν.

ΙΣΜΗΝΗ

Ἀλλ΄͵ εἰ δοκεῖ σοι͵ στεῖχε·

τοῦτο δ΄ ἴσθ΄

ὅτι ἄνους μὲν ἔρχῃ͵

ὀρθῶς δ΄ φίλη

τοῖς φίλοις.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Ούτε θα σε παρακαλούσα,

ούτε θα δεχόμουν με ευχαρίστηση

τη βοήθειά σου

έστω και αν την πρόσφερες.

Αλλά όποια γνώμη και αν έχεις

εκείνον εγώ θα τον θάψω·

γιατί θα είναι ωραίο για μένα

να τον θάψω και να πεθάνω.

Μαζί του αγαπημένη θα κείμαι

δίπλα σε αγαπημένο

αφού θα διαπράξω ιερή παρανομία.

Γιατί είναι πιο πολύς ο χρόνος

που πρέπει να αρέσω

στους κάτω από ότι στους πάνω.

Γιατί εκεί θα βρίσκομαι αιώνια.

Εσύ αν νομίζεις σωστό

περιφρόνα

όσα είναι τίμια για τους θεούς.

ΙΣΜΗΝΗ

Εγώ βέβαια δεν τα περιφρονώ

Αλλά από τη φύση μου

είμαι αδύνατη

να ενεργώ

παρά τη θέληση των πολιτών.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Εσύ αυτά να προφασίζεσαι

εγώ όμως σε τάφο πάω

να θάψω τον αγαπημένο μου αδερφό.

ΙΣΜΗΝΗ

Αλίμονο δυστυχισμένη,

πόσο φοβάμαι για σένα !

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μη φοβάσαι για μένα

για τη δική σου μοίρα φρόντιζε.

ΙΣΜΗΝΗ

Αλλά μην αποκαλύψεις

σε κανένα αυτό το έργο,

κράτησε το κρυφό,

και εγώ το ίδιο θα κάνω.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Αλίμονο!

Διακήρυξε το σε όλους

γιατί πιο μισητή θα είσαι

αν σωπάσεις

και δεν διακηρύξεις όλα

αυτά σε όλους.

ΙΣΜΗΝΗ

Έχεις θερμή καρδιά

για ψυχρά πράγματα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Ξέρω όμως ότι είμαι αρεστή

σε εκείνους που πρέπει

περισσότερο να αρέσω.

ΙΣΜΗΝΗ

Αν θα έχεις και τη δύναμη

αλλά επιδιώκεις τα αδύνατα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Όταν δεν θα έχω πια δύναμη

θα σταματήσω.

ΙΣΜΗΝΗ

Καθόλου όμως δεν πρέπει

κανείς να επιδιώκει τα αδύνατα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Αν συνεχίσεις να λες τέτοια

θα μισηθείς από μένα

και δίκαια θα σε μισεί

και ο νεκρός.

Αλλά άφησε εμένα

και τη δική μου αφροσύνη

να πάθω αυτό το φοβερό.

Γιατί τίποτα δε θα πάθω

τόσο φοβερό

ώστε να μην πεθάνω έντιμα.

ΙΣΜΗΝΗ

Αν έτσι νομίζεις πήγαινε.

Αυτό όμως να ξέρεις,

ότι πηγαίνεις ασυλλόγιστα

αλλά αληθινά αγαπημένη

στους αγαπητούς σου.

                                                 Ανάλυση Τέταρτης Ενότητας

Η άρνηση της Ισμήνης να συνεργαστεί και τα επιχειρήματά της που σκοπό είχαν να αποτρέψουν και την Αντιγόνη προκαλούν την έντονη αντίδραση της δεύτερης που συμπεριφέρεται τώρα ψυχρά και σκληρά απέναντι στην αδερφή της. Στο φλογερό πάθος της Αντιγόνης προστίθεται τώρα και το πείσμα, βασικό στοιχείο του χαρακτήρα της, καθώς αποκρούει περιφρονητικά μια πιθανή αλλαγή γνώμης της αδερφής της στο μέλλον. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει την αντίδραση της Ισμήνης προοικονομεί ότι η σύγκρουση με τον Κρέοντα θα είναι τρομερή και απότομη.

Η απόφαση της Αντιγόνης να θάψει τον Πολυνείκη είναι αμετάκλητη και επικαλείται μια σειρά από επιχειρήματα ηθικά και θρησκευτικά για να εδραιώσει τη θέση της:

1. Είναι ωραίο να πεθάνει εκτελώντας το χρέος της.
2. Η πράξη της είναι ιερή και θα της προσφέρει την αγάπη του αδερφού της.
3. Περισσότερο χρόνο θα ζήσει στον Άδη για αυτό θέλει να είναι αρεστή στους νεκρούς και όχι στους ζωντανούς.
4. Αν δεν εκτελέσει τα καθήκοντά της προς το νεκρό της αδερφό, θα δείξει περιφρόνηση στους θείους νόμους που είναι ανώτεροι από τους ανθρώπινους.

Αφήνει τη σκηνή με σκληρή αποφασιστικότητα αφού έδειξε μίσος για την τρυφερή Ισμήνη – τρυφερή σαν την ίδια ! – επειδή αρνήθηκε να τη βοηθήσει. Νιώθει πλέον τον εαυτό της ταγμένο στην εκτέλεση του οικογενειακού της καθήκοντος προς τον αδερφό της και το μαρτύριο που αυτό συνεπάγεται.

Το διάταγμα του Κρέοντα οφείλεται σε μίσος και σκορπάει πάνω στην πόλη φόβο Η Αντιγόνη θα αντισταθεί με το μόνο όπλο που της απόμεινε :την αγάπη προς το νεκρό αδερφό. Αυτή η παράλογη αγάπη την έκανε αυτό που είναι τώρα :μια ύπαρξη τραχιά στο άγγιγμα, με εμμονή προς τη θυσία με μία ενεργητικότητα και σκληρότητα που ταιριάζει περισσότερο σε άντρα παρά σε μία τρυφερή κοπέλα σε ηλικία γάμου.

Η Ισμήνη επιστρέφει στο παλάτι αρθρώνοντας μία τελευταία λέξη αγάπης και εγκαταλείποντας την αδερφή της στην απόλυτη και ηρωική μοναξιά της. Αυτή η μοναξιά είναι στοιχείο οικονομίας του έργου για την μελλούμενη σύγκρουση με τον Κρέοντα, ώστε η νίκη να ανήκει στην ολοκληρωτικά μόνη Αντιγόνη.

Με τη σύγκρουση των δύο αδερφών ξεκινάει η δράση. Η μία βαδίζει το δρόμο της τιμής, της θυσίας και της δόξας, λες και σε όλη της τη ζωή περίμενε αυτήν την ευκαιρία για να αποδείξει το φρόνημά της, εναντιούμενη στον Κρέοντα. Η άλλη αρνείται την πρόσκληση και απομονώνεται εξωτερικά με τη δημόσια καταφρόνια, ενώ εσωτερικά βασανίζεται από ενοχή για το δρόμο που διάλεξε.

Α’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 280-314

ΚΡΕΩΝ
Παῦσαι, πρὶν ὀργῆς
κἀμὲ μεστῶσαι λέγων,
μὴ ᾽φευρεθῇς ἄνους
τε καὶ γέρων ἅμα.
Λέγεις γὰρ οὐκ ἀνεκτὰ
δαίμονας λέγων
πρόνοιαν ἴσχειν
τοῦδε τοῦ νεκροῦ πέρι.
Πότερον
ὑπερτιμῶντες
ὡς εὐεργέτην
ἔκρυπτον αὐτόν,
ὅστις ἀμφικίονας
ναοὺς πυρώσων ἦλθε
κἀναθήματα
καὶ γῆν ἐκείνων
καὶ νόμους διασκεδῶν;
ἢ τοὺς κακοὺς τιμῶντας
εἰσορᾷς θεούς;
Οὐκ ἔστιν·
ἀλλὰ ταῦτα καὶ πάλαι
πόλεως ἄνδρες
μόλις
φέροντες
ἐρρόθουν ἐμοὶ
κρυφῇ, κάρα σείοντες,
οὐδ᾽ ὑπὸ ζυγῷ
λόφον εἶχον,
δικαίως
ὡς στέργειν ἐμέ.
Ἐκ τῶνδε τούτους
ἐξεπίσταμαι καλῶς
παρηγμένους μισθοῖσιν
εἰργάσθαι τάδε.
Οὐδὲν γὰρ ἀνθρώποισιν
οἷον ἄργυρος
κακὸν νόμισμ᾽ ἔβλαστε·
τοῦτο καὶ πόλεις πορθεῖ,
τόδ᾽ ἄνδρας ἐξανίστησιν
δόμων
τόδ᾽ ἐκδιδάσκει
καὶ παραλλάσσει φρένας χρηστὰς
βροτῶν
ἵστασθαι
πρὸς αἰσχρὰ πράγμαθ᾽
πανουργίας δ᾽ ἔδειξεν
ἀνθρώποις ἔχειν
καὶ παντὸς ἔργου δυσσέβειαν
εἰδέναι.
Ὅσοι δὲ μισθαρνοῦντες
ἤνυσαν τάδε,
χρόνῳ ποτ᾽ ἐξέπραξαν
ὡς δοῦναι δίκην.
Ἀλλ᾽ εἴπερ ἴσχει Ζεὺς
ἔτ᾽ ἐξ ἐμοῦ σέβας
εὖ τοῦτ᾽ ἐπίστασ᾽,
ὅρκιος δέ σοι λέγω,
εἰ μὴ τὸν αὐτόχειρα τοῦδε τοῦ τάφου
εὑρόντες
ἐκφανεῖτ᾽ ἐς ὀφθαλμοὺς ἐμούς,
οὐχ ὑμὶν Ἅιδης μοῦνος ἀρκέσει,
πρὶν ἂν ζῶντες κρεμαστοὶ
τήνδε δηλώσηθ᾽ ὕβριν,
ἵν᾽ εἰδότες τὸ κέρδος
ἔνθεν οἰστέον
τὸ λοιπὸν ἁρπάζητε,
καὶ μάθηθ᾽ ὅτι
οὐκ ἐξ ἅπαντος δεῖ
τὸ κερδαίνειν φιλεῖν.
Ἐκ τῶν γὰρ αἰσχρῶν λημμάτων
τοὺς πλείονας
ἀτωμένους ἴδοις ἂν
ἢ σεσωσμένους
ΚΡΕΩΝ
Πάψε πριν με γεμίσεις οργή
με τα λόγια σου
μη βρεθείς γέρος
και ανόητος συνάμα.
Γιατί λες πράγματα απαράδεκτα
όταν λες ότι οι θεοί
είχαν έγνοια
για αυτό το νεκρό.
Ποιο από τα δύο,
επειδή θέλησαν να τον τιμήσουν
ως ευεργέτη
τον έθαψαν αυτόν
ο οποίος στους περίστυλους
ναούς ήρθε να βάλει φωτιά
και στα αναθήματα
και τη γη εκείνων
και τους νόμους να καταστρέψει;
Ή βλέπεις τους θεούς
να τιμούν τους κακούς;
Όχι δεν είναι δυνατόν.
Αλλά αυτά από παλιά
στην πόλη άνδρες
που με δυσκολία
υπέφεραν τη διαταγή μου
σιγομουρμούριζαν
κρυφά. κουνώντας το κεφάλι τους
ούτε κάτω από το ζυγό
δεν έβαζαν υπάκουο τον τράχηλο
όπως όφειλαν
για να πειθαρχήσουν σε μένα.
Το ξέρω καλά
από αυτούς εκείνοι
παρασυρμένοι με λεφτά
τα έκαναν αυτά.
Γιατί όπως τα χρήματα
ανάμεσα στους ανθρώπους
κανένα κακό δεν βλάστησε.
Αυτά και πόλεις  εκπορθούν,
αυτά τους άνδρες βγάζουν
από τα σπίτια τους,
αυτά διδάσκουν
και αλλάζουν τις δίκαιες γνώμες
των ανθρώπων
ώστε να στρέφονται
σε άδικες πράξεις.
Και δείχνουν στους
ανθρώπους πανουργίες
και κάθε ανόσιο έργο
να γνωρίζουν
Όσοι όμως παίρνοντας χρήματα
τα έκαναν αυτά
Κατάφεραν αργά
ή γρήγορα να τιμωρηθούν.
Αλλά αν τιμώ
και σέβομαι το Δία
καλά να το ξέρεις αυτό,
με όρκο σου το λέω,
αν το δράστη αυτού του τάφου
δεν τον βρείτε
και δεν τον παρουσιάσετε σε εμένα
ο Άδης δεν θα είναι αρκετός για σας,
πριν ζωντανοί στην κρεμάλα
φανερώσετε αυτή την παρανομία
για να μάθετε από που πρέπει
να ζητάτε το κέρδος
και να το αρπάζετε
και να καταλάβετε ότι
δεν πρέπει από παντού
να θέλετε να κερδίζετε.
Γιατί από τα παράνομα κέρδη
τους περισσότερους
θα δεις να χάνονται
παρά να σώζονται.

                 Ανάλυση Τρίτης Ενότητας

Η παρατήρηση του Χορού δίνει σημαντική τροπή στην εξέλιξη του δράματος, καθώς σπάζει, κατά κάποιον τρόπο, τη δραματική ροή και προκαλεί αιφνίδια ανύψωση του δραματικού τόνου. Ο ποιητής έντεχνα βάζει το Χορό να εκφράζει υπόνοιες μήπως η ταφή έγινε από θεϊκό χέρι, για να βγάλει ο Κρέων το προσωπείο της μειλίχιας επισημότητας, ώστε να αποκαλυφθεί το ήθος του, στοιχείο απαραίτητο για την οικονομία του δράματος. Η παρουσία του μέχρι τώρα έδωσε την εντύπωση ενός άξιου άρχοντα με πολλά προσόντα και αγαθές προθέσεις για τη διακυβέρνηση της πολιτείας. Ο Σοφοκλής δεν τον μειώνει καθόλου. Έτσι ο προσδιορισμός ἀγαθός που του έδωσε η Αντιγόνη με ειρωνική διάθεση φάνηκε ότι μπορεί με κάποιες επιφυλάξεις να του ταιριάζει.
Τώρα όμως η υπόθεση του Χορού εξοργίζει σε τέτοιο βαθμό τον Κρέοντα, που αποκρίνεται με πικρόχολη οργή. Στο ξέσπασμα του μοιάζει με τους ομηρικούς ήρωες, δεν λογαριάζει τίποτα. Τόσος είναι ο εγωισμός του και η μανία του ώστε προσβάλλει τους γέροντες, από τους οποίους πριν λίγο είχε ζητήσει την έγκριση της απόφασης του. Ο στίχος όμως που εκτοξεύει για να προσβάλει τους γέροντες θα επιστρέψει από τους Θεούς με τραγική ειρωνεία, για να δικαιολογήσει τη συντριβή του. Ένας γέρος άνθρωπος όπως αυτός δεν επιτρέπεται να είναι ἂφρων γιατί στο γήρας ταιριάζει το φρονεῖν θα τονίσει στο τέλος ο Χορός.
Ο τύραννος ξεσπάει με οργή. Δε δέχεται ότι οι Θεοί μπορούν να τιμήσουν κάποιον που ο ίδιος θεωρεί προδότη. Αυτό είναι το πρώτο από μία σειρά συλλογιστικών λαθών που θα κάνει με το θολωμένο του μυαλό ο Κρέων. Οι Θεοί προνοούν για όλους τους νεκρούς ακόμα και για τους προδότες. Επίσης ο Πολυνείκης δεν ήταν προδότης γιατί την εκστρατεία δεν την έκανε για να καταστρέψει την πατρίδα του αλλά για να διεκδικήσει αυτό που δικαιωματικά του ανήκε:το θρόνο. Σύμφωνα με το μύθο τα δύο αδέρφια είχαν συμφωνήσει να κυβερνούν από ένα χρόνο ο καθένας. Όταν ήρθε όμως η σειρά του Πολυνείκη ο Ετεοκλής δεν παραχώρησε τον θρόνο ως όφειλε αλλά τον εξόρισε. Για το λόγο αυτό ο Πολυνείκης έκανε την εκστρατεία εναντίον της Θήβας, που παρουσιάζεται στην τραγωδία «Ἓπτά ἐπί Θήβας». Άρα δεν ήταν αυτός ο προδότης αλλά ο Ετεοκλής ο οποίος τον εξώθησε σε αυτή την πράξη.
Κατόπιν η σκέψη του κατευθύνεται εναντίον των φρουρών. Κάποιος ο οποίος ήθελε να δείξει την αντίθεση του τους πλήρωσε (το θέμα του κέρδους παίζει μεγάλο ρόλο στη σκέψη του Κρέοντα)για να γελοιοποιήσει τον βασιλιά !Καθώς η πλοκή ξεδιπλώνεται τα λάθη κρίσης του Κρέοντα πληθαίνουν. Παρουσιάζει όλο και πιο έντονα την εικόνα και τα χαρακτηριστικά του τυραννικού ηγέτη. Ο φόβος, η καχυποψία και η αμφιβολία για όλους και για όλα φωλιάζουν στην καρδιά του. Βλέπει συνωμοσίες παντού και καταφεύγει στην επίκληση της δύναμής του για να κρατηθεί στην εξουσία και να ενισχύσει τα λεγόμενά του.
Η περιγραφή του ήθους του Κρέοντα φωτίζεται περισσότερο αλλά από διαφορετικές γωνίες. Δεν είναι ο αγαθός άρχοντας όπως ήθελε να παρουσιάσει τον εαυτό του. Είναι ο καχύποπτος τύραννος που φοβάται και υποψιάζεται τους πάντες. Το κίνητρο για όλες τις πράξεις είναι το χρήμα. Ευγενή κίνητρα δεν υπάρχουν στη σκέψη του. Με τον τρόπο αυτό προοικονομείται η σύγκρουσή του με το φορέα του ευγενικού ήθους, την Αντιγόνη.

Α’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 315-331

ΦΥΛΑΚΑΣ

Εἰπεῖν δὲ δώσεις,

ἢ στραφεὶς οὕτως ἴω;

ΚΡΕΩΝ

Οὐκ οἶσθα καὶ νῦν

ὡς ἀνιαρῶς λέγεις;

ΦΥΛΑΚΑΣ

Ἐν τοῖσιν ὠσὶν

ἢ ᾽πὶ τῇ ψυχῇ δάκνῃ;

ΚΡΕΩΝ

Tί δὲ

ῥυθμίζεις

τὴν ἐμὴν λύπην ὅπου;

ΦΥΛΑΚΑΣ

Ὁ δρῶν σ᾽ ἀνιᾷ τὰς φρένας,

τὰ δ᾽ ὦτ᾽ ἐγώ.

ΚΡΕΩΝ

Οἴμ᾽ ὡς λάλημα

δῆλον ἐκπεφυκὸς εἶ.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Οὔκουν τό γ᾽ ἔργον

τοῦτο ποιήσας ποτέ.

ΚΡΕΩΝ

Καὶ ταῦτ᾽ ἐπ᾽ ἀργύρῳ

γε τὴν ψυχὴν προδούς.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Φεῦ· ἦ δεινὸν,

ᾧ δοκεῖ γε,

καὶ ψευδῆ

δοκεῖν.

ΚΡΕΩΝ

Κόμψευέ νυν τὴν δόξαν·

εἰ δὲ ταῦτα μὴ φανεῖτέ μοι

τοὺς δρῶντας, ἐξερεῖθ᾽

ὅτι τὰ δειλὰ κέρδη

πημονὰς ἐργάζεται.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Ἀλλ᾽ εὑρεθείη μὲν μάλιστ᾽·

ἐὰν δέ τοι ληφθῇ τε καὶ μή,

τοῦτο γὰρ τύχη κρινεῖ,

οὐκ ἔσθ᾽ ὅπως

ὄψει σὺ δεῦρ᾽ ἐλθόντα με.

Καὶ νῦν γὰρ σωθεὶς

ἐκτὸς ἐλπίδος

γνώμης τ᾽ ἐμῆς

ὀφείλω τοῖς θεοῖς

πολλὴν χάριν.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Θα μου επιτρέψεις να μιλήσω

ή να γυρίσω και έτσι να φύγω;

ΚΡΕΩΝ

Δεν καταλαβαίνεις ότι και τώρα

μιλάς ενοχλητικά;

ΦΥΛΑΚΑΣ

Στα αυτιά

ή στην ψυχή ενοχλείσαι;

ΚΡΕΩΝ

Τι λοιπόν;

Προσπαθείς να καθορίσεις

από που νιώθω ενόχληση;

ΦΥΛΑΚΑΣ

Ο δράστης ενοχλεί την ψυχή σου

και εγώ τα αυτιά σου.

ΚΡΕΩΝ

Αλίμονο! Πόσο φλύαρος

φαίνεται να έχεις γεννηθεί.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Πάντως αυτό το έργο

δεν το έχω κάνει ποτέ.

ΚΡΕΩΝ

Και μάλιστα αφού πούλησες

την ψυχή σου για χρήματα.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Αλίμονο! Είναι φοβερό

αυτός που έχει την εξουσία

να σχηματίζει

λανθασμένες αντιλήψεις.

ΚΡΕΩΝ

Κάνε αστεία με τη λέξη «δόξα».

Αν αμέσως δεν μου φανερώσετε

τους δράστες θα ομολογήσετε

ότι τα ανέντιμα κέρδη

φέρνουν συμφορές.

ΦΥΛΑΚΑΣ

Μακάρι να ανακαλυφθεί,

εάν όμως συλληφθεί ή όχι,

γιατί αυτό θα το κρίνει η τύχη,

με κανένα τρόπο

δεν θα με ξαναδείς εδώ

Γιατί τώρα που σώθηκα

χωρίς να το ελπίζω

και να το περιμένω

χρωστώ στους θεούς

μεγάλη ευγνωμοσύνη.

                                            Ανάλυση Τέταρτης Ενότητας

Ο φύλακας μετά τη μακρά ρήση του Κρέοντα του ζητάει να του δώσει την ευκαιρία να μιλήσει ή να τον αφήσει να φύγει. Η παρέμβασή του φανερώνει την αφέλειά του που φτάνει στα όρια του θράσους. Στη σύντομη συνομιλία με το φύλακα παρουσιάζεται το σαθρό υπόβαθρο του χαρακτήρα του Κρέοντα. Το ύφος του είναι ηπιότερο και συζητάει με το φύλακα σαν ίσος προς ίσον. Είναι φανερό ότι δεν αντιμετωπίζει με σοβαρότητα την αμετροέπεια και το θράσος του απλοϊκού αυτού ανθρώπου αλλά γίνεται μια ανταλλαγή διαξιφισμών που τον κατεβάζει στο επίπεδο του φύλακα και μειώνει το κύρος του.

Στη μεταξύ τους συζήτηση επαναλαμβάνονται οι πιο βασικές ιδέες που διατύπωσε ο Κρέων.

1. Κύριοι υπεύθυνοι για την ταφή του νεκρού είναι οι φύλακες.
2. Κίνητρο της πράξης τους το κέρδος.
3. Αν οι φύλακες δεν βρουν τον δράστη θα τιμωρηθούν με θάνατο.

Ο Κρέων είναι σίγουρος για την ηθική εξαχρείωση των φυλάκων. Τους κατηγορεί για αισχρή συναλλαγή και παραμέληση καθήκοντος. Πίσω από κάθε αντίσταση στη βούλησή του βρίσκονται ταπεινά κίνητρα.

Ο φύλακας έχει ύφος χοντροκομμένο, δεν φτάνει όμως στην χυδαιότητα. Μιλάει με τη γλώσσα του βασιλιά σαν να είναι η γελοιογραφία του. Αφού κατάλαβε ότι ο βασιλιάς δεν θα διατάξει τον βασανισμό του βρίσκει, παράδοξα, το θράσος να τον «φιλοδωρήσει» με εξυπνάδες και αναιδείς παρατηρήσεις. Φεύγει χαρούμενος, με την ελπίδα ότι τα γρήγορα πόδια του θα τον πάνε μακριά, ώστε να μην είναι δυνατόν να ξαναγυρίσει. Ο χαρακτήρας του χρωματίζεται πολύ ρεαλιστικά και δείχνει την άλλη όψη του τραγικού της ζωής.

Οι άρχοντες έχουν εὐγένεια, αξιοπρέπεια, δυνατά πάθη και πίστη σε υψηλά ιδανικά. Ο φύλακας ως άνθρωπος του λαού νοιάζεται μόνο για τη δική του επιβίωση. Δεν τον απασχολούν μεταφυσικές ανησυχίες και ηθικές εξάρσεις. Ο ατομικισμός του έρχεται σε αντίθεση με την αυταπάρνηση της Αντιγόνης που περιφρονεί το θάνατο για να εκπληρώσει το ηθικό της χρέος. Ο ίδιος αποτελεί την ευχάριστη, σχεδόν αστεία, όψη της ζωής.

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 441-472

ΚΡΕΩΝ
Σὲ δή, σὲ τὴν νεύουσαν
εἰς πέδον κάρα,
φῄς, ἢ καταρνῇ
μὴ δεδρακέναι τάδε;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Καὶ φημὶ δρᾶσαι
κοὐκ ἀπαρνοῦμαι τὸ μή.
ΚΡΕΩΝ
Σὺ μὲν κομίζοις ἂν σεαυτὸν
ᾗ θέλεις
ἐλεύθερον ἔξω
βαρείας αἰτίας·
σὺ δ᾽ εἰπέ μοι
μὴ μῆκος,
ἀλλὰ συντόμως,
ᾔδησθα κηρυχθέντα
μὴ πράσσειν τάδε;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἤιδη·
τί δ᾽ οὐκ ἔμελλον;
ἐμφανῆ γὰρ ἦν.
ΚΡΕΩΝ
Καὶ δῆτ᾽ ἐτόλμας
ὑπερβαίνειν τούσδ᾽ νόμους;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Οὐ γάρ ἦν τί Ζεὺς
ὁ κηρύξας τάδε μοι,
οὐδ᾽ ἡ Δίκη ξύνοικος
τῶν κάτω θεῶν
ὥρισεν τοιούσδ᾽ νόμους
ἐν ἀνθρώποισιν,
οὐδὲ ᾠόμην
τὰ σὰ κηρύγμαθ᾽
σθένειν τοσοῦτον
ὥστ᾽ δύνασθαι ἄγραπτα
κἀσφαλῆ νόμιμα
θεῶν
ὑπερδραμεῖν ὄνθ᾽θνητὸν.
Οὐ γάρ τι ζῇ ταῦτα
νῦν γε κἀχθές,
ἀλλ᾽ ἀεί ποτε,
κοὐδεὶς οἶδεν
ἐξ ὅτου ᾽φάνη.
Ἐγὼ οὐκ ἔμελλον,
ἀνδρὸς οὐδενὸς
φρόνημα δείσασ᾽,
τὴν δίκην δώσειν τούτων
ἐν θεοῖσι ·
ἐξῄδη γὰρ θανουμένη,
τί δ᾽ οὔ;
κεἰ μὴ σὺ
προὐκήρυξας.
Εἰ δὲ θανοῦμαι
πρόσθεν τοῦ χρόνου,
ἐγὼ λέγω κέρδος αὔτ᾽·
ὅστις γὰρ ζῇ
ἐν πολλοῖσιν κακοῖς
ὡς ἐγὼ,
πῶς ὅδ᾽ οὐχὶ κέρδος φέρει
κατθανὼν;
Οὕτως ἔμοιγε παρ᾽ οὐδὲν ἄλγος
τοῦδε τοῦ μόρου τυχεῖν·
ἀλλ᾽ εἰ ἠνσχόμην,
τὸν ἐξ ἐμῆς μητρὸς
ἄθαπτον νέκυν
θανόντ᾽,
κείνοις ἂν ἤλγουν·
τοῖσδε δ᾽ οὐκ ἀλγύνομαι.
Εἰ δ᾽ σοὶ δοκῶ νῦν
τυγχάνειν δρῶσα μῶρα,
σχεδόν τι μωρίαν ὀφλισκάνω
μώρῳ.
ΧΟΡΟΣ
Ἐξ ὠμοῦ πατρὸς
δηλοῖ τὸ ὠμὸν γέννημ᾽
τῆς παιδός·
Οὐκ ἐπίσταται
εἴκειν δ᾽ κακοῖς.
ΚΡΕΩΝ
Σε σένα σε σένα μιλώ που σκύβεις
κάτω το κεφάλι.
Ομολογείς ή αρνείσαι
ότι τα έκανες αυτά;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Και ομολογώ ότι τα έκανα
και δεν το αρνούμαι.
ΚΡΕΩΝ
Εσύ μπορείς να πας
όπου θες
απαλλαγμένος
από τη βαριά κατηγορία·
εσύ όμως πες μου
όχι με πολλά λόγια
αλλά σύντομα,
το γνώριζες ότι είχε διακηρυχθεί
να μην κάνει κανείς αυτά;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Το γνώριζα.
Πώς ήταν δυνατόν (να μην το ξέρω);
Αφού ήταν σε όλους γνωστό.
ΚΡΕΩΝ
Και πώς λοιπόν τόλμησες
να παραβείς αυτούς τους νόμους;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Γιατί δεν ήταν ο Δίας
που τα είχε διακηρύξει αυτά σε μένα
ούτε η Δίκη που κατοικεί
μαζί με τους θεούς του κάτω κόσμου
όρισε τέτοιους νόμους
στους ανθρώπους,
ούτε νόμιζα
ότι τα δικά σου κηρύγματα
έχουν τόση δύναμη
ώστε να μπορούν τους άγραφους
και απαρασάλευτους νόμους
των θεών
να ξεπεράσουν αν και είσαι θνητός.
γιατί δεν υπάρχουν αυτοί
μόνο σήμερα και χτες
αλλά πάντοτε,
και κανείς δεν ξέρει
πότε πρωτοεμφανίστηκαν.
Εγώ δεν είχα διάθεση
κανενός ανδρός
επειδή φοβήθηκα το φρόνημα
να τιμωρηθώ για αυτούς
μπροστά στους θεούς.
γιατί ήξερα πως θα πεθάνω.
Πώς όχι;
ακόμα και αν εσύ
δεν είχες βγάλει τη διαταγή σου.
Αν όμως πεθάνω
πρόωρα
εγώ το θεωρώ κέρδος.
γιατί όποιος ζει
σε μεγάλη δυστυχία,
όπως εγώ
πως δεν είναι κερδισμένος
αν πεθάνει;
έτσι εμένα καθόλου δεν με νοιάζει
να υποστώ αυτό το θάνατο
αλλά αν ανεχόμουν
ο αδερφός μου
άταφος να μείνει
μετά το θάνατό του,
για εκείνο θα λυπόμουν.
Για αυτά δεν λυπάμαι.
Μα αν σου φαίνομαι τώρα
ότι είμαι ανόητη,
ίσως φαίνομαι ανόητη
από έναν ανόητο.
ΧΟΡΟΣ
Από σκληρό πατέρα
φαίνεται ο σκληρός χαρακτήρας
της κόρης.
Δεν ξέρει
να υποχωρεί στις συμφορές.

          Ανάλυση Δεύτερης Ενότητας

Με το τέλος της διήγησης του φύλακα πέφτει βαριά σιωπή. Η σκηνή είναι «τριγωνική». Κάθε ένα από τα τρία πρόσωπα έχει τη δική του στάση απέναντι στο γεγονός της ταφής του Πολυνείκη.
Ο Κρέων είναι εμβρόντητος από την απίστευτη είδηση ότι τον νεκρό τον έθαψε μία γυναίκα, και μάλιστα η ανιψιά του και γυναίκα του μονάκριβου γιου του. Σκόπιμα άφησε αρκετό χρόνο να περάσει πριν ανακρίνει την ηρωίδα. Ο Σοφοκλής έδωσε κάποιο χρόνο στον Κρέοντα, για να μπορέσει να συνέλθει από το χτύπημα που δέχτηκε. Η ερώτησή του όταν τελικά γίνεται πέφτει σαν μαχαίρι. Η Αντιγόνη παραδέχεται με υπερηφάνεια την ενοχή της. Η απάντηση είναι διπλή, όπως διπλή ήταν και η ερώτηση και έρχεται με τα ίδια σχεδόν λόγια: φῄς – φημί, καταρνῇ –οὐκ ἀπαρνοῦμαι, μὴ δεδρακέναι – τὸ μὴ δρᾶσαι. Κάτω από την ξηρή της απάντηση κρύβεται η περιφρόνηση. Η άκαμπτη στάση τής προσδίδει μεγαλοπρέπεια, ο αέρας της ειρωνικής υπεροχής τής προσδίδει τη βασιλική μεγαλοφροσύνη που ο Αριστοτέλης ζητάει από τους τραγικούς ήρωες.
Μετά την κοφτή της απάντηση ο Κρέων στρέφεται προς τον φύλακα. Θέλει να τον απομακρύνει από τη σκηνή, με το κομίζοις ἂν εκφράζει ευαρέσκεια σε ένα υπηρέτη που λίγο πριν είχε απειλήσει.
Μετά την αποχώρηση του φύλακα ο Κρέων στρέφεται οργισμένος προς την Αντιγόνη. Στην ερώτησή του πως τόλμησε να παραβεί τους νόμους του η Αντιγόνη αντιπαραβάλλει τους θεϊκούς νόμους. Ο λόγος της είναι εμπνευσμένος και φανερώνει την αλύγιστη θέλησή της.
Στην οργή του Κρέοντα απαντά με τη δική της οργή. Περιφρόνησε το διάταγμα και τον ίδιο επειδή νιώθει ότι υπερασπίζεται ανώτερες αλήθειες από τα προστάγματά του. Γνωρίζει την τιμωρία που την περιμένει και όχι μόνο δεν την φοβάται αλλά την επιδιώκει. Ο Κρέων ταυτίζεται με το κράτος, την οργανωμένη διοικητική εξουσία, την οποία η Αντιγόνη δεν την αμφισβητεί αλλά βρίσκεται σε ανώτερο επίπεδο. Στους νόμους της πολιτείας αντιτάσσει τον άγραφο ηθικό νόμο, που επιβάλλει την ταφή σε όλους τους νεκρούς. Αγωνίζεται για το τιμιώτερον και το τίμημα είναι ο θάνατος.
Η ίδια βιάζεται να συναντήσει τον θάνατο. Δεν την φοβίζει η προοπτική του. Είναι εξοικειωμένη με την ιδέα του θανάτου. Οι αλλεπάλληλοι θάνατοι στην οικογένειά της την έχουν εξοικειώσει με την ιδέα του θανάτου. Δεν είναι τρελή, όπως την χαρακτήρισε ο Κρέων αλλά δυστυχισμένη. Συγχρόνως έχει συναίσθηση της αδικίας που υφίσταται και για αυτό μιλάει με προσβλητικά λόγια εναντίον του Κρέοντα:Τρελός είναι αυτός που θεωρεί παράλογη τη διαγωγή της.
Τα λόγια της είναι γεμάτα από πίκρα και αμηχανία αλλά συμφωνούν απόλυτα με την ψυχική διάθεση της ηρωίδας. Το ανόσιο διάταγμα του Κρέοντα, η εγκατάλειψή της από την Ισμήνη, η σύλληψη και προσαγωγή της την έχουν οδηγήσει σε μία παράφορη κατάσταση και την οδηγούν να εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο.
Η στάση της Αντιγόνης δημιουργεί την εντύπωση ότι καμία συνεννόηση δεν είναι δυνατή ανάμεσα στους δύο αντιπάλους. Ο Κρέων πιστεύει ότι η Αντιγόνη διαπράττει ὓβριν γιατί υπερβαίνει τους ανθρώπινους νόμους, την ανθρώπινη εξουσία. Η Αντιγόνη από την πλευρά της θεωρεί ότι ὓβριν διαπράττει ο Κρέων γιατί παραβιάζει τους πανάρχαιους, πανανθρώπινους και άγραφους ηθικούς νόμους. Έτσι η αγριότητα και η σκληρότητα της συμπεριφοράς της προς την Ισμήνη δίνουν τη θέση τους στην εγκαρτέρηση και στην αποδοχή της ποινής του θανάτου. Η μεγαλοπρέπεια, το θάρρος, και η περήφανη ομολογία της μας προκαλούν το θαυμασμό.
Μόλις τελείωσε ο λόγος της Αντιγόνης και ύστερα από την προσβλητική της αποστροφή προς τον Κρέοντα παρεμβαίνει ο Χορός. Ο λόγος του είναι επικριτικός και παράλληλα θέλει να δικαιολογήσει κάπως την παρεκτροπή της έναντι του βασιλιά. Ο Χορός ελπίζει όχι σε αθώωση της Αντιγόνης αλλά σε αμνηστία εκ μέρους του βασιλιά. Η αντίδραση της ηρωίδας γκρεμίζει τις ελπίδες του Χορού και αποδεικνύει τον περήφανο χαρακτήρα της.

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 473-507

ΚΡΕΩΝ

Ἀλλ᾽ ἴσθι τοι

τὰ ἄγαν σκλήρ᾽ φρονήματα

πίπτειν μάλιστα,

καὶ τὸν ἐγκρατέστατον σίδηρον

ὀπτὸν ἐκ πυρὸς

περισκελῆ

ἂν εἰσίδοις πλεῖστ᾽

θραυσθέντα καὶ ῥαγέντα.

Σμικρῷ χαλινῷ

δ᾽ οἶδα τοὺς θυμουμένους

ἵππους καταρτυθέντας·

οὐ γὰρ ἐκπέλει

φρονεῖν μέγ᾽

ὅστις δοῦλός ἐστι τῶν πέλας.

Αὕτη δ᾽ ἐξηπίστατο τότ᾽ μὲν

ὑβρίζειν,

ὑπερβαίνουσα

τοὺς προκειμένους νόμους·

ἥδε δ᾽, δευτέρα ὕβρις,

ἐπεὶ δέδρακεν,

τούτοις ἐπαυχεῖν

καὶ γελᾶν

δεδρακυῖαν.

Ἦ νῦν ἐγὼ μὲν οὐκ ἀνήρ,

αὕτη δ᾽ ἀνήρ,

εἰ κράτη ταῦτ᾽

τῇδε κείσεται

ἀνατὶ.

Ἀλλ᾽ εἴτ᾽ κυρεῖ

ἀδελφῆς

εἴθ᾽ ὁμαιμονεστέρα

τοῦ παντὸς ἡμῖν

Ζηνὸς Ἑρκείου,

αὐτή τε χἠ ξύναιμος

οὐκ ἀλύξετον

μόρου κακίστου·

καὶ γὰρ οὖν κείνην

ἴσον ἐπαιτιῶμαι

τοῦδε βουλεῦσαι τάφου.

Καί νιν καλεῖτ᾽·

ἔσω γὰρ εἶδον ἀρτίως

λυσσῶσαν αὐτὴν

οὐδ᾽ ἐπήβολον φρενῶν.

Φιλεῖ δ᾽ ὁ θυμὸς

τῶν τεχνωμένων

μηδὲν ὀρθῶς ἐν σκότῳ

ᾑρῆσθαι κλοπεὺς

πρόσθεν.

Μισῶ γε μέντοι τις

χὤταν ἁλοὺς

ἐν κακοῖσί

ἔπειτα τοῦτο καλλύνειν θέλῃ.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Θέλεις τι μεῖζον

ἢ ἑλών μ᾽

κατακτεῖναί;

ΚΡΕΩΝ

Ἐγὼ μὲν οὐδέν·

τοῦτ᾽ ἔχων ἅπαντ᾽ ἔχω.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Τί δῆτα μέλλεις;

ὡς τῶν σῶν λόγων

οὐδέν ἀρεστὸν ἐμοὶ,

μηδ᾽ ἀρεσθείη ποτέ,

οὕτω δὲ καὶ τἄμ᾽

ἔφυ σοὶ ἀφανδάνοντ᾽.

Καίτοι πόθεν κατέσχον ἂν

εὐκλεέστερον γ᾽ κλέος

ἢ τιθεῖσα ἐν τάφῳ

τὸν αὐτάδελφον;

τοῦτο πᾶσιν τούτοις ἁνδάνειν

λέγοιτ᾽ ἄν,

εἰ μὴ φόβος

ἐγκλῄοι γλῶσσαν.

Ἀλλ᾽ ἡ τυραννὶς

πολλά τ᾽ ἄλλ᾽ εὐδαιμονεῖ

κἄξεστιν αὐτῇ λέγειν θ᾽ δρᾶν

ἃ βούλεται.

ΚΡΕΩΝ

Αλλά μάθε

ότι τα πιο σκληρά φρονήματα

συχνά ταπεινώνονται

και το σκληρό σίδηρο

όταν πυρακτωθεί στη φωτιά

και γίνει στέρεο

θα δεις τις πιο πολλές φορές

να σπάζει και να γίνεται κομματάκια.

Και με μικρό χαλινάρι

ξέρω ότι τα άγρια

άλογα δαμάζονται.

Γιατί δεν επιτρέπεται

να περηφανεύεται

όποιος είναι δούλος των άλλων

Αυτή ήξερε τότε

να αυθαδιάζει

όταν παραβίαζε

τους ισχύοντες νόμους.

Και αυτή είναι η δεύτερη αυθάδεια,

αφού έχει κάνει την πράξη

να καυχιέται για αυτή

και να μας χλευάζει

με το κατόρθωμά της.

Αλήθεια τώρα ή εγώ δεν είμαι άντρας

και αυτή είναι άντρας

αν η νίκη της

εξακολουθεί να παραμένει

χωρίς τιμωρία.

Αλλά είτε είναι

κόρη της αδερφής μου

ή η κοντινότερη

από όλους μας

τους συγγενείς

αυτή και η αδερφή της

δεν θα ξεφύγουν

από τον ατιμωτικό θάνατο·

γιατί και εκείνη

εξίσου κατηγορώ

ότι σχεδίασε αυτήν την ταφή.

Φωνάξτε και αυτή·

γιατί μέσα την είδα πριν από λίγο

να κάνει σαν λυσσασμένη

και να μην ελέγχει τα λογικά της.

Γιατί συνηθίζει η ψυχή

αυτών που μηχανεύονται

άσχημες πράξεις στο σκοτάδι

να προδίδεται ως ένοχη

πριν από την πράξη.

Μισώ όμως και αυτόν

που αφού συλληφθεί

την ώρα που κάνει το κακό,

έπειτα θέλει να το ωραιοποιήσει.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Θέλεις τίποτα περισσότερο

από το να με συλλάβεις

και να με θανατώσεις;

ΚΡΕΩΝ

Εγώ τουλάχιστον τίποτα.

Με αυτό τα έχω όλα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Γιατί λοιπόν αργείς;

Γιατί από τα λόγια σου

τίποτα δεν μου είναι αρεστό

και μακάρι να μην μου αρέσει ποτέ,

έτσι και τα δικά μου λόγια

είναι φυσικό να σου είναι δυσάρεστα.

Και όμως από που θα κέρδιζα

περισσότερη δόξα

παρά αν έθαβα

τον αδερφό μου;

Αυτό όλοι αυτοί ότι είναι αρεστό

θα το ομολογούσαν

αν ο φόβος

δεν τους έκλεινε το στόμα.

Αλλά ο τύραννος

εκτός από τα άλλα πλεονεκτήματα

μπορεί να λέει και να κάνει

ότι θέλει.
 

                            Ανάλυση Τρίτης Ενότητας

Γεμάτος οργή ο Κρέων από την παρέμβαση του Χορού και κυρίως από την ομιλία της Αντιγόνης τονίζει τις συνέπειες του πείσματος και της ισχυρογνωμοσύνης με μία σειρά από παραδείγματα. Πρώτα κάνει μια γενική διατύπωση. Παρατηρεί ότι τα σκληρά φρονήματα όπως αυτό της Αντιγόνης γρήγορα ταπεινώνονται και χρησιμοποιεί δύο παρομοιώσεις για να δικαιολογήσει την άποψή του. Η Αντιγόνη δείχνει ωμότητα όμοια με τη σκληρότητα του σιδήρου και παραφορά όπως το ορμητικό άλογο. Την κατηγορεί για τη μεγαλοφροσύνη της και θεωρεί ότι διέπραξε ὓβριν για δύο λόγους:

1. παραβίασε τους νόμους της πολιτείας, τοποθετώντας τον εαυτό της πιο πάνω από αυτή.
2. η αλαζονεία της προχώρησε ακόμη περισσότερο γιατί όχι μόνο δεν αναγνώρισε το σφάλμα της αλλά και επειδή καυχιέται για την πράξη της και ειρωνεύεται το βασιλιά. Η τραγική ειρωνεία είναι φανερή γιατί στο τέλος αυτός θα πληρώσει για την ωμότητα και την ισχυρογνωμοσύνη του.

Ο Κρέων χρησιμοποιεί επιχειρήματα με γνωμικό και απόλυτο κύρος και εκφράζει την άποψη που θα προκαλούσε αποτροπιασμό στους δημοκρατικούς πολίτες της Αθήνας: «δεν επιτρέπεται να σηκώνει κεφάλι όποιος είναι δούλος άλλου». Αποκαλεί δούλη μία στενή συγγενή του και βασιλοπούλα. Ο χαρακτηρισμός αυτός αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει την εξουσία και τη σχέση του με τους πολίτες. Η τάξη και η πειθαρχία που ζητά από τους πολίτες σημαίνουν για αυτόν δουλεία.

Στο τέλος ο Κρέων διακηρύσσει πως η Αντιγόνη και η Ισμήνη δε θα αποφύγουν, δικαιολογημένα, τον πιο επονείδιστο θάνατο. Δε λαμβάνει υπόψιν του ότι η Αντιγόνη έθαψε τον Πολυνείκη παρακινημένη από τον άγραφο ηθικό νόμο, εκτελώντας το ύψιστο ηθικό καθήκον προς το νεκρό της αδερφό. Αισθάνεται μειωμένος γιατί μία γυναίκα τόλμησε να αντισταθεί στο διάταγμά του. Με αυτόν τον τρόπο η σύγκρουση παίρνει προσωπικό χαρακτήρα για τον Κρέοντα, η ταφή παύει να είναι δημόσια υπόθεση.

Ένα νέο στοιχείο που υπεισέρχεται είναι η ενοχοποίηση της Ισμήνης. Έτσι προετοιμάζει τους θεατές για τη δεύτερη εμφάνισή της. Μέσα από τα λόγια του Κρέοντα αποκαλύπτεται το αληθινό του ήθος. Δεν είναι ο αγαθός βασιλιάς αλλά ένας τύραννος αυταρχικός και παράφορος, γιατί συνδυάζει άμετρο εγωισμό και φοβερή ματαιοδοξία. Όλοι οφείλουν τυφλή υπακοή στη θέλησή του. Όταν νιώθει ότι τραυματίζεται η ματαιοδοξία του, ξεσπάει σε υβριστικά λόγια ενώ παράλληλα προσποιείται αυτάρεσκα τον ευσεβή επικαλούμενος το όνομα του Δία.

Η κατηγορία εναντίον της Ισμήνης δεν στηρίζεται σε αποδείξεις αλλά σε αστήρικτες υποθέσεις. Η καχυποψία του φτάνει σε επικίνδυνες διαστάσεις. Τα λόγια του αυτά ενισχύουν την αρνητική αντίληψη που έχουν οι θεατές για τον Κρέοντα. Σε μία πόλη που η απόδοση του νόμου στηριζόταν σε αποδείξεις η ενοχοποίηση της Ισμήνης με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί επιβαρυντικά.

Μετά τη ρήση του Κρέοντα ακολουθεί, όπως συνήθως συμβαίνει στιχομυθία, που συντελεί στη βαθμιαία έξαρση συναισθημάτων και παρουσιάζει σαφέστατα το αγεφύρωτο χάσμα που χωρίζει τους δύο πρωταγωνιστές. Πρώτα η Αντιγόνη διέκοψε τις σκέψεις του Κρέοντα, ρωτώντας τον αν θέλει κάτι παραπάνω από το θάνατό της. Με τον τρόπο αυτό τον εξαγριώνει περισσότερο. Τον προκαλεί να μη καθυστερήσει την τιμωρία της με την πολυλογία του, μειώνοντας έτσι τη δύναμή του και γελοιοποιώντας τα δικαιώματα που έχει πάνω της.

Η απάντηση του Κρέοντα δείχνει την αυταπάτη μέσα στην οποία βρίσκεται καθώς είναι μεθυσμένος από το συναίσθημα της εξουσίας και συνεπαρμένος από την αλαζονεία του. Τραγική ειρωνεία γιατί σε λίγο θα χάσει τη γυναίκα και το γιο του. Στη συνέχεια υποδηλώνεται η εχθρότητα που υπάρχει ανάμεσα στα δύο πρόσωπα. Η επανάληψη της έννοιας ἀρεστόν –ἀρεσθείη επιτείνει την αποστροφή της ηρωίδας προς τον Κρέοντα και φανερώνει την αντιπάθεια μεταξύ τους.

Στο σημείο αυτό η Αντιγόνη προβάλλει ένα άλλο κίνητρο για να δικαιολογήσει την πράξη της:τη δόξα. Αυτό αποτελεί έκφραση ηρωικού ήθους της ομηρικής εποχής. Αυτό που αξίζει περισσότερο είναι η δόξα που κερδίζει ο άνθρωπος με τις πράξεις του όσο ζει και μετά θάνατον. Το κίνητρο αυτό δεν συμβαδίζει με τα προηγούμενα. Απλώς η Αντιγόνη προσπαθεί να μειώσει τη δύναμη του Κρέοντα και να προβάλλει την ταφή, όχι μέσω της φύσης της αλλά μέσω των αποτελεσμάτων που είχε πάνω στην ίδια.

Προεξοφλεί ότι ο Χορός εγκρίνει την επιλογή της και τη στάση της αλλά φοβάται. Πράγματι ο Χορός νιώθει φόβο μπροστά στον Κρέοντα. Ήδη έχει δοκιμάσει την οργή του (στ 280 κ. ε). Η Αντιγόνη τον αποδίδει στο τυραννικό πολίτευμα, που αντιπροσωπεύει ο Κρέων, και στην πανίσχυρη θέση του. Παρόμοιες ιδέες για την εξουσία του είχε διατυπώσει στο παρελθόν ο Χορός (στ 213-214). Η δεσποτική αυθαιρεσία προβάλλεται σε όλη της την μεγαλοπρέπεια. Ο Κρέων μπορεί να στερεί από το νεκρό το δικαίωμα της ταφής, δρᾶν και να υποστηρίζει ότι έτσι εκπληρώνει το καθήκον του προς την πολιτεία, λέγειν. Είναι φανερό πως η Αντιγόνη ζήτησε από το Χορό να πάρει θέση για να τη στηρίξει αλλά αυτός δεν παίρνει θέση και έτσι επιτείνεται η μοναξιά της ηρωίδας.

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 508-525

ΚΡΕΩΝ
Σὺ μούνη τῶνδε
Καδμείων ὁρᾷς τοῦτο.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ὁρῶσι χοὖτοι·
σοὶ δ᾽
ὑπίλλουσι στόμα.
ΚΡΕΩΝ
Σὺ δ᾽ οὐκ ἐπαιδῇ,
εἰ φρονεῖς
τῶνδε χωρὶς;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Οὐδὲν γὰρ αἰσχρὸν
σέβειν τοὺς ὁμοσπλάγχνους.
ΚΡΕΩΝ
Οὔκουν ὅμαιμος
χὠ θανών
καταντίον;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ὅμαιμος ἐκ μιᾶς
τε καὶ ταὐτοῦ πατρός.
ΚΡΕΩΝ
Πῶς δῆτ᾽ τιμᾷς χάριν
ἐκείνῳ δυσσεβῆ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Οὐ μαρτυρήσει ταῦθ᾽
ὁ κατθανὼν νέκυς.
ΚΡΕΩΝ
Εἴ τοί τιμᾷς σφε
ἐξ ἴσου τῷ δυσσεβεῖ.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Οὐ γάρ ὤλετο τι δοῦλος,
ἀλλ᾽ ἀδελφὸς.
ΚΡΕΩΝ
Πορθῶν δὲ
τήνδε γῆν·
ὁ δ᾽ ἀντιστὰς ὕπερ.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ὅμως ὅ γ᾽ Ἅιδης ποθεῖ
τοὺς νόμους ἴσους.
ΚΡΕΩΝ
Ἀλλ᾽ ὁ χρηστὸς οὐχ λαχεῖν
ἴσος τῷ κακῷ.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Τίς οἶδεν εἰ τάδε
εὐαγῆ κάτωθεν;
ΚΡΕΩΝ
Οὔτοι ποθ᾽ οὑχθρός,
οὐδ᾽ ὅταν θάνῃ,
φίλος.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Οὔτοι ἔφυν συνέχθειν,
ἀλλὰ συμφιλεῖν.
ΚΡΕΩΝ
Κάτω νυν ἐλθοῦσ᾽,
εἰ φιλητέον,
φίλει κείνους·
ἐμοῦ δὲ ζῶντος
οὐκ ἄρξει γυνή.
ΚΡΕΩΝ
Εσύ μόνη από όλους εδώ
τους Θηβαίους το βλέπεις αυτό;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Το βλέπουν και αυτοί.
Μπροστά σου όμως
κλείνουν το στόμα τους.
ΚΡΕΩΝ
Εσύ δεν ντρέπεσαι
να σκέφτεσαι
διαφορετικά από αυτούς εδώ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν είναι ντροπή
να σέβεσαι τους αδερφούς σου.
ΚΡΕΩΝ
Μήπως δεν ήταν αδερφός σου
και αυτός που σκοτώθηκε
πολεμώντας τους εχθρούς;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Αδερφός μου από την ίδια μάνα
και τον ίδιο πατέρα.
ΚΡΕΩΝ
Πώς λοιπόν προσφέρεις τιμές
που τον προσβάλουν;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δε θα τα επιβεβαιώσει αυτά
ο νεκρός.
ΚΡΕΩΝ
Αν τον τιμάς
εξίσου με το νεκρό.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Γιατί δεν σκοτώθηκε δούλος
αλλά αδερφός.
ΚΡΕΩΝ
Προσπαθώντας να υποτάξει
αυτή τη χώρα,
ενώ ο άλλος υπερασπίζοντάς τη.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο Άδης έχει
ίδιους νόμους για όλους.
ΚΡΕΩΝ
Μα ο καλός δεν μπορεί να λάβει
τις ίδιες τιμές με τον κακό.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ποιος ξέρει αν αυτά
είναι δίκαια στον κάτω κόσμο;
ΚΡΕΩΝ
Ο εχθρός ακόμα
και αν πεθάνει
δεν θα γίνει φίλος.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν γεννήθηκα να μισώ
αλλά να αγαπώ.
ΚΡΕΩΝ
Όταν πας στον κάτω κόσμο
αν πρέπει να αγαπάς εκείνους
αγάπα τους.
Όσο όμως ζω εγώ
δεν θα κυβερνήσει γυναίκα.

Ανάλυση Τέταρτης Ενότητας

Τα δύο κύρια πρόσωπα εκφράζουν τη γνώμη τους για αυτό που θεωρούν σωστό. Για τον Κρέοντα η προσφορά νεκρικών τιμών στον Πολυνείκη αποτελεί προσβολή προς τον υπερασπιστή της πατρίδας Ετεοκλή, αφού δέχεται τις ίδιες τιμές με τον προδότη και εξισώνεται με αυτόν. Αντίθετα, η Αντιγόνη ταυτίζει τους δύο αδερφούς γιατί είναι ὁμόαιμοι και γιατί στον Άδη δε γίνεται διάκριση και ο νεκρός δικαιώνεται. Η Αντιγόνη κινείται από την αδερφική αγάπη που ταυτίζεται με τη συναίσθηση του χρέους. Αντίθετα, ο Κρέων φαίνεται να κινείται από μίσος για τον Πολυνείκη γιατί τον θεωρεί προδότη και εχθρό της πατρίδας. Πλήρης ψυχική και πνευματική διάσταση ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές.
Στο ηθικό αξίωμα του Κρέοντα που απαιτεί μίσος για τον εχθρό η Αντιγόνη αντιτάσσει μια νέα ηθική αρχή: «στο φυσικό μου είναι να μοιράζομαι όχι το μίσος αλλά την αγάπη». Με όπλο την αγάπη η ηρωίδα ξεθεμελιώνει το μίσος του Κρέοντα προβάλλοντας μία χριστιανική αρχή, ότι δηλαδή ο άνθρωπος δεν πρέπει να νιώθει μίσος αλλά αγάπη.
Ο Κρέων κλείνει τη σκηνή με ένα νέο ξέσπασμα οργής που υποδηλώνει ότι αυτός είναι ο ηττημένος. Αναφέρεται στη διαμάχη άντρα –γυναίκας από όπου νικητής δεν πρέπει να βγει μια γυναίκα. Αυτό φανερώνει την πληγωμένη αντρική φιλοτιμία του και τον άμετρο αντρικό εγωισμό του.

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 526-560

ΧΟΡΟΣ
Καὶ μὴν πρὸ πυλῶν ἥδ᾽ Ἰσμήνη,
εἰβομένη κάτω
φιλάδελφα δάκρυ᾽·
ὕπερ δ᾽ ὀφρύων
νεφέλη αἰσχύνει
αἱματόεν ῥέθος,
τέγγουσ᾽
εὐῶπα παρειάν.
ΚΡΕΩΝ
Σὺ δ᾽, ὡς ἔχιδν᾽ ἣ κατ᾽ οἴκους
ὑφειμένη λήθουσά μ᾽ ἐξέπινες,
οὐδ᾽ ἐμάνθανον
τρέφων δύ᾽ ἄτα
κἀπαναστάσεις
θρόνων,
φέρ᾽, εἰπὲ δή μοι,
καὶ σὺ τοῦδε τοῦ τάφου
φήσεις
μετασχεῖν,
ἢ ᾽ξομῇ τὸ μὴ εἰδέναι;
ΙΣΜΗΝΗ
Δέδρακα τοὔργον,
εἴπερ ἥδ᾽ ὁμορροθεῖ,
καὶ ξυμμετίσχω
καὶ φέρω τῆς αἰτίας.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἀλλ᾽ ἡ δίκη
οὐκ ἐάσει τοῦτό γ᾽ σ᾽,
ἐπεὶ οὔτ᾽ ἠθέλησας
οὔτ᾽ ἐγὼ ᾽κοινωσάμην.
ΙΣΜΗΝΗ
Ἀλλ᾽ ἐν κακοῖς τοῖς σοῖσιν
οὐκ αἰσχύνομαι
ποιουμένη ἐμαυτὴν
ξύμπλουν τοῦ πάθους.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἅιδης χοἰ κάτω
ξυνίστορες ὧν τοὔργον·
ἐγὼ δὲ φιλοῦσαν λόγοις
οὐ στέργω φίλην.
ΙΣΜΗΝΗ
Κασιγνήτη,
μήτοι μ᾽ ἀτιμάσῃς
τὸ μὴ οὐ θανεῖν τε σὺν σοὶ
τὸν θανόντα θ᾽ ἁγνίσαι.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Μή μοι θάνῃς σὺ κοινά,
μηδ᾽ ἃ μὴ ᾽θιγες
ποιοῦ σεαυτῆς·
ἀρκέσω θνῄσκουσ᾽ ἐγώ.
ΙΣΜΗΝΗ
Καὶ τίς βίος μοι φίλος
σοῦ λελειμμένῃ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Κρέοντ᾽ ἐρώτα·
τοῦδε γὰρ σὺ κηδεμών.
ΙΣΜΗΝΗ
Τί ταῦτ᾽ ἀνιᾷς μ᾽
οὐδὲν ὠφελουμένη;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἀλγοῦσα μὲν δῆτ᾽,
εἰ γέλωτ᾽ ἐν σοὶ γελῶ.
ΙΣΜΗΝΗ
Τί ἂν ἔτ᾽ ὠφελοῖμ᾽ σ᾽
ἀλλὰ νῦν δῆτ᾽ ἐγώ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σῶσον σεαυτήν·
οὐ φθονῶ σ᾽ ὑπεκφυγεῖν.
ΙΣΜΗΝΗ
Οἴμοι τάλαινα,
κἀμπλάκω τοῦ σοῦ μόρου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σὺ μὲν γὰρ εἵλου ζῆν,
ἐγὼ δὲ κατθανεῖν.
ΙΣΜΗΝΗ
Ἀλλ᾽ οὐκ ἐπ᾽ ἀρρήτοις γε
τοῖς ἐμοῖς λόγοις.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σὺ μὲν τοῖς,
᾽δόκουν φρονεῖν καλῶς
τοῖς δ᾽ ἐγὼ.
ΙΣΜΗΝΗ
Καὶ μὴν ἡ ᾽ξαμαρτία
ἴση νῷν ἐστιν.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Θάρσει·
σὺ μὲν ζῇς,
ἡ δ᾽ ἐμὴ ψυχὴ
πάλαι τέθνηκεν,
ὥστε τοῖς θανοῦσιν ὠφελεῖν.
ΧΟΡΟΣ
Μα να μπροστά στις πύλες η Ισμήνη
χύνοντας κάτω
δάκρυα αγάπης για την αδερφή της
και πάνω από τα φρύδια της
ένα σύννεφο  ασχημίζει
το κατακόκκινο πρόσωπο της
καθώς βρέχει με δάκρυα
τα ωραία μάγουλά της.
ΚΡΕΩΝ
Εσύ που σαν οχιά μέσα στο σπίτι μου
κρυμμένη μου έπινες το αίμα
και δεν ήξερα
ότι έτρεφα δύο καταστροφές
και επαναστάτριες
κατά του θρόνου μου.
εμπρός πες μου,
σε αυτή την ταφή
θα ομολογήσεις
και εσύ ότι πήρες μέρος
ή θα ορκιστείς ότι δεν ξέρεις τίποτα;
ΙΣΜΗΝΗ
Το έχω κάνει το έργο
αν και αυτή συμφωνεί
και συνεργάστηκα
και δέχομαι την κατηγορία.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Μα η Δίκη
δεν θα στο επιτρέψει αυτό
επειδή  ούτε εσύ θέλησες
ούτε εγώ σε έκανα συνεργό.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλλά μέσα στις συμφορές σου
δεν ντρέπομαι
να μοιραστώ μαζί σου
τα βάσανα.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο Άδης και οι Θεοί του κάτω κόσμου
ξέρουν καλά ποιος έκανε την πράξη
και εγώ αυτή που με λόγια αγαπά
δεν τη θεωρώ δικό μου άνθρωπο.
ΙΣΜΗΝΗ
Αδερφή μου,
μη μου στερήσεις την τιμή
να πεθάνω μαζί σου
και να τιμήσω το νεκρό.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ούτε θα πεθάνεις μαζί μου,
ούτε όσα δεν άγγιξες
θα κάνεις δικά σου.
Αρκεί να πεθάνω εγώ.
ΙΣΜΗΝΗ
Και ποια χαρά θα έχω στη ζωή
αν στερηθώ εσένα;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Τον Κρέοντα ρώτα·
γιατί για αυτόν νοιάζεσαι εσύ.
ΙΣΜΗΝΗ
Γιατί με πικραίνεις με αυτά
χωρίς κανένα κέρδος;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Υποφέρω όμως
αν γελώ εις βάρος σου.
ΙΣΜΗΝΗ
Σε τι θα μπορούσα να σε ωφελήσω
έστω και τώρα εγώ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σώσε τον εαυτό σου.
Δε σε φθονώ αν σωθείς.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλίμονο η δύστυχη
και να μην μοιραστώ την τύχη σου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ναι γιατί εσύ προτίμησες τη ζωή
ενώ εγώ το θάνατο.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλλά όχι χωρίς να εκφράσω
τις δικαιολογίες μου.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εσύ στα μάτια αυτών
φαίνεσαι ότι σκέφτεσαι σωστά
εγώ στα μάτια άλλων.
ΙΣΜΗΝΗ
Και όμως έτσι το παράπτωμα
είναι ίσο και για τις δυο μας.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Κουράγιο!
Εσύ ζεις,
η δική μου όμως ψυχή
από καιρό έχει πεθάνει,
ώστε να υπηρετήσω τους νεκρούς.

Ανάλυση Πέμπτης Ενότητας

Η Ισμήνη μπαίνει στη σκηνή από την πλάγια θύρα του παλατιού συντετριμμένη όπως δείχνουν τα άφθονα δάκρυα στα μάγουλά της. Οι ηθοποιοί στην αρχαία τραγωδία φορούσαν μάσκες και επειδή το πρόσωπό τους δεν φαινόταν ο ποιητής πρέπει να περιγράψει τις αλλαγές στην ψυχική τους διάθεση. Η νέα συνοδεύεται από δύο φρουρούς που γνωρίζουμε από την προηγούμενη σκηνή ότι στάλθηκαν γα να την φέρουν (στ 491). Φαίνεται ότι η Ισμήνη γνωρίζει όσα έχουν συμβεί:την ταφή το Πολυνείκη, τη σύλληψη της Αντιγόνης και την απόφαση του Κρέοντα να την θανατώσει. Η σκηνή είναι τριγωνική (Ισμήνη-Αντιγόνη- Κρέων), καινοτομία του Σοφοκλή, γιατί με αυτόν τον τρόπο εκφράζει την πολυπλοκότητα των χαρακτήρων.
Κυρίαρχο πρόσωπο της σκηνής είναι η Ισμήνη. Ο Κρέων τη χαρακτηρίζει έχιδνα, συμφορά και ανατροπέα. Η στάση της απέναντί του την αποκαθιστά ηθικά. Εξιλεώνεται και κερδίζει τη συμπάθεια των θεατών με τη μετάνοιά της. Δείχνει ευαισθησία και τόλμη. Εκείνο που κινεί τη δράση της εδώ είναι η αγάπη της για την αδερφή της που κινδυνεύει και η συναίσθηση του καθήκοντος προς το νεκρό Πολυνείκη, που ξύπνησε μέσα της. Η ξαφνική τόλμη που επιδεικνύει δεν έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς τη συμπεριφορά της στον πρόλογο. Ακόμα και σε στιγμές έξαρσης δεν μπορεί να ξεφύγει από τη γυναικεία φύση της. Ικετεύει, επαινεί, δέχεται άγριες προσβολές καθώς η αδερφή της τη διώχνει από κοντά της.
Όταν η Ισμήνη προσφέρεται να πεθάνει μαζί της, η Αντιγόνη μαλακώνει κάπως αλλά δεν αλλάζει γνώμη. Η ιδέα της ταφής και η πραγματοποίησή της ανήκουν αποκλειστικά σε αυτή και αυτή αναλαμβάνει τις ευθύνες για τις πράξεις της. Η έξαρση της Ισμήνης και η τοποθέτηση της Αντιγόνης πάνω από αυτή τονίζει ακόμα περισσότερο το ηθικό μεγαλείο της ηρωίδας.
Η παρουσία της Ισμήνης προσδίδει εξωτερική αλλά και εσωτερική κίνηση στο δράμα με την απροσδόκητη τροπή που παίρνουν τα πράγματα καθώς η Ισμήνη ομολογεί ότι είναι συνένοχη στην ταφή. Η ισορροπία όμως που πήγε να δημιουργηθεί ανατράπηκε από την απόλυτη άρνηση της Αντιγόνης να δεχτεί την προσφορά της αδερφής της.
Η Ισμήνη εκλιπαρεί την Αντιγόνη να δεχτεί τη συνενοχή της και προσπαθεί να τη συγκινήσει, αναφέροντας την ατίμωση που θα υποστεί στην υπόλοιπη ζωή της. Θα είναι απομονωμένη ηθικά και θα υποφέρει από τη δημόσια κατακραυγή για τη δειλία που έδειξε. Η Αντιγόνη όμως είναι αμετάπειστη. Αναλαμβάνει όλη την ευθύνη της πράξης της και δε δέχεται να ελαφρύνει τη θέση της με τη βοήθεια που της προσφέρει η αδερφή της. Για αυτό απαντάει ειρωνικά στην Ισμήνη ότι πρέπει να ρωτήσει τον Κρέοντα γιατί κάνει ότι τον ευχαριστεί υπενθυμίζοντας της τα λόγια της στον πρόλογο.
Απωθεί σκληρά την αδερφή της από το θάνατο γιατί εκείνη δε δικαιούται αυτή τη τιμή. Ο δρόμος που ακολουθεί τη φέρνει όλο και πιο μακριά από την αδερφή της, στην απόλυτη μοναξιά της. Όμως η ερώτηση της αδερφής της γιατί την πληγώνει χωρίς όφελος, μαλακώνει κάπως την καρδιά της και με οξύμωρο ύφος δηλώνει ότι τη χλεύασε για τη στάση της απέναντι στον Κρέοντα, αλλά αυτό έγινε με πολύ λύπη.
Μέσα λοιπόν από τη στυγνότητα των λόγων της προς την Ισμήνη βλέπουμε τις αναλαμπές της φιλόστοργης ψυχής της. Δεν ήθελε να παρασύρει την αδερφή της άδικα στον θάνατο. Εξάλλου αυτή έχει διακόψει κάθε σχέση με τη ζωή. Με την εκπλήρωση του καθήκοντός της εκπληρώνει και τον προορισμό της ζωής της. Ανοίγει το στόμα της μόνο για να σώσει, με αυτό το φαινομενικά σκληρό τρόπο, την αδερφή της.

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 561-581

ΚΡΕΩΝ
Τὼ παῖδε τώδε φημὶ
τὴν μὲν ἀρτίως
ἄνουν πεφάνθαι, τὴν δ᾽
ἀφ᾽ οὗ τὰ πρῶτ᾽ ἔφυ.
ΙΣΜΗΝΗ
Οὐ γάρ ποτ᾽, ὦναξ,
μένει τοῖς κακῶς πράσσουσιν
νοῦς, οὐδ’ ὃς ἂν βλάστῃ
ἀλλ᾽ ἐξίσταται.
ΚΡΕΩΝ
Σοὶ γοῦν,
ὅθ᾽ εἵλου
σὺν κακοῖς πράσσειν
κακά.
ΙΣΜΗΝΗ
Τί γὰρ βιώσιμον μόνῃ μοι
τῆσδ᾽ ἄτερ;
ΚΡΕΩΝ
Ἀλλ᾽ ἥδε μέντοι μὴ λέγ᾽·
οὐ γὰρ ἔστ᾽ ἔτι.
ΙΣΜΗΝΗ
Ἀλλὰ κτενεῖς
νυμφεῖα τοῦ σαυτοῦ τέκνου;
ΚΡΕΩΝ
Εἰσὶν γὰρ χἀτέρων γύαι
ἀρώσιμοι.
ΙΣΜΗΝΗ
Οὐχ ὥς γ᾽ ἡρμοσμένα
ἐκείνῳ τῇδέ τ᾽ ἦν.
ΚΡΕΩΝ
Στυγῶ ἐγὼ κακὰς γυναῖκας
υἱέσι.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ὦ φίλταθ᾽ Αἷμον,
ὥς σ᾽ ἀτιμάζει πατήρ.
ΚΡΕΩΝ
Ἄγαν γε λυπεῖς
καὶ σὺ καὶ τὸ σὸν λέχος.
ΧΟΡΟΣ
Ἦ γὰρ στερήσεις
τὸν σαυτοῦ γόνον τῆσδε;
ΚΡΕΩΝ
Ἐμοί Ἅιδης ὁ παύσων
τούσδε τοὺς γάμους.
ΧΟΡΟΣ
Δεδογμέν᾽, ὡς ἔοικε,
τήνδε κατθανεῖν.
ΚΡΕΩΝ
Καὶ σοί γε κἀμοί.
Μὴ τριβὰς ἔτ᾽, ἀλλά νιν
κομίζετ᾽ εἴσω, δμῶες·
ἐκδέτους δὲ χρὴ
γυναῖκας τάσδε εἶναι
μηδ᾽ ἀνειμένας.
Φεύγουσι γάρ τοι
χοἰ θρασεῖς,
ὅταν εἰσορῶσι ἤδη τὸν Ἅιδην
πέλας τοῦ βίου.
ΚΡΕΩΝ
Από αυτές τις δύο κόρες, λέω,
η μία τώρα
αποδείχτηκε άμυαλη, η άλλη
από τη στιγμή της γέννησης της.
ΙΣΜΗΝΗ
Γιατί ποτέ βασιλιά
δε μένει σε αυτούς που δυστυχούν
η φρόνηση που έχουμε έμφυτη
αλλά χάνεται.
ΚΡΕΩΝ
Εσένα λοιπόν σου σάλεψε
από τη στιγμή που διάλεξες
με τους κακούς να κάνεις
παράνομα έργα.
ΙΣΜΗΝΗ
Και πώς μπορώ να ζήσω μόνη
χωρίς αυτή εδώ;
ΚΡΕΩΝ
Μην λες αυτή εδώ.
Γιατί δεν υπάρχει ποια.
ΙΣΜΗΝΗ
Θα σκοτώσεις λοιπόν
τη μνηστή του γιου σου;
ΚΡΕΩΝ
Υπάρχουν και αλλού χωράφια
κατάλληλα για όργωμα.
ΙΣΜΗΝΗ
Όχι όμως τόσο ταιριαστά
όσο εκείνου με αυτή εδώ.
ΚΡΕΩΝ
Μισώ εγώ τις κακές γυναίκες
για τα παιδιά μου.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Αίμων αγαπημένε
πως σε προσβάλει ο πατέρας σου !
ΚΡΕΩΝ
Πολύ με σκοτίζεις
εσύ και ο γάμος σου.
ΧΟΡΟΣ
Αλήθεια θα στερήσεις
το γιο σου από αυτή εδώ;
ΚΡΕΩΝ
Για μένα ο Άδης θα σταματήσει
αυτούς τους γάμους.
ΧΟΡΟΣ
Έχει αποφασιστεί όπως φαίνεται
να πεθάνει αυτή εδώ.
ΚΡΕΩΝ
Και από μένα και από σένα.
Μην καθυστερείτε αλλά αυτές
πηγαίνετε μέσα δούλοι·
δεμένες πρέπει
οι γυναίκες αυτές να είναι
και όχι λυμένες.
Γιατί προσπαθούν να ξεφύγουν
και οι τολμηροί
σαν δουν το χάρο
κοντά στη ζωή τους.

Ανάλυση Έκτης Ενότητας

Ο Κρέων με κατάπληξη, που διαρκώς επιτείνεται, παρακολουθεί τις δυο αδερφές να αμιλλώνται μπροστά στην ιδέα του θανάτου. Η σκληρή καρδιά του δεν μπορεί να εννοήσει την περιπάθεια των λόγων των δύο αδερφών και η υψηλοφροσύνη τους φαίνεται σ΄ αυτόν αφροσύνη. Ο στίχος μάλιστα 562, σε συνδυασμό με όσα λέει η Αντιγόνη στους στίχους 500 – 501, φανερώνει πως η αντίθεση Κρέοντα – Αντιγόνης είναι παλιότερη. Η Ισμήνη, στη συνέχεια, προσπαθεί με δειλή διπλωματικότητα να παρουσιάσει το θάνατο της Αντιγόνης ως οικογενειακή συμφορά, και ασυνείδητα, αποβλέποντας στη δική της αθωότητα, μιλάει για θάνατο μόνο της αδερφής της, ενώ με προσοχή αγγίζει το πατρικό φίλτρο, θυμίζοντας τη μνηστεία του Αίμωνα με την Αντιγόνη.
Στην υπόμνηση της Ισμήνης ο Κρέων αντιδρά με σκαιότητα, χαρακτηρίζοντας τους παλμούς της καρδιάς του Αίμωνα ως ελατήριο κτηνώδους παιδοποιίας. Η μεταφορά είναι από τα χωράφια. Τους κόλπους της μητέρας παρομοιάζουν με αγρό, το γέννημα με τα σπαρτά. Για τους αρχαίους βέβαια, οι φυσικές εκφράσεις δεν ήταν αισχρές. Εδώ όμως η έκφραση είναι δείγμα χοντροκομμένης αναισθησίας, γιατί μ’ αυτή θεωρείται ως μοναδικός σκοπός του γάμου η απόκτηση παιδιών.
Η Αντιγόνη δεν υπερασπίζεται τον εαυτό της θεωρεί ότι η βρισιά του Κρέοντα ανακλάται στον Αίμωνα, ότι αυτός κυρίως υβρίζεται, και γι’ αυτό επικαλείται τον αγαπημένο της. Αυτή η αναφορά στον έρωτά της είναι από τις πιο ευαίσθητες αντιδράσεις της Αντιγόνης και μεγαλώνει το θαυμασμό μας για την ανιδιοτελή αφοσίωση της Αντιγόνης και μεγαλώνει το θαυμασμό μας για την ανιδιοτελή αφοσίωση της νέας στο ιερό της καθήκον. Με την αναφορά του μνηστήρα οι θεατές περιμένουν με αγωνία να αναλάβει αυτός κάποια ενέργεια για τη σωτηρία της Αντιγόνης. Έτσι προοικονομείται ο ερχομός του στο επεισόδιο.
Άλλοι μελετητές αποδίδουν το στίχο 572 όχι στην Αντιγόνη αλλά στην Ισμήνη, η οποία καλεί τον Αίμωνα φίλτατον γιατί είναι ξάδερφος της, που ανατράφηκε μαζί του στην ίδια στέγη, και γαμπρός της. Η μετάπτωση όμως του λόγου στον Αίμωνα είναι πολύ οδυνηρή για τον πατέρα, ο οποίος βιάζεται να τερματίσει το δυσάρεστο διάλογο, δείχνοντας την ενόχλησή του. Ο χορός παρεμβαίνει δειλά μόνο με την ελπίδα ότι θα συγκινήσει τον Κρέοντα, αλλά παραιτείται από κάθε παραπέρα προσπάθεια, όταν, σ’ έναν εμπαθή παροξυσμό, ο Κρέων τού υπενθυμίζει ότι, αφού αυτός έχει αναγνωρίσει το δικαίωμά του προς έκδοση του διατάγματος, πρέπει τώρα να φανεί συνεπής, επιδοκιμάζοντας την τιμωρία που επιβάλλεται.
Κατόπιν ο Κρέων διατάζει τους δορυφόρους να οδηγήσουν τις δυο νέες στο γυναικωνίτη των ανακτόρων, ενώ ο ίδιος παραμένει μόνος στη σκηνή, βυθισμένος σε βαθιές σκέψεις. Γνωρίζει από το διάλογο ότι η Ισμήνη είναι αθώα, αλλά είναι σκληρή θυσία γι’ αυτόν να ομολογήσει το λάθος του και να ανακαλέσει την απόφασή του. Γι’ αυτό αναβάλλει εν τω μεταξύ την εκτέλεση της. Αλλά και για λόγους δραματικής άρθρωσης αναβάλλεται η εκτέλεση της διαταγής του Κρέοντα, ώστε να παρεμβληθεί η σκηνή με τον Αίμωνα και, από τα αποτελέσματα της παρέμβασής του, να κριθεί οριστικά η τύχη των δύο αδερφών.
Με το τέλος της σκηνής τα δύο κύρια πρόσωπα παίρνουν το δρόμο της μοίρας. Το μέταλλο της ψυχής είναι ίδιο, μόνο που η Αντιγόνη πήρε το δρόμο που μέσω της αγάπης την οδήγησε στην εκτέλεση του καθήκοντος, ενώ ο Κρέων το δρόμο της νομιμότητας μέσω του μίσους. Στο βάθρο το ψηλό του μεγαλείου τους, όπου ο καθένας εννοεί να παραμένει, η ίδια ψυχική ακαμψία τονίζει τις ζωηρές γωνίες τους. Κεφάλι αγύριστο, χαρακτήρας μονοκόμματος, λέει ο Κρέων για την Αντιγόνη, αγνοώντας ότι με αυτό το χαρακτηρισμό έδινε συγχρόνως και το δικό του χαρακτήρα. Μιλώντας για τον κίνδυνο που παραμονεύει την Αντιγόνη, να σπάσει σαν το σίδηρο, περιγράφει και τη δική του περιπέτεια. Η δική του θέληση, τεταμένη στο έπακρο, θα σπάσει μονομιάς, μόλις ο Τειρεσίας θα προφέρει τις απειλές του.
Η φύση της Αντιγόνης δεν είναι λιγότερο τυραννική από τη φύση του Κρέοντα. Ένα και μόνο πράγμα, διαφορετικό βέβαια για τον καθένα από τους δύο, ασκεί επάνω τους μια μοναδική γοητεία και τους κάνει να μην έχουν μάτια για τίποτε άλλο. Για την Αντιγόνη είναι το άταφο πτώμα του Πολυνείκη, για τον Κρέοντα ο απειλούμενος θρόνος του. Μόνο σ’ αυτό το χαρτί, που η κατοχή του είναι γι’ αυτούς το υπέρτατο αγαθό, τα παίζουν όλα για όλα. Η σκηνή θα αφήσει την καταθλιπτική εντύπωση ενός ουρανού που είναι βαρύς από σύννεφα. Κλείνοντας, πρέπει να πούμε ότι αναπτύχθηκε τώρα πλήρως ο πρώτος στίχος τις προηγούμενης ωδής. Ο άνθρωπος είναι δεινότερος πάντων και για το καλό [Αντιγόνη] και για το κακό [Κρέων].

Γ’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 635-680

ΑΙΜΩΝ
Πάτερ, σός εἰμι·
καὶ σύ μοι γνώμας ἔχων
χρηστὰς ἀπορθοῖς,
αἷς ἔγωγ᾽
ἐφέψομαι.
Ἐμοὶ γὰρ οὐδεὶς ἀξιώσεται
γάμος μείζων
φέρεσθαι σοῦ
καλῶς ἡγουμένου.
ΚΡΕΩΝ
Οὕτω γάρ, ὦ παῖ,
χρὴ διὰ στέρνων ἔχειν,
πάντ᾽ ὄπισθεν ἑστάναι
γνώμης πατρῴας.
Τούτου γὰρ οὕνεκ᾽
ἄνδρες εὔχονται
φύσαντες κατηκόους γονὰς
ἐν δόμοις ἔχειν,
ὡς ἀνταμύνωνται
καὶ τὸν ἐχθρὸν κακοῖς
καὶ τὸν φίλον τιμῶσιν
ἐξ ἴσου πατρί.
Ὅστις δ᾽ φιτύει ἀνωφέλητα τέκνα,
τί τόνδ᾽ ἂν εἴποις ἄλλο φῦσαι
πλὴν πόνους αὑτῷ,
πολὺν δὲ τοῖσιν ἐχθροῖσιν γέλων;
Μή νύν ποτ᾽, ὦ παῖ,
τὰς φρένας γ᾽
ὑφ᾽ ἡδονῆς γυναικὸς οὕνεκ᾽
ἐκβάλῃς, εἰδὼς ὅτι τοῦτο
ψυχρὸν παραγκάλισμα γίγνεται,
γυνὴ κακὴ
ξύνευνος ἐν δόμοις.
Τί γὰρ γένοιτ᾽ ἂν
ἕλκος μεῖζον
ἢ φίλος κακός;
Ἀλλὰ πτύσας
ὡσεί τε δυσμενῆ
μέθες τὴν παῖδ᾽ τήνδε
νυμφεύειν τινί ἐν Ἅιδου.
Ἐπεὶ γὰρ ἐγὼ αὐτὴν ἐμφανῶς εἷλον
ἐκ πάσης πόλεως
μόνην ἀπιστήσασαν,
οὐ καταστήσω γ᾽ ἐμαυτὸν ψευδῆ
πόλει,
ἀλλὰ κτενῶ.
Πρὸς ταῦτ᾽ ἐφυμνείτω
Δία ξύναιμον·
εἰ γὰρ δὴ θρέψω
τά γ᾽ ἐγγενῆ φύσει
ἄκοσμα,
κάρτα τοὺς ἔξω γένους.
Ὅστις γὰρ ἀνὴρ
ἐν τοῖς οἰκείοισιν
ἔστ᾽ χρηστός,
φανεῖται κἀν πόλει
δίκαιος ὤν.
Ὅστις δ᾽ ὑπερβὰς
ἢ νόμους βιάζεται
ἢ νοεῖ τοὐπιτάσσειν
τοῖς κρατύνουσιν,
οὐκ ἔστ᾽ τοῦτον
ἐξ ἐμοῦ τυχεῖν ἐπαίνου.
Ἀλλ᾽ ὃν πόλις στήσειε,
τοῦδε χρὴ κλύειν
καὶ σμικρὰ καὶ δίκαια
καὶ τἀναντία.
Καὶ τοῦτον ἂν τὸν ἄνδρα
ἐγὼ θαρσοίην
θέλειν καλῶς μὲν ἄρχειν,
εὖ δ᾽ ἂν ἄρχεσθαι,
τ᾽ ἐν χειμῶνι δορός
προστεταγμένον
ἂν μένειν δίκαιον
κἀγαθὸν παραστάτην.
Μεῖζον κακόν ἀναρχίας
οὐκ δὲ ἔστιν·
αὕτη πόλεις ὄλλυσιν,
ἥδ᾽ ἀναστάτους οἴκους τίθησιν,
ἥδε καταρρήγνυσι τροπὰς

συμμάχου δορὸς·
τῶν δ᾽ ὀρθουμένων
τὰ πολλὰ σώμαθ᾽
σῴζει ἡ πειθαρχία.
Οὕτως ἀμυντέ᾽ ἐστὶ
τοῖς κοσμουμένοις,
κοὔτοι οὐδαμῶς
ἡσσητέα γυναικὸς·
κρεῖσσον γάρ,
εἴπερ δεῖ,
ἐκπεσεῖν πρὸς ἀνδρὸς,
κοὐκ καλοίμεθ᾽ ἄν
ἥσσονες γυναικῶν.
ΑΙΜΩΝ
Πατέρα δικός σου είμαι
και εσύ με τις γνώμες τις
σωστές με καθοδηγείς
τις οποίες εγώ βέβαια
θα ακολουθήσω.
Γιατί εγώ δε θα θεωρήσω
κανένα γάμο τόσο σημαντικό
που να τον τοποθετήσω πάνω
από τη δική σου σωστή καθοδήγηση.
ΚΡΕΩΝ
Αυτή τη γνώμη παιδί μου
μέχρι το τέλος πρέπει να έχεις,
δηλαδή να ακολουθείς σε όλα
την πατρική συμβουλή.
Γιατί για αυτό
οι γονείς εύχονται
να γεννήσουν υπάκουα παιδιά
και να τα έχουν στο σπίτι τους,
για να εκδικούνται
τους εχθρούς
και να τιμούν τους φίλους
όπως ακριβώς ο πατέρας.
Όποιος όμως γεννάει άχρηστα παιδιά
τι άλλο θα έλεγες ότι γέννησε αυτός
εκτός από βάσανα για τον ίδιο
και πολύ γέλιο για τους εχθρούς του;
Ποτέ λοιπόν παιδί μου
τις τωρινές σου σκέψεις
από έρωτα για μια γυναίκα
να αλλάξεις, γνωρίζοντας ότι αυτό
γίνεται παγερό αγκάλιασμα,
μια γυναίκα δηλαδή
που είναι κακή σύζυγος.
Γιατί τι μπορεί να γίνει
μεγαλύτερη πληγή
από τον κακό φίλο;
Αλλά περιφρονώντας τη
σαν να ήταν εχθρός σου
άφησε αυτήν την κόρη
να παντρευτεί κάποιον στον Άδη.
Αλλά αφού εγώ φανερά την έπιασα
μόνη από όλη την πόλη
να παραβαίνει τη διαταγή μου
δεν θα βγω ψεύτης
μπροστά στους πολίτες
αλλά θα την σκοτώσω.
Για αυτά ας επικαλείται
το Δία, τον προστάτη της συγγένειας.
Γιατί αν βέβαια αναθρέψω
τους φυσικούς μου συγγενείς,
ώστε να είναι απείθαρχοι,
πιο πολύ θα είναι οι ξένοι.
Γιατί όποιος άνδρας
ανάμεσα στους δικούς του
φαίνεται καλός
και ανάμεσα στους πολίτες
θα φανεί δίκαιος.
Αν όμως κάποιος αυθαιρετεί
ή παραβιάζει τους νόμους
ή σχεδιάζει να δίνει διαταγές
σε αυτούς που κυβερνούν
δεν είναι δυνατό αυτός
να επαινεθεί από μένα.
Μα όποιον εκλέξει η πόλη άρχοντα
αυτόν πρέπει να υπακούν όλοι
και στα μικρά και στα δίκαια
και στα αντίθετά τους.
Αυτόν τον άνδρα
εγώ θα μπορούσα να πιστέψω
ότι θα ήθελε και καλά να κυβερνάει
και να κυβερνιέται
και ότι στη θύελλα της μάχης,
εάν έχει παραταχθεί σε αυτή
θα έμενε δίκαιος
και γενναίος σύντροφος.
Μεγαλύτερο κακό από την αναρχία
δεν υπάρχει.
Αυτή πόλεις καταστρέφει,
σπίτια διαλύει,
αυτή κάνει να σπάει η παράταξη
και να τραπεί σε άτακτη φυγή
ο συμμαχικός στρατός.
Από όσους μένουν στη θέση τους
τους περισσότερους τους
σώζει η πειθαρχία.
Έτσι πρέπει κανείς να υπερασπίζεται
τους νόμους
και με κανένα τρόπο
δεν πρέπει να νικιέται από τη γυναίκα.
Γιατί είναι προτιμότερο,
εάν πρέπει,
να πέσουμε από άνδρα
κι έτσι δε θα μας πουν
κατώτερους από γυναίκες.

Ανάλυση Πρώτης Ενότητας

Η εμφάνιση του Αίμωνα είχε προοικονομηθεί στο στίχο 572, όταν η Αντιγόνη κατηγόρησε τον Κρέοντα ότι καταστρέφει το γάμο του γιο του. Έτσι, η εμφάνιση του αρραβωνιαστικού της συμφωνεί με τη βασική αρχή της τραγωδίας «κατά τὸ εἰκός καὶ ἀναγκαῖον».
Από τα πρώτα λόγια του Αίμωνα δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν επιθυμεί να εναντιωθεί στις επιθυμίες και τις αποφάσεις του πατέρα του. Ο Κρέων χαρούμενος από την εξέλιξη ξεκινά ένα μακρόσυρτο λόγο στον οποίο αναλύει την αξία της υπακοής και παρουσιάζει την ιδανική οικογένεια, σύμφωνα με τα προσωπικά του πιστεύω.
Από τα λόγια του διαπιστώνουμε ότι αντιμετωπίζει το γιο του ως κτήμα, το οποίο μπορεί να διαχειρίζεται κατά το δοκούν και ως εργαλείο υποστήριξης των απόψεων του. Καμία ελευθερία σκέψης δεν είναι επιτρεπτή στο σύμπαν του Κρέοντα.
Ο νεόκοπος κυβερνήτης εκθειάζει την πειθαρχία και περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα τις συνέπειες της αναρχίας στην οικογένεια, την πόλη και το συμμαχικό στρατό.
Για αυτόν η υπεράσπιση του Νόμου είναι αυτοσκοπός. Αν μάλιστα συνδυαστεί με το γεγονός ότι η παραβάτης είναι γυναίκα, τότε όλα τα περιθώρια επιείκειας εξαφανίζονται μπροστά στο φόβο να φανεί υποδεέστερος μιας γυναίκας. Ο κακός εννοούμενος ανδρισμός τυφλώνει τον Κρέοντα και τον κάνει πιο εμμονικό στην υπεράσπιση των θέσεών του.

Γ’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 681-723

ΧΟΡΟΣ
Ἡμῖν μέν,
εἰ μὴ κεκλέμμεθα
τῷ χρόνῳ,
δοκεῖς λέγειν φρονούντως
ὧν λέγεις πέρι .
ΑΙΜΩΝ
Πάτερ, θεοὶ φύουσιν
ἀνθρώποις φρένας,
ὑπέρτατον
πάντων χρημάτων ὅσ᾽ ἐστὶ·
Ἐγὼ δ᾽ ὅπως σὺ
μὴ λέγεις ὀρθῶς τάδε,
οὔτ᾽ ἂν δυναίμην λέγειν
μήτ᾽ ἐπισταίμην·
γένοιτο μεντἂν χἀτέρῳ
καλῶς ἔχον.
Πέφυκα δ᾽ οὖν
προσκοπεῖν
σοῦ
πάντα ὅσα λέγει τις
ἢ πράσσει τις ἢ ψέγειν ἔχει·
τὸ γὰρ σὸν ὄμμα
δεινὸν ἀνδρὶ δημότῃ
λόγοις τοιούτοις,
οἷς σὺ μὴ τέρψῃ
κλύων.
Ἐμοὶ δ᾽ ἔσθ᾽ ἀκούειν τάδε
ὑπὸ σκότου,

οἷ᾽ ὀδύρεται πόλις,
τὴν παῖδα ταύτην
ὡς ἀναξιωτάτη
πασῶν γυναικῶν
φθίνει κάκιστ᾽
ἀπ᾽ ἔργων εὐκλεεστάτων·
ἥτις τὸν αὑτῆς αὐτάδελφον
πεπτῶτ᾽ἐν φοναῖς
ἄθαπτον μήθ᾽ εἴασ᾽
ὀλέσθαι
ὑπ᾽ ὠμηστῶν κυνῶν
μήθ᾽ ὑπ᾽ οἰωνῶν τινος·
οὐχ ἥδε λαχεῖν ἀξία
χρυσῆς τιμῆς;
τοιάδ᾽ ἐρεμνὴ φάτις
σῖγ᾽ ἐπέρχεται.
Ἐμοὶ δὲ πάτερ,
σοῦ πράσσοντος εὐτυχῶς,
οὐκ ἔστιν οὐδὲν κτῆμα τιμιώτερον·
τί γὰρ ἄγαλμα μεῖζον
τέκνοις
εὐκλείας πατρὸς θάλλοντος
ἢ τί πατρί
πρὸς παίδων;
Μή νυν φόρει ἐν σαυτῷ
ἓν ἦθος μοῦνον,
ὡς φῂς σύ,
τοῦτ᾽ ὀρθῶς ἔχειν
κοὐδὲν ἄλλο·
ὅστις γὰρ δοκεῖ
ἢ αὐτὸς φρονεῖν μόνος,
ἢ ἔχειν γλῶσσαν
ἢ ψυχὴν ἣν οὐκ ἄλλος,,
οὗτοι διαπτυχθέντες
ὤφθησαν κενοί.
Ἀλλ᾽ ἄνδρα,
κεἴ τις ᾖ σοφός,
αἰσχρὸν οὐδὲν
τὸ μανθάνειν πόλλ᾽ καὶ
τὸ μὴ τείνειν ἄγαν.
Ὁρᾷς παρὰ ῥείθροισι χειμάρροις
ὅσα δένδρων ὑπείκει,
ὡς ἐκσῴζεται κλῶνας,
τὰ δ᾽ ἀντιτείνοντ᾽
αὐτόπρεμν᾽ ἀπόλλυται.
Αὔτως δὲ ὅστις πόδα ναὸς
τείνας ἐγκρατῆ
ὑπείκει μηδέν,
στρέψας κάτω
ναυτίλλεται τὸ λοιπὸν
ὑπτίοις
σέλμασιν.
Ἀλλ᾽ εἶκε θυμῷ
καὶ μετάστασιν δίδου.
Εἴ γὰρ πρόσεστι
γνώμη τις
κἀπ᾽ ἐμοῦ νεωτέρου,
φήμ᾽ ἔγωγε
πρεσβεύειν πολὺ
φῦναί τιν᾽ ἄνδρα
πάντ᾽ ἐπιστήμης πλέων·
εἰ δ᾽ οὖν,
φιλεῖ γὰρ τοῦτο
μὴ ταύτῃ ῥέπειν,
καλὸν τὸ μανθάνειν
καὶ τῶν λεγόντων εὖ.
ΧΟΡΟΣ
Σε μας τουλάχιστον
αν δεν έχουμε χάσει το μυαλό μας
από τα γερατειά,
φαίνεται ότι σωστά μιλάς
για όσα κάνεις τώρα λόγο.
ΑΙΜΩΝ
Πατέρα οι θεοί προικίζουν
τους ανθρώπους με φρόνηση·
το πιο πολύτιμο
από όλα τα πράγματα που υπάρχουν.
Εγώ ότι εσύ
δεν λες σωστά αυτά
δεν θα μπορούσα να το πω
και μακάρι να μη μάθω.
Θα γινόταν όμως και κάποιος άλλος
να έχει μια καλή σκέψη.
Πάντως από τη φύση μου
έχω καθήκον να προσέχω από πριν
για σένα
όλα όσα λέει κάποιος
ή κάνει ή σε κατηγορεί·
γιατί το βλέμμα σου
προκαλεί φόβο στον απλό δημότη
που λέει τέτοια
με τα οποία εσύ δεν χαίρεσαι
ακούγοντάς τα.
Εγώ όμως μπορώ να τα ακούω
εξαιτίας της ασημότητας
της θέσης μου
πόσο δηλαδή η πόλη θρηνεί
αυτήν την κόρη
που σαν τη χειρότερη
από τις γυναίκες
με ατιμωτικό τρόπο πεθαίνει
για μια τόσο ένδοξη πράξη·
γιατί αυτή τον αδερφό της
πεσμένο στα αίματα
άταφο δεν τον άφησε
να κατασπαραχθεί
από τα άγρια σκυλιά
ούτε από τα όρνια·
Δεν αξίζει αυτή να τιμηθεί
με χρυσή τιμή;
Τέτοια σκοτεινή φήμη
κυκλοφορεί σιγά.
Όσο για μένα πατέρα
από τη δική σου ευτυχία
δεν υπάρχει πολυτιμότερο αγαθό.
Γιατί ποια χαρά είναι μεγαλύτερη
για τα παιδιά
από τη δόξα του ευτυχισμένου πατέρα
ή ποια (χαρά) για τον πατέρα
από τη δόξα των παιδιών;
Μην έχεις λοιπόν μέσα σου
μόνο έναν τρόπο σκέψης,
ότι αυτό που λες εσύ
μόνο είναι σωστό
και τίποτα άλλο·
γιατί όσοι νομίζουν
ή ότι μόνο αυτοί σκέφτονται σωστά
ή ότι έχουν ευγλωττία
ή φρόνημα που δεν έχει κανείς άλλος
αυτοί, όταν ανοιχτούν
αποκαλύπτονται κενοί.
Αλλά ένας άνδρας
ακόμα και εάν είναι σοφός,
δεν είναι ντροπή
να μαθαίνει πολλά και
ακόμη να μην παρατραβάει το σχοινί.
Βλέπεις κοντά στο ορμητικό ρεύμα
όσα από τα δέντρα υποχωρούν
πώς σώζουν τα κλαδιά τους,
όσα όμως αντιστέκονται
χάνονται σύρριζα.
Επίσης όποιος τα πανιά του πλοίου
τεντώνει πολύ
και δεν τα χαλαρώνει καθόλου,
αφού αναποδογυρίσει το πλοίο
ταξιδεύει από εκεί και πέρα
με ανεστραμμένα
τα καθίσματα των κωπηλατών.
Μα δώσε τόπο στην οργή
και άλλαξε γνώμη.
Γιατί αν μπορώ να προσθέσω
μια γνώμη,
αν και είμαι νεώτερος,
εγώ λέω
ότι το πιο καλό είναι
να γεννηθεί κανείς
πάνσοφος.
Αν όμως κανείς δεν είναι τέτοιος
γιατί αυτό συνήθως
δεν συμβαίνει έτσι,
είναι καλό να μαθαίνει
από όσους μιλούν σωστά.

Ανάλυση Δεύτερης Ενότητας

Στην ομιλία του Κρέοντα απαντά ο κορυφαίος του Χορού και όχι ο Αίμων. Είναι τυπική αποστολή του Χορού να σχολιάζει εκτενείς ομιλίες προσώπων με δίστιχες παρεμβάσεις. Με αρκετή δουλοπρέπεια τις βρίσκει σωστές. Δεν επιμένει σε λεπτομέρειες. Η στάση του είναι παθητική σε μία προσπάθεια να διαδραματίσει ένα διαμεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα στους δύο άντρες. Προς το παρόν η ένταση έχει μειωθεί κάπως.
Ενώ ο κορυφαίος είχε απευθύνει το λόγο στον Κρέοντα δεν απαντά αυτός στο σχόλιο του αλλά ο Αίμων παίρνει το λόγο και απευθύνεται στον πατέρα του. Στην αρχή της ομιλίας ο Κρέων είχε ζητήσει από τον Αίμωνα γνώμης πατρώας πάντα ὂπισθεν ἐστάναι (στίχ 640). Ο Αίμων αρχίζει και αυτός την ομιλία του (πρόκειται για ένα αγώνα λόγων) και αναφέρει και αυτός την αξία της φρόνησης ως υπέρτατου θείου δώρου. Έμμεσα συμφωνεί και με τα λόγια του Χορού, οποίος προηγουμένως με τη σειρά του είχε και αυτός συμφωνήσει με τα λεγόμενα του Κρέοντα.
Ο Αίμων αρχίζει την υπεράσπιση της Αντιγόνης με πολλή τέχνη. Συγκρατεί τον πόνο του και ρυθμίζει τα επιχειρήματά του με λεπτότητα και προσοχή. Προτάσσει ένα προοίμιο ευνοίας και από τη γενική διαπίστωση προχωρά στην ειδική περίπτωση. Ο πατέρας του σκέφτεται σωστά μπορεί όμως κάποιοι άλλοι να βλέπουν αλλιώς το σωστό. Αυτό το σωστό το έμαθε και ως καλός γιος- πολίτης έτρεξε στον πατέρα-άρχοντα να το πει. Ο Αίμων κάνει μία νύξη στην κοινή γνώμη στην οποία έχει πρόσβαση ενώ ο τύραννος πατέρας του λόγω θέσης δεν μπορεί να προσεγγίσει.
Με εξυπνάδα μεταθέτει στους πολίτες τη δική του γνώμη αποφεύγοντας να εναντιωθεί φανερά στον Κρέοντα. Με τον τρόπο αυτό δεν χάνει την ευπρέπειά του, περιβάλλει τη γνώμη του με καθολικό κύρος και αποφεύγει να θεωρηθεί κακός γιος από τον Κρέοντα. Ο λαός θεωρεί την κόρη άξια μεγάλης τιμής και όχι τιμωρίας. Με τα λόγια αυτά ο Σοφοκλής εκφράζει την εμπιστοσύνη του στο μέσο πολίτη για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος που έχει να κάνει με το δίκαιο και το άδικο. Έμμεσα προσπαθεί και να καλοπιάσει τους κριτές για την ψηφοφορία που θα ακολουθούσε.
Η εικόνα της Αντιγόνης κυριαρχεί στην ψυχή του Αίμωνα. Φαίνεται από το πόσο εμφατικά μίλησε γα αυτή. Μέχρι τώρα η Αντιγόνη είχε μόνο την επιδοκιμασία της δειλής Ισμήνης. Τώρα δικαιώνεται, έμμεσα, και από την κοινή γνώμη, όπως φαίνεται μέσα από τα λόγια του Αίμωνα. Στη συνέχεια με παραινετικό τρόπο προτρέπει τον πατέρα του να αλλάξει γνώμη. Την προσπάθειά του αυτή «ντύνει» με γνωμικά επιχειρήματα για να αναπληρώσει την έλλειψη κύρους που συνεπάγεται η ηλικία του.
Το πρώτο επιχείρημα που χρησιμοποιεί είναι ότι όποιος νομίζει ότι μόνο οι δικές του σκέψεις, λόγια και φρονήματα είναι σωστά τελικά αποδεικνύεται κενός. Οι βασικές λέξεις κλειδιά φρονεῖν, γλῶσσα καὶ ψυχήν χρησιμοποιήθηκαν και από τον Κρέοντα στις προγραμματικές του δηλώσεις (στ 175-177). Το δεύτερο είναι ότι δεν είναι ντροπή να μαθαίνει και ο σοφός πολλά και να μην είναι ισχυρογνώμων. Με τον τρόπο αυτό ο Αίμων κατηγορεί τον πατέρα του για το πείσμα και το μονοδιάστατο τρόπο σκέψης του.
Προσπαθεί να στηρίξει τα επιχειρήματά του με δύο παραδείγματα από τη φυσική ζωή. Κάτι αντίστοιχο είχε πράξει και ο Κρέων για να περιγράψει το ήθος της Αντιγόνης. Τέλος προσπαθεί να τον πείσει να δώσει τόπο στην οργή και να αλλάξει τρόπο σκέψης χωρίς να τον μειώσει.
Στο λόγο του Αίμωνα είναι αξιοπρόσεχτο το εξής:Αγαπάει την Αντιγόνη και έρχεται να ζητήσει χάρη. Δεν εκλιπαρεί, όμως, αλλά χρησιμοποιεί τη γλώσσα της Λογικής όπως ταιριάζει σε ένα μεγάλο άντρα. Προσπαθεί να πείσει τον πατέρα του να μην παραβεί το θεϊκό νόμο και συγχρόνως να του δείξει ότι το συμφέρον του είναι αλληλένδετο με το συμφέρον των πολιτών. Δεν προσπαθεί να τον συγκινήσει αλλά να τον πείσει. Ως άντρας που είναι θεωρεί ντροπή να υπερασπιστεί τη ζωή της μνηστής του και ακόμα μεγαλύτερη ντροπή τη δική του ευτυχία. Τις πράξεις του οδηγεί το ενδιαφέρον του για τον πατέρα του και το δίκαιο.
Ο ποιητής δεν επιθυμεί να παρουσιάσει μελοδραματικές σκηνές όπως στο σύγχρονο θέατρο. Ο Αίμων σίγουρα έχει έντονα και βαθιά αισθήματα για την Αντιγόνη αλλά δεν αφήνει να διαφανούν. Η τιμή του προστάζει να συγκρατήσει το πάθος του και να μεταχειριστεί μονάχα τη γλώσσα της λογικής.

Γ’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 724-780

ΧΟΡΟΣ
Ἄναξ, σέ τ᾽ εἰκός,
εἴ τι καίριον λέγει,
μαθεῖν,
σέ τ᾽ αὖ τοῦδ᾽·
διπλῇ γὰρ
εὖ εἴρηται.
ΚΡΕΩΝ
Οἱ τηλικοίδε
καὶ διδαξόμεσθα δὴ
φρονεῖν
ὑπ᾽ ἀνδρὸς τηλικοῦδε τὴν φύσιν;
ΑΙΜΩΝ
Μηδὲν τὸ μὴ δίκαιον·
εἰ δ᾽ ἐγὼ νέος,
οὐ χρὴ σκοπεῖν μᾶλλον
τὸν χρόνον ἢ τἄργα.
ΚΡΕΩΝ
Ἔργον γάρ ἐστι
σέβειν τοὺς ἀκοσμοῦντας;
ΑΙΜΩΝ
Οὐδ᾽ ἂν κελεύσαιμ᾽
εὐσεβεῖν ἐς τοὺς κακούς.
ΚΡΕΩΝ
Οὐχ ἥδε γὰρ ᾽ ἐπείληπται
τοιᾷδ νόσῳ;
ΑΙΜΩΝ
Οὔ φησι
ὁμόπτολις λεώς
τῆσδ᾽ Θήβης.
ΚΡΕΩΝ
Πόλις γὰρ ἐρεῖ ἡμῖν
ἁμὲ χρὴ τάσσειν;
ΑΙΜΩΝ
Ὁρᾷς ὡς εἴρηκας τόδ᾽
ὡς ἄγαν νέος;
ΚΡΕΩΝ
Ἄλλῳ γὰρ ἢ ᾽μοὶ
χρή με ἄρχειν τῆσδ᾽ χθονός;
ΑΙΜΩΝ
Πόλις γὰρ οὐκ ἔσθ᾽
ἥτις ἀνδρός ἐσθ᾽ ἑνός.
ΚΡΕΩΝ
Ἡ πόλις οὐ νομίζεται
τοῦ κρατοῦντος;
ΑΙΜΩΝ
Καλῶς γ᾽ ἂν σὺ ἄρχοις
μόνος ἐρήμης γῆς.
ΚΡΕΩΝ
Ὅδ᾽, ὡς ἔοικε,
τῇ γυναικὶ συμμαχεῖ.
ΑΙΜΩΝ
Εἴπερ γυνὴ σύ·
σοῦ γὰρ οὖν
προκήδομαι.
ΚΡΕΩΝ
Ὦ παγκάκιστε,
ἰὼν
διὰ δίκης πατρί;
ΑΙΜΩΝ
Ὁρῶ γὰρ σ᾽
οὐ δίκαιά ἐξαμαρτάνονθ᾽.
ΚΡΕΩΝ
Ἁμαρτάνω γὰρ
τὰς ἐμὰς ἀρχὰς σέβων;
ΑΙΜΩΝ
Οὐ γὰρ σέβεις,
πατῶν γε
τὰς τιμάς θεῶν.
ΚΡΕΩΝ
Ὦ μιαρὸν ἦθος καὶ γυναικὸς ὕστερον.
ΑΙΜΩΝ
Οὔ τἂν ἕλοις ἐμέ
ἥσσω γε τῶν αἰσχρῶν.
ΚΡΕΩΝ
Ὁ γοῦν λόγος σοι ὅδε
πᾶς ὑπὲρ κείνης.
ΑΙΜΩΝ
Καὶ σοῦ γε κἀμοῦ,
καὶ θεῶν τῶν νερτέρων.
ΚΡΕΩΝ
Οὐκ ἔσθ᾽ ὡς ἔτι
γαμεῖς ποτ᾽ ταύτην
ζῶσαν.
ΑΙΜΩΝ
Ἥδ᾽ οὖν θανεῖται
καὶ θανοῦσ᾽
ὀλεῖ τινα.
ΚΡΕΩΝ
Ἦ ἐπεξέρχῃ ὧδ᾽ θρασύς
κἀπαπειλῶν;
ΑΙΜΩΝ
Τίς δ᾽ ἔστ᾽ ἀπειλὴ
λέγειν
πρὸς κενὰς γνώμας;
ΚΡΕΩΝ
Κλαίων φρενώσεις,
ὢν φρενῶν αὐτὸς κενός.
ΑΙΜΩΝ
Εἰ μὴ πατὴρ ἦσθ᾽,
εἶπον ἄν σ᾽
οὐκ εὖ φρονεῖν.
ΚΡΕΩΝ
Γυναικὸς ὢν δούλευμα,
μὴ κώτιλλέ με.

ΑΙΜΩΝ
Βούλει λέγειν τι
καὶ λέγων
μηδὲν κλύειν;
ΚΡΕΩΝ
Ἄληθες; ἀλλ᾽ τόνδ᾽ Ὄλυμπον,
ἴσθ᾽ ὅτι
δεννάσεις ἐμέ
οὐ χαίρων ἐπὶ ψόγοισι.
Ἄγαγε τὸ μῖσος,
ὡς θνῄσκῃ αὐτίκα
κατ᾽ ὄμματ᾽
πλησία παρόντι τῷ νυμφίῳ.
ΑΙΜΩΝ
Οὐ δῆτ᾽ ἔμοιγε,
τοῦτο μὴ δόξῃς ποτέ,
οὔθ᾽ ἥδ᾽ ὀλεῖται πλησία,
σύ τ᾽ οὐδαμᾷ προσόψει
τοὐμὸν κρᾶτ᾽
ἐν ὀφθαλμοῖς ὁρῶν,
ὡς μαίνῃ
τῶν φίλων ξυνών
τοῖς θέλουσι.
ΧΟΡΟΣ
Ἁνήρ, ἄναξ, βέβηκεν
ἐξ ὀργῆς ταχύς·
νοῦς δ᾽ τηλικοῦτος
ἀλγήσας
ἐστὶ βαρύς.
ΚΡΕΩΝ
Ἰών δράτω,
φρονείτω μεῖζον
ἢ κατ᾽ ἄνδρ᾽·
τώ δ᾽ οὖν κόρα τώδ᾽
οὐκ ἀπαλλάξει μόρου.
ΧΟΡΟΣ
Καὶ ἄμφω γὰρ αὐτὼ
νοεῖς κατακτεῖναι;
ΚΡΕΩΝ
Οὐ τήν γε
μὴ θιγοῦσαν·
εὖ γὰρ οὖν λέγεις.
ΧΟΡΟΣ
Ποίῳ δὲ μόρῳ καὶ
βουλεύῃ σφε κτανεῖν;
ΚΡΕΩΝ
Ἄγων ἔνθ᾽
ἂν ᾖ ἔρημος βροτῶν στίβος
κρύψω ζῶσαν
ἐν κατώρυχι πετρώδει,
προθείς φορβῆς τοσοῦτον
ὡς ἄγος μόνον,
ὅπως μίασμα ὑπεκφύγῃ
πᾶσ᾽ πόλις·
κἀκεῖ τὸν Ἅιδην,
ὃν μόνον σέβει θεῶν,
αἰτουμένη
που τεύξεται
τὸ μὴ θανεῖν,
ἢ γνώσεται γοῦν
ἀλλὰ τηνικαῦθ᾽
ὅτι πόνος περισσός ἐστι
σέβειν
τἀν Ἅιδου.
ΧΟΡΟΣ
Βασιλιά, είναι λογικό,
αν λέει κανείς κάτι εύστοχο
να το ακούσεις.
Και εσύ να ακούσεις αυτόν εδώ.
Γιατί και από τους δύο
έχουν ειπωθεί λόγια σωστά.
ΚΡΕΩΝ
Εμείς λοιπόν σε αυτή την ηλικία
θα διδαχτούμε
να σκεφτόμαστε σωστά
από έναν τόσο νέο;
ΑΙΜΩΝ
Τίποτα το άδικο.
Και αν εγώ είμαι νέος
δεν πρέπει να κοιτάξεις περισσότερο
τα χρόνια μου παρά τα έργα μου.
ΚΡΕΩΝ
Είναι λοιπόν σωστό
να τιμά κανείς όσους παρανομούν;
ΑΙΜΩΝ
Ούτε θα συμβούλευα κανένα
να τιμά τους κακούς.
ΚΡΕΩΝ
Αυτή εδώ λοιπόν δεν έχει προσβληθεί
από τέτοια αρρώστια;
ΑΙΜΩΝ
Δεν το παραδέχονται αυτό
όλοι οι πολίτες
αυτής της Θήβας;
ΚΡΕΩΝ
Οι πολίτες λοιπόν θα μας πουν
όσα πρέπει να διατάζω;
ΑΙΜΩΝ
Βλέπεις πως έχεις πει αυτά τα λόγια
σαν πολύ νέος;
ΚΡΕΩΝ
Για κάποιον άλλο ή για μένα
πρέπει να κυβερνώ αυτή την πόλη;
ΑΙΜΩΝ
Γιατί δεν υπάρχει πόλη
που να ανήκει σε ένα άνθρωπο μόνο.
ΚΡΕΩΝ
Η πόλη δεν θεωρείται
ότι είναι του άρχοντα;
ΑΙΜΩΝ
Ωραία βέβαια θα κυβερνούσες εσύ
μόνος σου μια έρημη πόλη.
ΚΡΕΩΝ
Αυτός, όπως φαίνεται,
είναι σύμμαχος της γυναίκας.
ΑΙΜΩΝ
Αν βέβαια εσύ είσαι γυναίκα.
Γιατί πραγματικά για σένα
ενδιαφέρομαι.
ΚΡΕΩΝ
Αχρείε,
ενώ έρχεσαι
να αντιδικήσεις με τον πατέρα σου;
ΑΙΜΩΝ
Ναι, γιατί σε βλέπω
να παίρνεις άδικες αποφάσεις.
ΚΡΕΩΝ
Σφάλλω λοιπόν
σεβόμενος την εξουσία μου;
ΑΙΜΩΝ
Δεν την τιμάς
καταπατώντας
τα δικαιώματα των θεών.
ΚΡΕΩΝ
Αχρείο πλάσμα, δούλε μιας γυναίκας!
ΑΙΜΩΝ
Ναι, αλλά δεν μπορείς να με βρεις
να υποκύπτω σε αισχρές τάξεις.
ΚΡΕΩΝ
Τα λόγια σου βέβαια  αυτά εδώ
όλα είναι για χάρη εκείνης.
ΑΙΜΩΝ
Και για σένα και για μένα
και για τους θεούς του κάτω κόσμου.
ΚΡΕΩΝ
Με κανένα τρόπο πια
δεν θα παντρευτείς ποτέ αυτή
ζωντανή.
ΑΙΜΩΝ
Αυτή λοιπόν θα πεθάνει
και με το θάνατό της
θα σκοτώσει και κάποιον άλλο.
ΚΡΕΩΝ
Αλήθεια έρχεσαι με τόσο θράσος
ώστε να με απειλείς;
ΑΙΜΩΝ
Και τι απειλή είναι
να μιλάει κανείς
ενάντια σε ανόητες γνώμες;
ΚΡΕΩΝ
Με κλάματα θα με συνετίσεις
αν και είσαι άμυαλος.
ΑΙΜΩΝ
Αν δεν ήσουν πατέρας μου
θα έλεγα ότι εσύ
δεν σκέφτεσαι σωστά.
ΚΡΕΩΝ
Δούλε μιας γυναίκας
μην πας να με κολακέψεις
με πολλά λόγια.
ΑΙΜΩΝ
Θέλεις μόνο να μιλάς
και να μην παίρνεις
καμιά απάντηση στα λόγια σου;
ΚΡΕΩΝ
Αλήθεια, μα τον Όλυμπο,
να το ξέρεις ότι
δε θα με βρίζεις
ατιμώρητα με συνεχείς κατηγορίες.
Φέρε μου τη μισητή
για να πεθάνει αμέσως
μπροστά στα μάτια,
κοντά και παρουσία του μνηστήρα της.
ΑΙΜΩΝ
Όχι βέβαια κοντά μου,
αυτό ποτέ να μην το φανταστείς
ούτε αυτή να πεθάνει κοντά μου,
και εσύ ποτέ πια δε θα δεις
το πρόσωπό μου
κοιτάζοντάς με με τα τα μάτια σου
για να δείχνεις την τρέλα σου
σε όσους από τους φίλους σου
μπορούν να την ανεχτούν.
ΧΟΡΟΣ
Ο άνδρας, βασιλιά, έφυγε
από την οργή του βιαστικά·
και η ψυχή τόσο νέου,
αν πονέσει,
είναι επίφοβη.
ΚΡΕΩΝ
Ας πάει να εκτελέσει τα σχέδια του
και ας μεγαλοπιάνεται περισσότερο
από όσο ταιριάζει σε ένα άνδρα·
αυτές όμως τις δύο νέες
δε θα τις γλιτώσει από το θάνατο.
ΧΟΡΟΣ
Και τις δύο αυτές
σκέφτεσαι να τις σκοτώσεις;
ΚΡΕΩΝ
Όχι βέβαια αυτή
που δεν άγγιξε (το νεκρό).
Σωστά μιλάς αλήθεια.
ΧΟΡΟΣ
Και με ποιο τρόπο
σκέφτεσαι να τη σκοτώσεις;
ΚΡΕΩΝ
Αφού την πάω εκεί
που υπάρχει απάτητος δρόμος
θα τη θάψω ζωντανή
σε υπόγειο θολωτό τάφο
αφήνοντας μπροστά της τόση τροφή
ίσα ίσα για να αποτρέψω το μίασμα
μόνο για να αποφύγει το μίασμα
όλη η πόλη·
και εκεί τον Άδη
που μόνο από τους θεούς τιμά
παρακαλώντας τον
ίσως γλιτώσει
το θάνατο
ή τουλάχιστον θα μάθει,
αν και αργά,
ότι είναι μάταιος κόπος
να τιμά κανείς
όσους βρίσκονται στον Άδη.

Ανάλυση Τρίτης Ενότητας

Μετά τη ρήση του Αίμωνα παρεμβαίνει ο Κορυφαίος του Χορού. Απευθύνεται τόσο στο βασιλιά όσο και στο γιο του, επιδιώκοντας να συμφιλιώσει τα πράγματα, παίζοντας το ρόλο του μεσολαβητή και ενδιάμεσου. Κατά τα άλλα κρατάει ουδέτερη στάση, με τον έπαινο και των δύο δεν φανερώνει τη δική του θέση. Από δραματική άποψη η παρέμβαση του Κορυφαίου του Χορού αποτελεί μια ανάπαυλα πριν από την κορύφωση του δράματος.
Η ευγλωττία και η διπλωματικότητα του Αίμωνα δεν θα φέρουν αποτέλεσμα. Ο Κρέων βαδίζει ακάθεκτα προς την απομόνωσή του και το χτύπημα τώρα το δέχεται από μέσα. Μόλις θίγεται η ματαιοδοξία του, μόλις ο γιος του τολμάει να τον συμβουλεύσει μετατρέπεται ξανά σε αυθαίρετο τύραννο, απροσπέλαστο και αχαλίνωτο.
Απαιτεί απόλυτη υπακοή από τους πολίτες όπως απαιτεί και από τους δούλους. Δεν εκπροσωπεί μόνο την πόλη αλλά τη θεωρεί κτήμα του. Μόλις νιώσει την αδυναμία του επικαλείται την εξουσία του, το φύλο, την ηλικία. Μέσα στο θυμό του κατηγορεί τον Αίμωνα ότι είναι «δούλος ενός ελεεινού γύναιου». Στις αντιρρήσεις του γιου του διαβλέπει ταπεινά κίνητρα και επειδή δεν μπορεί να αντιτάξει σοβαρά επιχειρήματα απαντά με ύβρεις και προσωπικούς χλευασμούς. Εκτοξεύει ύβρεις ακόμα και προς το Δία αν και θέλει να θεωρείται ευσεβής.
Σε κάθε νέα απόκριση του Αίμωνα ξεσπάει ολοένα και πιο έντονα ο χείμαρρος του πάθους του. Στις απαντήσεις του Αίμωνα παρατηρούμε το εξής παράδοξο:ο γιος χωρίς να το ξέρει χρησιμοποιεί τις παρατηρήσεις και τα αξιώματα του πατέρα του σαν να είναι δικά του. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται απρόβλεπτες παρεξηγήσεις γιατί ο Κρέων τα εκλαμβάνει ως προσωπικούς διαξιφισμούς και μεγαλώνει ο θυμός του. Καθώς ηττάται στο διάλογο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για αγώνα λόγων, αμύνεται με παιδαριώδη τρόπο. Ο θυμός του εναντίον του γιου του μας και η όλη συμπεριφορά του μας προετοιμάζει για το χτύπημα που θα δεχτεί από τους Θεούς στο τέλος το δράματος.
Ο ποιητής αναδεικνύεται απαράμιλλος στη δημιουργία αντιθέσεων και καλλιτέχνης στη σκιαγράφηση χαρακτήρων. Σε όλη τη στιχομυθία η σύγκρουση παρουσιάζει το εξής παράδοξο:ο Αίμων αν και νέος χαρακτηρίζεται από αυτοκυριαρχία και αυτοσυγκράτηση, δείχνει φρόνηση. Ο Κρέων, ένας ώριμος άντρας, είναι εκτός εαυτού αντίθετα με ότι ορίζει η ηλικία του. Ο νέος έχει γεροντική σύνεση και ο άντρας συμπεριφέρεται με παιδαριώδη τρόπο.
Κάτω από το σεμνό και ήρεμο ύφος του νέου κρύβεται το υψηλό και αγέρωχο ήθος του, που το συγκρατεί μέχρι που ο Κρέων οργισμένος ξεστομίζει την τελική του απόφαση για θανατική καταδίκη της Αντιγόνης. Τότε ξεσπάει σε μία απειλή που πηγάζει από την απόγνωση. Ο νέος είναι ευγενής αλλά και παράφορος, άξιος μνηστήρας της Αντιγόνης όπως είχε παρατηρήσει η Ισμήνη προηγουμένως (στ 570).
Οι θεατές παρακολούθησαν με κομμένη την ανάσα την προοδευτική ένταση του διαλόγου και την όξυνση των σχέσεων πατέρα – γιου. Τώρα φαίνεται ότι δεν υπάρχει καμία γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσά τους. Νιώθουν συμπάθεια για τον Αίμωνα και την προσπάθειά του και αγωνιούν έντονα για την εξέλιξη των πραγμάτων. Την ψυχή τους κατέχουν ὁ ἒλεος καὶ ὁ φόβος.
O διάλογος ανάμεσα στον Κρέοντα και τον Αίμωνα κατέληξε σε πλήρη διαφωνία και σύγκρουση. Το δίστιχο σχόλιο του χορού πάνω στην αποχώρηση του Αίμωνα είχε ως στόχο να διεγείρει κάποιο φόβο μήπως ο Αίμων, στην ηλικία που βρίσκεται και μέσα στην απόγνωσή του, κάνει κάτι επικίνδυνο. Η απάντηση του Κρέοντα φανερώνει την τρικυμία συναισθημά των που ταράζει την ψυχή του, όπως φαίνεται και από το ασύνδετο. Αδιαφορεί για το τι θα κάνει ο γιος του, γιατί ό,τι και αν κάνει δε θα γλιτώσει τις δύο αδερφές. Μιλάει σαν να πρόκειται ο Αίμων να εφαρμόσει σχέδιο διάσωσης της Αντιγόνης και της Ισμήνης. Δίνει την εντύπωση ότι δε συναισθάνεται την επερχόμενη καταστροφή και δηλώνει ότι οι δύο νέες δε θα αποφύγουν το θάνατο. Πόσο βέβαιος είναι γι’ αυτό φαίνεται από το μέλλοντα οὐκ ἀπαλλάξει (στ 769),
Ο χορός παρεμβαίνει και με την ερώτησή του, αν σκέφτεται να θανατώσει και τις δύο αδερφές επιδιώκει αναψηλάφηση του θέματος, ελπίζοντας να επιτύχει επιεικέστερη τιμωρία. Η απάντηση του Κρέοντα μας ξαφνιάζει. Ανακαλώντας τη βιαστική και αδικαιολόγητη απόφασή του για την Ισμήνη, λέει ότι δε θα την τιμωρήσει, γιατί έχει αμφιβολίες. Η απόφασή του δείχνει ότι του λείπουν η σιγουριά και η σταθερότητα. Είναι άνθρωπος των βιαστικών αποφάσεων. Η ισχυρογνωμοσύνη του φαίνεται ότι αρχίζει να κάμπτεται, αλλά τη μείωση που νομίζει ότι δέχεται το πρόσωπό του την αντισταθμίζει, επιβάλλοντας στην Αντιγόνη την πιο απίθανη ποινή. Αυτή πρέπει να πληρώσει τη βαριά ζημιά που νόμισε ότι έπαθε ο εγωισμός του.
Ο Κρέων επιβάλει στην Αντιγόνη την ποινή του θανάτου από ασιτία, με εγκλεισμό σε πέτρινο τάφο. Και, επειδή, σύμφωνα με παλιά αντίληψη, υπήρχε κίνδυνος μόλυνσης της πόλης αν κάποιος πέθαινε από ασιτία πιστεύει ότι θα αποφύγει το μίασμα τοποθετώντας λίγη τροφή δίπλα στη μελλοθάνατη. Κατά την άποψή του η Αντιγόνη ενδιαφέρθηκε για την τήρηση των καθηκόντων προς τους χθόνιους θεούς ο ίδιος φαίνεται να περιφρονεί τους θεούς αυτούς. Αρχικά καγχάζει ειρωνευόμενος την Αντιγόνη και λέγοντας πως παρακαλώντας αυτούς τους θεούς θα κατορθώσει να αποφύγει το θάνατο: έπειτα ξεστομίζει τη βλαστήμια ότι θεωρεί μάταιο κόπο να σέβεται κανείς αυτούς που είναι στον Άδη.
Έτσι κορυφώνεται η ύβρις προς τους θεούς του κάτω κόσμου. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι χθόνιοι θεοί, εκδικούμενοι, θα συντρίψουν τελικά τον Κρέοντα. Αυτός ο άνθρωπος κάνει το παν για να επιβαρύνει τη θέση του. Με τον τελευταίο στίχο ο Κρέων εισέρχεται στο παλάτι, για να δώσει οδηγίες για την τιμωρία της Αντιγόνης σύμφωνα με την τελευταία απόφασή του.
Τώρα μπήκε στη μέση μια άλλη μεγάλη δύναμη του κόσμου, που θα σύρει στο χαμό τους δυο πρωταγωνιστές, κρατημένους από τα χέρια ενός αθώου του Αίμωνα. Με την εμφάνιση και τη στάση του Αίμωνα ο Σοφοκλής δηλώνει ότι στις τραγικές καταστάσεις που οι ήρωες μαζί με τις αρχές και τις αξίες, την ιδεολογία και το σκληρό χαρακτήρα του καθενός, θα παίζει σημαντικό ρόλο και ο έρωτας, που η παρουσία και το θάμπος του προκαλούν δέος στους γέροντες του χορού, όπως θα φανεί από τον ύμνο που αναπέμπουν.

                              Γ' ΣΤΑΣΙΜΟ

                                               Στίχοι 781 - 800

  Το τρίτο στάσιμο περιλαμβάνει ένα στροφικό σύστημα. Μετά την απειλητική αποχώρηση του Αίμονα, ο χορός, με αφορμή τη σύγκρουση Κρέοντα και Αίμονα, τραγουδάει την ακατανίκητη δύναμη του έρωτα. Πιστεύει ότι η συμπεριφορά του Αίμονα οφείλεται στον έρωτά του για την Αντιγόνη. 

Στροφή 781-786.       Ἔρως ἀνίκατε.....ἐν ἀγρονόμοις αὐλαῖς (έρωτα....τα κατώφλια)· ο ποιητής ψάλλει τις ιδιότητες του Έρωτα, ως δύναμης δημιουργικής για τη ζωή. Με εικόνες χρωματισμένες με ποιητικά επίθετα και ρήματα κινητικά, αποδίδει τη δύναμη του φτερωτού θεού. Η εικόνα του ανίκητου θεού προκαλεί θαυμασμό αλλά και φόβο.

787-790.          καὶ σ' οὔτ' ἀθανάτων.....μέμηνεν (κανείς δε σου γλυτώνει....και το μανίζεις)· σημαντική ψυχολογική παρατήρηση. Το ερωτικό πάθος κάνει τόσο τους θεούς όσο και τους ανθρώπους να χάνουν τα λογικά τους. Με τον τρόπο αυτό ο χορός επιδιώκει να μειώσει την ευθύνη του Αίμονα.

αντιστροφή    

791-794.          σὺ καὶ δικαίων.....ἔχεις ταράξας (εσύ των δικαίων....μέσα σ' αυτό το σόι)· υπαινιγμός στη διαμάχη πατέρα και γιου. Οι πρώτοι στίχοι της αντιστροφής αποτελούν φυσικό επακόλουθο του προηγούμενου ρήματος μέμηνεν (μανίζεις). Η δύναμη του έρωτα έκανε τον Αίμονα να χάσει τα λογικά του και να συγκρουστεί με τον πατέρα του.

795-800.          νικᾷ δ' ἐναργής.....θεὸς Ἀφροδίτα (της γόνιμης νύφης....περιπαίζει)· ο Έρωτας, ως συμπάρεδρος των μεγάλων θεσμών του κόσμου, έχει τη δύναμη που έχουν οι αιώνιοι φυσικοί και ηθικοί νόμοι να ρυθμίζουν την φυσική τάξη του σύμπαντος.

                                  Δ' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

                                          Στίχοι 801-943

Α΄ Σκηνή: στ. 801-882. Κομμός. Πρόσωπα : Αντιγόνη-Χορός.

  876-882.          ἄκλαυτος, ἄφιλος,.....φίλων στενάζει (άκλαφτη.....κανείς δε στενάζει)· ο κομμός κλείνει με δραματική επανάληψη του θρήνου από την Αντιγόνη. Τα ασύνδετα και τα πολλά επίθετα εξαίρουν το μέγεθος της θυσίας και του πάθους. Αξιοσημείωτη η τραγική ειρωνεία στη φράση οὐδεὶς φίλων στενάζει.

«Κομμὸς δὲ θρῆνος κοινὸς χοροῦ καὶ ἀπὸ σκηνῆς»

Αριστ. Περὶ Ποιητικῆς 1452b

     Η πρώτη σκηνή περιλαμβάνει τον κομμό, θρηνητικό τραγούδι, που ψάλλει η Αντιγόνη με τον κορυφαίο του χορού. Η Αντιγόνη θρηνώντας την κακή της μοίρα, αφού δεν πρόλαβε να χαρεί τον έρωτα και την ομορφιά της ζωής, απευθύνει τελευταίο χαιρετισμό στους κατοίκους της Θήβας και οδηγείται στον τάφο. Αποτελείται από δύο στροφικά συστήματα και μία σύντομη επωδό.

801-805.          νῦν δ' ἤδη 'γὼ καὐτὸς......ἀνύτουσαν (τώρα κι εγώ....κοινό κοιμητήρι)· το τμήμα αυτό αποτελεί τη μετάβαση από το τρίτο στάσιμο στον κομμό του τετάρτου επεισοδίου και προετοιμάζει συναισθηματικά τους θεατές για τον θρήνο της Αντιγόνης. Ο χορός, καθώς βλέπει την Αντιγόνη να οδηγείται στον τάφο, ξεσπά σε κλάμα και τάσσεται στο πλευρό της.

Α΄ Σύστημα

στροφή α΄

806-816.          ὁρᾶτ' ἔμ', ὦ γᾶς....νυμφεύσω (ω πολίτες.....δίπλα θα σταθώ)· ο Σοφοκλής παρουσιάζει την ηρωίδα με ανθρώπινα συναισθήματα και αδυναμίες και όχι ως υπεράνθρωπο ον, αναίσθητο στον πόνο και στις χαρές της ζωής. Κατά τον Lesky «το μεγαλείο της θυσίας αποκαλύπτεται απόλυτα μόνον εδώ, όπου βλέπουμε τον ανθρώπινο πόνο που συνεπάγεται. Ακριβώς το γεγονός ότι η Αντιγόνη συνειδητοποιεί την πληρότητα της ζωής που θυσιάζει, τη μετατρέπει στη μορφή εκείνη που, πέρα από την άκαμπτη τήρηση μιας αρχής, κερδίζει το ανάστημά της μέσα στον χώρο των ζωντανών»

Ανάρμοστος ο θρήνος της Αντιγόνης;

817-822.          οὐκοῦν κλεινή.....καταβήσῃ (ξακουστή.....στον Άδη)· ο χορός, στην προσπάθειά του να παρηγορήσει την Αντιγόνη, της υπενθυμίζει τη δόξα της πράξης της, γιατί με τη θέλησή της παραβίασε τη διαταγή του Κρέοντα, αν και γνώριζε ότι την περίμενε ο θάνατος. Η Αντιγόνη εκλαμβάνει τα λόγια του ως ειρωνείες. Ο χορός όμως δεν έχει τέτοια πρόθεση.

αντιστροφή α΄

823-833.          ἤκουσα δὴ λυγροτάταν.....κατευνάζει (άκουσα.....με βυθίζει)· ο θρήνος της γίνεται οξύτερος, όταν ο χορός της υπενθύμισε την περίπτωση της Νιόβης που είχε την ίδια τύχη με τη δική της. Η Νιόβη είχε παντρευτεί τον βασιλιά της Θήβας Αμφίονα. Επειδή όμως καυχήθηκε στη Λητώ για την πολυτεκνία της, ο Απόλλωνας και η Άρτεμη την τιμώρησαν, σκοτώνοντας τα παιδιά της. Έπειτα επέστρεψε στο πατρικό της σπίτι στο Σίπυλο της Φρυγίας, και κει παρακάλεσε τον Δία να τη μεταμορφώσει σε βράχο.

Νιόβη

834-838.         

ἀλλὰ θεός τοι.....ἔπειτα θανοῦσαν (ήταν όμως θεά....και πεθαμένη)· δεύτερη άστοχη προσπάθεια του χορού να μετριάσει τον πόνο της Αντιγόνης. Η Αντιγόνη παρομοιάζει τον εαυτό της με τη Νιόβη, πράγμα που δε δέχεται ο χορός. Αντίθετα την μακαρίζει για την τύχη της, αφού έχει το ίδιο τέλος με μια θεά.

Β΄ Σύστημα

στροφή β΄

839-844.          οἴμοι γελῶμαι. Τί με,.....πολυκτήμονες ἄνδρες (ώχου, με περιπαίζουν!....της πόλης μου)· η Αντιγόνη αποκρούει την προσπάθεια του χορού να την παρηγορήσει, γιατί τη θεωρεί ειρωνεία και εμπαιγμό. Το παράπονό της εκφράζεται με επικλήσεις προς τους θεούς και τους Θηβαίους, ερωτήσεις, αποστροφές και αρνητικές προτάσεις. Η αίσθηση ότι αδικείται κορυφώνει τον πόνο της.

847-848.          οἵα φίλων ἄκλαυτος.....τάφου ποταινίου (πως από φίλους άκλαφτη.....φυλακή χωμένη)· η αίσθηση της Αντιγόνης ότι τις τελευταίες στιγμές έχει εγκαταλειφθεί από όλους επιτείνει την τραγικότητά της. Μόνη έκανε την ταφή, μόνη προχωρεί προς τον πέτρινο τάφο.

Ο ρόλος του χορού

853-855.          προβᾶσ' ἐπ' ἔσχατον.....προσέπεσας, ὦ τέκνον (σκαρφάλωσες..... παραπάτησες)· αντιφατική η άποψη του χορού ότι η πράξη της Αντιγόνης είναι ευσεβής προς τους θείους νόμους αλλά ασεβής προς τους νόμους της πολιτείας.

856.     πατρῷον δ' ἐκτίνεις τιν' ἆθλον (του πατέρα σου πληρώνεις μέγα κρίμα)· κατά τον χορό η Αντιγόνη ουσιαστικά τιμωρείται για τις πατρικές αμαρτίες και όχι μόνο γιατί παραβίασε τη διαταγή του Κρέοντα.

Ευριπίδης «Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ταύροις», 186-202: Οι αμαρτίες των γονιών κυνηγούν τα παιδιά

αντιστροφή β΄

857-861.          ἔψαυσας ἀλγεινοτάτας.....Λαβδακίδαισιν (άγγιξες....γενιά του Λαβδάκου)· η πικρή ανάμνηση της τραγικής μοίρας της οικογένειάς της προκαλεί νέο θρήνο στην Αντιγόνη.

862-871.          ἰὼ ματρῷαι λέκτρων.....κατήναρές με (ώχου ντροπές.....να με σκοτώσεις)· η αναφορά στις οικογενειακές συμφορές, παλιές και νέες, επιτείνει την τραγικότητα της ηρωίδας. Ο γάμος του Πολυνείκη με την κόρη του Αδράστου είναι αιτία των νέων συμφορών.

872-875.          σέβειν μὲν εὐσέβειά τις.....ὤλεσ' ὀργὰ (καλός ο σεβασμός.....αυτόνομη πορεία)· ο χορός πιστεύει ότι η Αντιγόνη είναι ένοχη, γιατί αυθαίρετα παραβίασε τη διαταγή του Κρέοντα. Η νομιμοφροσύνη του χορού στην εξουσία του Κρέοντα αντιτίθεται στο ήθος της Αντιγόνης.

επωδός .

                         Δ' ΣΤΑΣΙΜΟ

                          Στίχοι 944-987

 

Το τέταρτο στάσιμο αποτελείται από δυο στροφικά συστήματα. Μετά

την αποχώρηση της Αντιγόνης, ο χορός αναφέρει τρία μυθικά πρόσωπα

που είχαν την ίδια μοίρα με αυτή, για να τονίσει ότι τη δύναμη της μοίρας

κανένας θνητός δεν μπορεί να αποφύγει.

Α΄ Σύστημα

στροφή α΄

944-950. ἔτλα καὶ Δανάας.....χρυσορύτους (συνέβη κι η Δανάη......το σπέρμα στην

κοιλιά της)· το πρώτο μυθικό πρόσωπο είναι η Δανάη, κόρη του βασιλιά

του Άργους Ακρίσιου. Ο πατέρας της την είχε φυλακίσει σε χάλκινο κελί,

γιατί, σύμφωνα με τον χρησμό, θα γεννούσε γιο που θα σκότωνε τον παπ-

πού. Ο Δίας όμως την επισκέφθηκε μεταμορφωμένος σε χρυσή βροχή και

αυτή γέννησε τον Περσέα. Ο Ακρίσιος, για να αποφύγει το μοιραίο, έβαλε

τη Δανάη και τον Περσέα σ’ ένα κιβώτιο και το έριξε στη θάλασσα. Με

την παρέμβαση όμως του Δία έφτασαν σώοι στη Σέριφο. Ποια ομοιότητα

υπάρχει ανάμεσα στην τύχη της Δανάης και της Αντιγόνης;

951-954. ἀλλ’ ἁ μοιριδία.......ἐκφύγοιεν (μα είναι δύναμη δεινή.....δεν μπορούν)·

οι σύντομες φράσεις και η επανάληψη της άρνησης τονίζουν τη φοβερή

δύναμη της μοίρας την οποία κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει.

αντιστροφή α΄

955-958. ζεύχθη.....ἐν δεσμῷ (δέθηκε.....κελί φραγμένο)· ο Λυκούργος, βασιλιάς

των Ηδωνών της Θράκης, τιμωρήθηκε από τον Διόνυσο, γιατί προσπάθησε

να εμποδίσει τη διάδοση της λατρείας του στη χώρα του. Η ομοιότητα με

την Αντιγόνη είναι ότι φυλακίστηκε σε σπηλιά.

959-965. οὕτω τᾶς.....Μούσας (κι απ’ τη μανία.....φλογέρες χαίρονται)· κλεισμέ-

νος στη σπηλιά ο Λυκούργος, κατάλαβε ότι είναι τρέλα να εναντιώνεται

στον θεό. Η ασέβειά του τιμωρήθηκε. Ίσως η τιμωρία του Λυκούργου

προοικονομεί την τιμωρία του Κρέοντα.

Β΄ Σύστημα

στροφή β΄

966-976. παρὰ δὲ κυανέαιν.....ἀκμαῖσιν (κοντά στη μαύρη θάλασσα....τα ξερίζωσε)·

το τρίτο πρόσωπο είναι η Κλεοπάτρα, κόρη του Βοριά και της Ωρείθυιας,

της κόρης του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα. Από τον γάμο της με τον

Φινέα, γιο του Αγήνορα και βασιλιά της Σαλμυδησσού της Θράκης, απέ-

κτησε δύο γιους, τον Πλήξιππο και τον Λανδίωνα. Ο Φινέας φυλάκισε

την Κλεοπάτρα για να παντρευτεί την Ειδοθέα, κόρη του Κάδμου, η οποία

τύφλωσε τα παιδιά της Κλεοπάτρας. Ούτε η Κλεοπάτρα ούτε τα παιδιά

της γλύτωσαν τη μοίρα τους.

αντιστροφή β΄

977-987. κατὰ δὲ τακόμενοι.....ἔσχον, ὦ παῖ (λιώναν οι μαύροι τη σύντριψαν....

παιδί μου)· η τωρινή κατάσταση της Κλεοπάτρας γίνεται πιο τραγική, αν

συγκριθεί η θεϊκή καταγωγή της (ο Ερεχθέας ήταν γιος του Ηφαίστου και

της Γης) με την ευτυχισμένη νεανική της ηλικία. Η μοίρα της Κλεοπάτρας

και των παιδιών της δεν έχει καμία ομοιότητα με τη μοίρα της Αντιγόνης
παρά μόνο ότι ήταν κακή.

                   Ε'  ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

                          Στίχοι 988-1114

Μτφρ. Ι.Ν. Γρυπάρης

ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Άρχοντες των Θηβών, τον ίδιο δρόμο
ήρθαμε δυο μαζί, που με τα μάτια
βλέπουν του ενός· γιατ' αυτός είναι ο δρόμος
του τυφλού, να 'χη απ' οδηγόν ανάγκη.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Τι τρέχει, γέροντά μου Τειρεσία;
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Θα σου το μάθω κι άκουε εσύ το μάντη.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Μα ούτε και πριν απ' τη δική σου γνώμη
ξεμάκραινα.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Γι' αυτό κι αυτή την πόλη
τιμόνευες απ' το σωστό το δρόμο.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Έχω να μαρτυρώ το καλό που είδα.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Μα τώρα μάθε πως η τύχη σου
από μια τρίχα κρέμεται.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Τι τρέχει;
Τρομάρ' απ' τα λόγια σου με πιάνει.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Θα το μάθης ακούοντας τα σημάδια
που θα σου πω της τέχνης μου: Καθόμουν
στου ορνιθοσκόπου τον αρχαίο το θρόνο,
που ήταν για μένα κάθε οιωνού λιμάνι,
όταν άξαφν' ακούω παράξενες
κραξιές πουλιών, που σκλήριζαν με μια άγρια
παραφορά κι ακατανόητο τρόπο·
κατάλαβα πως με τα φονικά τους
τ' αρπάγια σπαραζότανε, γιατ' ήταν
όχι κουφός ο φτεροσάλαγός των·
και τρομαγμένος δοκιμάζω αμέσως
πάνω σε ολόφλογους βωμούς να πάρω
μαντεία απ' τη φωτιά, μα ο Ήφαιστος
δεν έλαμπε απ' τα θύματα κι απάνω
στη στάχτη απ' τα μεριά αχνιστό το πάχος
ανάλυωνε και κάπνιζε και σκούσε
και σκόρπιες οι χολές ψηλά πετιόνταν·
μα τα μεριά, μια που έρεψε όλη γύρω
η σκέπη που τα τύλιγε, έξω εμείναν.
Τέτοιο χαμένο τέλος τα σημάδια
της σκοτεινής αυτής θυσίας πως πήραν
απ' το παιδί αυτό μάθαινα, που μου είναι
οδηγός μου, καθώς εγώ των άλλων·
γιατ' οι βωμοί και των θεών οι εστίες
έχουν γιομίση απ' τα σκυλιά και τα όρνια
με τ' αποφάγια από του σκοτωμένου
άμοιρου γυιου του Οιδίποδα τις σάρκες·
και γι' αυτό πια οι θεοί δε δέχουνται
από μας ούτε προσευχές θυσίας,
ούτε τη φλόγα από μεριά κομένα,
κι ουδέ πουλί κανένα πια δεν κράζει
με καλοσήμαδες φωνές, γιατ' έχουν
γευτή πηγμένο γαίμα πεθαμένου.
Αυτά λοιπόν βάλε, γυιε μου, στο νου σου·
κοινό είναι βέβαια σ' όλους τους ανθρώπους
να σφάλουνε, μα όταν κανένας σφάλη,
δεν είναι ανόητος πια και δυστυχής
όποιος το κακό πόκαμε γιατρεύει
και δε μένει μ' αγύριστο κεφάλι·
με αναποδιές πλερώνεται το πείσμα·
μα στο νεκρό υποχώρησε και πάψε
να κεντάς ένα πτώμα· είναι αντρεία
τον πεθαμένο να ξανασκοτώνης;
Εγώ καθώς σου θέλω το καλό σου,
έτσι και σου μιλώ· κι άλλο δεν είναι
καλύτερο, παρά ν' ακούη κανείς
σαν του μιλούν καλά για ωφέλειά του.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Γέροντα, βλέπω κι όλοι σαν τοξότες
με βάλατε σημάδι εμένα κι ούτε
κι η μαντική σας άγγιχτο μ' αφήνει·
όσο γι' αυτούς απ' τή γενιά μας, είναι
τώρα καιρός που μ' έχουνε πουλήση
και μέ φορτώση για έξω. Καλά κέρδη
λοιπόν, εμπορευτήτε κι αγοράστε
αν θέλετε το ήλεκτρο απ' τις Σάρδεις
και το χρυσάφι το ινδικό, μα εκείνον
σε τάφο δε θα θάψετε, ουδέ αν θέλουν
του Δία οι αετοί ν' αρπάξουν και να πάνε
τις σάρκες του στους θρόνους του, και πάλι
μη βάλη ο νους σας, πως εγώ από φόβο
για ένα μόλυσμα τέτοιο, θα επιτρέψω
εκείνος να ταφή, γιατί το ξέρω
πολύ καλά, πως άνθρωπος κανένας
τους θεούς δε μπορεί να τους μολύνη·
μα πέφτουνε, γέροντα Τειρεσία,
πολύ άσκημα κι οι πιο πονηρεμένοι,
όταν με λόγους όμορφους στολίζουν
τα κακά σχέδιά τους για το κέρδος.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Αλλίμονο,
να ξέρη τάχα, νοιώθει τάχα κάποιος ―
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Τι πράμα; Τι να λες αόριστα έτσι;
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Πόσο είναι η γνώση το πιο πρώτο απ' όλα.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Όσο, φαντάζομαι, η ανεμυαλιά
το πιο χειρότερο είναι.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Κι όμως είσαι
απ' αυτή την αρρώστεια εσύ γεμάτος.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Δε θέλω σ' ένα μάντη ν' απαντήσω
κι εγώ μ' άσκημη γλώσσα.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Όμως το κάνεις
όταν μου λες πως ψέματα μαντεύω.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Γιατ' είναι φιλοχρήματη όλη η φάρα
των μάντηδων.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Μα και των βασιλιάδων
τ' αδιάντροπ' αγαπά τα κέρδη.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Ξέρεις
πως όσα λες τα λες σε βασιλιάδες;
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Το ξέρω, αφού την πόλη έχεις σώση
χάρη σε μένα.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Σοφός μάντης είσαι
μα τ' άδικ' αγαπάς.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Θα μ' αναγκάσης
να βγάλω όσα στο νου φυλάω κλεισμένα.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Βγάλε τα, φτάνει μην τα λες για κέρδος.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Ώστε εγώ τέτοιος φαίνομαι για σένα;
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Μάθε πως την ιδέα μου δε θ' αλλάξης.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ
Μάθε λοιπόν κι εσύ πως δε θα δης
πολλούς του ήλιου γοργόδρομους ακόμα,
δίχως μ' έναν απ' τα δικά σου σπλάχνα
κι εσύ νεκρό νεκρούς ν' αντιπλερώσης·
γιατ' έχεις έναν απ' τους επάνω ρίξη
στον Κάτω κόσμο κι άνομα έχεις κλείση
μια ζωντανή ψυχή μέσα σε τάφο·
κι έναν πάλι νεκρό μακρυά απ' τους Κάτω
θεούς κρατάς, χωρίς ταφή και δίχως
τις νόμιμες τιμές, ενώ δεν έχεις
δικαίωμα, μήτε εσύ μήτε και οι επάνω
θεοί, μα με τη βία τους αναγκάζεις.
Για όλ' αυτά κι οι εκδικήτρες στερνοφθόρες
του Άδη και των θεών οι Ερινύες
σόχουν στήση καρτέρι, για να πέσης
κι ο ίδιος μες στις συμφορές τις ίδιες·
και κοίτα αν πλερωμένος με χρυσάφι
σου τα λέω αυτά· γιατί δε θα περάση
πολύς καιρός που αντρίκεια και γυναίκεια
στα σπίτια σου θ' ανάψουν μοιρολόγια.
Εχτρές σου όλες ταράζουνται κι οι χώρες
που στων νεκρών τους τα ξεσκλίδια έδωσαν
τις επιτάφιες τις τιμές οι σκύλοι,
ή αγρίμια, ή κάποιο γοργοφτέρουγο όρνιο,
φέρνοντας μιαν ανόσια οσμή στην πόλη,
που είχε την πατρική τους την εστία.
Τέτοια, αφού μ' ερεθίζεις, σαν τοξότης
σου 'ριξα στο θυμό μου κι εγώ βέλη
αλάθευτα, ίσα στην καρδιά, που εσύ
δε θα γλυτώσης το ζεμάτισμά τους.
Μα έλα, παιδί, κι οδήγα με στο σπίτι
για ν' αφήσωμε αυτόν να ξεθυμάνη
πάνω σ' άλλους νεώτερους και μάθη
να 'χη γλώσσα ησυχώτερη και γνώση
του μυαλού του καλύτερη από τώρα.
ΧΟΡΟΣ
Έφυγε ο μάντης, βασιλιά, αφού είπε
φοβερές προφητείες, και ξέρομε όλοι,
από τότε που αυτές φορώ τις άσπρες
αντί τις μαύρες τρίχες, πως ως τώρα
ψέμα ποτέ δεν είπε αυτός στην πόλη.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Κι εγώ το ξέρω και ταράζεται
ο νους μου· γιατί και να υποχωρήσω
τρομερό θα 'ταν, μα κι αν επιμείνω,
είναι φόβος σε συφορά μην πέσω.
ΧΟΡΟΣ
Χρειάζεται γνώση, γυιε του Μενοικέα.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Και τι πρέπει λοιπόν να κάμω; Πε μου
και θα σ' ακούσω εγώ.
ΧΟΡΟΣ
Να πας να βγάλης
την κόρη απ' την υπόγεια φυλακή της,
και τον άταφο θάψε ευτύς σε μνήμα.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Έτσι το εγκρίνεις κι είσαι της ιδέας
να υποχωρήσω;
ΧΟΡΟΣ
Κι όσο, βασιλιά μου,
πιο γρήγορα μπορείς, γιατί προφταίνουν
τους άμυαλους γοργές των θεών οι Βλάβες.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Αλλίμονο, με κόπο, μα όμως το κάνω
κι απ' την απόφαση μου παραιτούμαι,
γιατί κανείς δεν πρέπει να τα βάζη
με την ανάγκη.
ΧΟΡΟΣ
Λοιπόν τρέξε ο ίδιος
και μην τ' αφήσης αυτά πάνω σ' άλλους.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Έτσι όπως είμαι φεύγω· τρέχτε, δούλοι,
οσ' είστε και δεν είστε, πάρτε αξίνες
στα χέρια και τραβάτε ευτύς στο μέρος
που βλέπετ' εκεί πέρα· κι εγώ τώρα
μια που έτσι άλλαξα γνώμη, πάω ο ίδιος
να τη βγάλω από κει· γιατί φοβούμαι
μη δεν είν' το καλύτερο να ζούμε
φυλάγοντας τους νόμους που 'ναι για όλους.

Η είσοδος του Τειρεσία δεν προαναγγέλλεται. Ο μάντης έρχεται μόνος του,

με δική του πρωτοβουλία. Μπαίνει από τη δεξιά πάροδο. Φορεί ιερατική

στολή και κρατεί ραβδί. Ένα μικρό παιδί κατευθύνει τα βήματά του. Η επι-

βλητική του εμφάνιση, η αργή κίνησή του, η σιωπή του, μέχρι να φτάσει στο

κέντρο της σκηνής, αφήνουν να πλανιέται μια αδιόρατη αίσθηση απειλής.

Καταγγέλλει την τακτική του βασιλιά. Οργισμένος ο Κρέων στρέφεται και

εναντίον του ερμηνευτή της θέλησης των θεών.

Α΄ Σκηνή: στ. 988-1090. Πρόσωπα: Κρέων-Τειρεσίας-Χορός

988. Θήβης ἄνακτες· κατ’ αυτόν τον τρόπο προσφωνεί τους γέροντες του

χορού ο Τειρεσίας (πρβλ. και στ. 843, 940). Πώς προσφωνεί τους γέροντες

ο Κρέων;

988-990. ἥκομεν.....πέλει· στη συνέχεια θα αποδειχθεί ότι ο μάντης κατέχει την

αλήθεια, την οποία δεν αντιλαμβάνεται ο Κρέων. Τα ζεύγη όραση-άγνοια,

τυφλότητα-γνώση αποτελούν συνηθισμένο θεατρικό θέμα του Σοφοκλή.

Γενικότερα η τυφλότητα ως θέμα ξεκινάει από τον Όμηρο και φθάνει

μέχρι τον Σοφοκλή. Εντοπίζεται ακόμη στο ινδικό δράμα και στο αγγλικό

ελισαβετιανό θέατρο (βασιλιάς Ληρ).

991. τί δ’ ἔστιν.....νέον; στο θέατρο του Σοφοκλή ο πραγματικά μοναδικά

σοφός είναι ο μάντης Τειρεσίας. Η Αθηνά, σύμφωνα με τον μύθο, του

στέρησε το φως, επειδή την είδε γυμνή. Του έδωσε όμως το χάρισμα της

μαντείας. Του καθάρισε τ’ αφτιά, για να καταλαβαίνει τη γλώσσα των

πουλιών και του χάρισε ραβδί από αγριοκερασιά, για να περπατά χωρίς

να βλέπει. Η απροσδόκητη παρουσία του Τειρεσία ταράζει και γεμίζει

αγωνία τον Κρέοντα.

993. οὔκουν.....φρενός· ο βασιλιάς εκφράζει την υποταγή του στον εκφραστή

της θείας βούλησης.

995. ἔχω πεπονθώς.....ὀνήσιμα· εννοεί τη νίκη των Θηβαίων κατά των Αργείων,

μετά τη θυσία του Μεγαρέα, γιου του Κρέοντα. Τη θυσία είχε συστήσει

ο Τειρεσίας.

996. φρόνει.....τύχης· ο Σοφοκλής επιστρατεύει το τέχνασμα της προειδοποίησης.

Στην Οδύσσεια οι θεοί προειδοποιούν τον Αίγισθο, στον Προμηθέα Δεσμώτη

ο Ερμής τις Ωκεανίδες κ.ά. Η προειδοποίηση απαλλάσσει τους θεούς από την

ευθύνη για όσα συμβούν. Η ευθύνη μεταπίπτει στους ώμους των ανθρώπων.

Έτσι υπάρχει μια εύλογη ερμηνεία της συμφοράς και αποκαλύπτεται ταυτό-

χρονα ένας βαθμός φιλανθρωπίας των θεών προς τους θνητούς.

997. τί δ’ ἔστιν.....στόμα· είναι φανερή η ταραχή του Κρέοντα. Βασιλιάς και

θεατές περιμένουν με αγωνία τις εξηγήσεις του μάντη.

998. γνώσῃ.....κλύων· αρχίζει η μακρά διήγηση του Τειρεσία.

999. θᾶκον.....ὀρνιθοσκόπον· κατά τον αρχαίο σχολιαστή ὅρμος καὶ ἕδρα,

ὅπου πάντα ὄρνεα προέρχονται. Το ορνιθοσκοπείο του Τειρεσία υπήρχε

μέχρι τα χρόνια του περιηγητή Παυσανία (IX, 16,1).

1001-1004. ἀγνῶτα ἀκούω.....ἄσημος ἦν· γεμάτη μυστηριακή φρίκη η διήγηση

του Τειρεσία αποκαλύπτει τα φοβερά σημάδια της οιωνοσκοπίας.

1005-1011. εὐθὺς δέ.....πιμελῆς· η πυρομαντεία βασίζεται στη μελέτη της καύσης

των οστών των σφαγίων που θυσιάζονται και στο είδος του καπνού κατά

τη διάρκεια της ζωοθυσίας. Τα σημάδια της θυσίας, που φανερώνει το

παιδί στον Τειρεσία, είναι σαφή: οι θεοί αρνούνται τη θυσία.

1014. ἐμοὶ γάρ.....ἄλλοις· τον μάντη καθοδηγεί το παιδί και τον βασιλιά ο μάντης.

Η τύχη του Κρέοντα στην ουσία αποκαλύπτεται από την καθοδήγηση του

παιδιού. Το ειρωνικό αυτό συνταίριασμα αποτελεί δεινό πλήγμα στην

αλαζονεία του Κρέοντα.

1015. καὶ ταῦτα.....πόλις· ο Τειρεσίας δε διστάζει να καταγγείλει τον Κρέοντα.

Εξαιτίας της ισχυρογνωμοσύνης του η πόλη υποφέρει.

188

1016-1022. βωμοὶ γάρ.....λίπος· οι βωμοί μολύνθηκαν από τις κατασπαραγμένες

σάρκες του Πολυνείκη. Τα πουλιά αρνούνται προφητεία, γιατί έχουν γευθεί

το αίμα του νεκρού. Η φρίκη συμπορεύεται με την ηθική διαμαρτυρία.

Οι θεατές, παράλληλα με αυτά που ακούν, αναπλάθουν με τη φαντασία

τους και όσα συμβαίνουν στον εξωσκηνικό χώρο.

1023-1027. τοῦτ’ οὖν.....πέλει· ο Τειρεσίας δεν είναι οργισμένος με τον Κρέοντα.

Τον συμβουλεύει με πατρική στοργή· ο Κρέων πρέπει να σκεφθεί λογικά

και να θάψει τον Πολυνείκη.

1028-1032. αὐθαδία του....φέρει· ο Τειρεσίας τελειώνει με γνωμικό. Ο λόγος του

είναι σύμφωνος με το αξίωμα, το κύρος και το ήθος του.

1033-1036. ὦ πρέσβυ....πάλαι· η βίαιη αντίδραση του Κρέοντα εκφράζεται παρα-

στατικά με την εικόνα του τοξότη. Η βιαιότητα αυτή εκτρέπει τον βασιλιά

σε βαρύτατες ύβρεις για τον Τειρεσία.

1037-1039. κερδαίνετ’....χρυσόν· συνηθισμένη κατηγορία εναντίον των μάντεων

(πρβλ. Οιδ. Τύρ., 388-389). Τονίζεται μάλιστα από τον Κρέοντα και το

είδος της δωροδοκίας: ήλεκτρο από τον Τμώλο της Μ. Ασίας και χρυσός

από την Ινδία (πρβλ. Ηροδ. 3, 94).

1039-1044. τάφῳ δ’....σθένει· η δράση του επεισοδίου κορυφώνεται με την ὕβριν

του Κρέοντα που αποδεικνύεται ανοιχτά «θεομάχος». Η αναφορά του

Κρέοντα είναι λογικοφανής, αποτελεί όμως παράβαση του ηθικού νόμου

που απαιτεί να θάπτονται οι νεκροί.

1045-1047. πίπτουσι....χάριν· με γνωμικό τελειώνει και ο Κρέων τον λόγο του,

υποστηρίζοντας την αρχική του θέση. Γενικά η δράση του επεισοδίου

ακολουθεί δύο άξονες. Στον πρώτο, τη μακρά περίοδο των αγαθών σχέ-

σεων ανάμεσα στον βασιλιά και τον μάντη διαδέχεται η οξεία σύγκρουση

(πρβλ. Οιδ. Τύρ., Φοίνισσαι). Στον δεύτερο άξονα λειτουργούν παράλληλα

δύο σκηνικοί χρόνοι: αυτός που ενσωματώνει γεγονότα που φαίνονται

(σύγκρουση Κρέοντα-Τειρεσία) και αυτός που υποβάλλει στη φαντασία

των θεατών τα γεγονότα που δεν φαίνονται.

1048-1050. Με τη στιχομυθία που ακολουθεί παρακολουθούμε μια έντονη λογομα

χία με γνωρίσματα την ειρωνεία, τον χλευασμό, τις έξυπνες επινοήσεις. Η

δραματική ένταση κορυφώνεται. Στην αρχή ο Τειρεσίας μιλάει με πίκρα

και αγανάκτηση για τα λόγια του Κρέοντα ωστόσο δεν εκφράζεται άμεσα,

αλλά σε τρίτο πρόσωπο και με γνωμικό για την αφροσύνη των ανθρώπων.

1052. ταύτης....πλήρης ἔφυς· στον χλευασμό και την πρόκληση του Κρέοντα

ο μάντης επιτίθεται χρησιμοποιώντας μεταφορά χαρακτηρίζει ευθέως τον

Κρέοντα ως άμυαλο.

1053. οὐ βούλομαι τὸν μάντιν ἀντειπεῖν κακῶς· ισχυρισμός που δεν επιβε-

βαιώνεται, γιατί ο Κρέων και ψεύτη έμμεσα αποκάλεσε τον μάντη και

για φιλοχρηματία θα τον κατηγορήσει (στ. 1055).

1056. τὸ δ’ ἐκ τυράννων.....φιλεῖ· πληρωμή με ακριβότερο νόμισμα. Στη φι-

λαργυρία των μάντεων αντιτάσσει ο Τειρεσίας την αισχροκέρδεια των

τυράννων που αυθαιρετούν ή και αδικούν. Η αισχροκέρδεια του Κρέοντα

φαίνεται από τις αποφάσεις του που έχουν ισχύ νόμου.

1057-1058. ἆρ’ οἶσθα.....πόλιν· στην αμηχανία του ο Κρέων προβάλλει την εξουσία, αλλά ο μάντης του υπενθυμίζει ότι αυτός τον βοήθησε να σώσει την πόλη. Πρόκειται για την υπόδειξη του Τειρεσία στον Κρέοντα να θυσιάσει τον

γιο του Μεγαρέα, για να σωθεί η Θήβα.

1060-1063. ὄρσεις με.....φρένα· στη νέα πρόκληση του Κρέοντα ο Τειρεσίας απειλεί με αποκαλύψεις. Η σκηνή θυμίζει παρόμοιο διάλογο Τειρεσία - Οιδίποδα

Τυράννου στην ομώνυμη τραγωδία (στ. 334-379). Οι υποψίες του Κρέο-

ντα για το κίνητρο του μάντη συνιστούν τραγική πλάνη που φέρνει στους

θεατές τὴν ἀπὸ τῆς τραγωδίας ἡδονήν.

1064-1071. ἀλλ’ εὖ γέ τοι κάτισθι.....νέκυν· ο μονόλογος-προφητεία του Τειρεσία

αποτελεί, κατά τον Bowra, το τέχνασμα της προειδοποίησης. Όπως και

προηγουμένως (στ. 998-1032) με την προειδοποίηση οι θεοί απαλλάσσο-

νται από κάθε ευθύνη. Ο Κρέων οφείλει να μέμφεται τον εαυτό του για

την τιμωρία που θα υποστεί.

1065. τρόχους ἁμιλλητῆρας ἡλίου· τροχιές του ήλιου που η μια διαδέχεται την

άλλη. Η ποιητική περίφραση είναι μεταφορική από τις αρματοδρομίες.

1066-1071. ἕνα νέκυν.....ἀνόσιον νέκυν· ο Κρέων θα χάσει τον Αίμονα, σαν αντάλλαγμα για την Αντιγόνη, που έθαψε ζωντανή, και τον Πολυνείκη, που

άφησε άταφο και τον στέρησε από τις καθιερωμένες νεκρικές τιμές.

1072-1076. ὧν οὔτε σοί.....κακοῖς· οι πράξεις του Κρέοντα συνιστούν ύβρη, γιατί

ανέτρεψαν τη φυσική τάξη. Οι Ερινύες, που είναι βοηθοί της Δίκης, θα

παγιδεύσουν τον Κρέοντα και οι θεοί τόσο του επάνω όσο και του κάτω

κόσμου θα πάρουν εκδίκηση, γιατί ο Κρέων προσέβαλε τους ακατάλυτους

νόμους τους.

1077-1083. καὶ ταῦτ’ ἄθρησον.....ἐς πόλιν· ο μάντης έμμεσα προφητεύει τις συμ-

φορές που θα πλήξουν και την οικογένεια του Κρέοντα και τη Θήβα.

1079. ἀνδρῶν, γυναικῶν κωκύματα· εννοεί την αυτοκτονία του Αίμονα και

της Ευρυδίκης.

1080-1083. ἔχθρᾳ δέ.....ἐς πόλιν· υπονοούνται διαμάχες και συγκρούσεις. Τα άτα-

φα πτώματα αποτελούν εστία μόλυνσης, φυσικής και ηθικής. Ο κανόνας

είναι γενικός: το Άργος, που έχει άταφους τους νεκρούς του, αλλά και οι

γειτονικές πόλεις, που κινδυνεύουν από τη μόλυνση, θα κινηθούν ενα-

ντίον της Θήβας.

1084-1086. τοιαῦτά σου.....οὐχ ὑπεκδραμῇ· ο Τειρεσίας με δηκτική διάθεση

ειρωνεύεται τα λόγια του Κρέοντα (στ. 1033-1034). Τα συναισθήματα

εκδικητικότητας οφείλονται στην ψυχολογία του μάντη, που το κύρος

του έχει αμφισβητήσει ο Κρέων.

1089-1090. καὶ γνῷ τρέφειν.....ἤ νῦν φέρει· «Αυτά τα τελευταία λόγια του μάντη

συνοψίζουν την προειδοποίησή του, την ανάγκη για υγιή σκέψη. Αν ο

άνθρωπος δεν το βρει αυτό για χάρη του εαυτού του, οι θεοί θα τον εξα-

ναγκάσουν να το κάμει παρά τη θέλησή του» (Bowra).

Β΄ Σκηνή: στ. 1091-1114. Πρόσωπα: Κρέων-Χορός.

Ενώ αποχωρεί ο μάντης από τη δεξιά πάροδο, ο Κρέων συνομιλεί με το

χορό· η ταραχή του είναι φανερή. Ο χορός εγκαταλείπει τη μετριοπάθεια

και με τόλμη συμβουλεύει τον αμήχανο βασιλιά.

1092-1093. ἐξ ὅτου λευκὴν ἐκ μελαίνης τρίχα ἀμφιβάλλομαι· δηλαδή από τα

νιάτα μου ως τα γηρατειά μου.

1095-1097. ἔγνωκα.....ἐν δεινῷ πάρα· οι προφητείες του Τειρεσία (στ. 998-1032)

οδηγούν τον Κρέοντα σε μεταστροφή· ωστόσο το δίλημμά του είναι δι-

καιολογημένο: ταλαντεύεται ανάμεσα στον φόβο της ντροπής και στον

φόβο της συμφοράς. Ο Κρέων μεταπίπτει βαθμιαία σε τραγικό πρόσωπο.

1098. εὐβουλίας δεῖ· ο χορός συνιστά στον Κρέοντα ό,τι και ο Τειρεσίας, δηλαδή

να σκεφτεί σωστά.

1100-1101. ἐλθὼν κόρην.....τάφον· η συμβολή του χορού είναι να ελευθερώσει

την Αντιγόνη και να θάψει τον Πολυνείκη. Ο Κρέων όμως αντιστρέφει

τη σειρά, πράγμα που θ’ αποδειχθεί μοιραίο.

1105-1106. οἴμοι.....οὐχὶ δυσμαχητέον· είναι χαρακτηριστική η κατάρρευση του

εγωισμού του Κρέοντα· υποχρεώνεται από την ανάγκη να κάνει ο ίδιος

ό,τι είχε απαγορεύσει να κάνουν οι άλλοι.

1110. ἑλόντες εἰς ἐπόψιον τόπον· ο Κρέων δείχνει τον τόπο που βρισκόταν

άταφο το πτώμα του Πολυνείκη.

1111-1114. ἐγὼ δ’.....τὸν βίον τελεῖν· με την ήττα του ο Κρέων αναγνωρίζει ότι

οι καθεστῶτες νόμοι, τους οποίους πρέπει καθένας να τηρεί, είναι κάτι

διαφορετικό από τους προκειμένους νόμους, δηλ. τις εφήμερες διαταγές,

που με τόσο πείσμα είχε προβάλει νωρίτερα ο ίδιος.

                                    Ε'  ΣΤΑΣΙΜΟ

                              Στίχοι  1115-1153

(υπόρχημα)

Το υπόρχημα είναι ένα χαρούμενο τραγούδι που συνοδεύεται με χο-

ρευτικές κινήσεις. Ο χορός σε δύο στροφικά συστήματα υψώνει χαρμόσυνο

ύμνο προς τον Βάκχο και τον παρακαλεί να λυτρώσει τη Θήβα και να

φέρει τη χαρά. Ο Σοφοκλής δημιουργεί με το χορικό ατμόσφαιρα τραγικής

παρέκτασης, δηλαδή κατάσταση γεμάτη χαρά και ελπίδες για αίσια λύση

του δράματος, πριν από τη φρίκη της καταστροφής που θ’ ακολουθήσει.

Α΄ Σύστημα

στροφή α΄

1115-1122. Πολυώνυμε......ὦ Βακχεῦ (Πολυσήμαντε.....Βάκχε)· ο Διόνυσος είχε

πολλά ονόματα: Βάκχος, Ίακχος, Βρόμιος, Λυαίος, Ζαγρεύς, κ.ά.

1115. Καδμείας ἄγαλμα νύμφας (χαρά των ομματιών της νύφης απ’ τη Θήβα)·

ευρύτατα ήταν τα όρια της επικράτειας του Βάκχου. Η Ιταλία, κυρίως η

Μεγάλη Ελλάδα, ήταν ονομαστή για τ’ αμπέλια της που κατά τη μυθολογία

πρώτοι οι Σειληνοί, ακόλουθοι του Βάκχου, καλλιέργησαν σ’ αυτά τα μέρη.

1122-1125. Βακχᾶν ματρόπολιν Θήβαν (που κατοικείς στη Θήβα, τη μάνα πόλη

των Βακχών)· οι Βάκχες ή Μαινάδες, που ακολουθούσαν τον Διόνυσο,

είχαν έδρα τους τη γενέτειρα του Διονύσου, τη Θήβα.

1124. Ἰσμηνοῦ· θεοποιημένος ποταμός που πηγάζει από τον ομώνυμο λόφο,

νότια της Θήβας, και χύνεται στην Υλίκη.

1124-1125. ἀγρίου..... δράκοντος (εκεί κοντά.....άγρια δόντια)· ο Κάδμος σκότωσε

τον δράκοντα, που κατά διαταγή του Άρη φύλαγε τη θεϊκή πηγή, έσπειρε

τα δόντια του και από αυτά φύτρωσαν ένοπλοι άντρες που σκοτώθηκαν

μεταξύ τους· σώθηκαν μόνο πέντε, από τους οποίους κατάγονται οι Θηβαίοι.

αντιστροφή α΄

1126-1130. σέ δ’ ὑπὲρ διλόφου.....νᾶμα (της δάδας.....Κασταλίας κρήνης)· οι Βακ-

χίδες κατοικούσαν στο Κωρύκειον ἄντρον του Παρνασσού και χόρευαν

οργιαστικούς χορούς μέσα στη νύχτα, κρατώντας αναμμένους δαυλούς.

1131-1136. καὶ σὲ Νυσαίων.....ἀγυιάς (από της Νύσας.....γλεντοκόποι)· στις βακ-

χικές πομπές της Θήβας πίστευαν ότι συμμετείχε και ο Διόνυσος με την

ακολουθία του. Ο θεός κατέληγε στην πατρίδα του, τη Θήβα, ύστερα από

πολλές περιπλανήσεις και αφού περνούσε πρώτα από την αμπελόφυτη

Ευβοϊκή Νύσσα. Είναι χαρακτηριστική στον ύμνο η έντονη προσωποποιία,

καθώς ολόκληρη η φύση συμμετέχει στην εορτή.

Β΄ Σύστημα

στροφή β΄

1139. ματρὶ σὺν κεραυνίᾳ (και την μητέρα σου την αστραποκαμένη)· τη Σεμέλη

αγάπησε ο Δίας. Όταν όμως ο πατέρας των θεών εμφανίστηκε μπροστά

της με όλη του τη μεγαλοπρέπεια και λαμπρότητα, η Σεμέλη δεν άντεξε

τη λάμψη της αστραπής και τον κρότο του κεραυνού και πέθανε από τον

φόβο της.

1142. μολεῖν καθαρσίῳ ποδὶ (έλα με το καλό ποδαρικό να μας γιατρέψεις)· την

πόλη μολύνει ο νεκρός που ο Κρέων απαγόρευσε να θάψουν. Ύστερα

όμως από τη μεταμέλεια του βασιλιά, ο Διόνυσος, στον οποίο απέδιδαν

και καθαρτήριες ιδιότητες, καλείται να την εξαγνίσει.

αντιστροφή β΄

1146-1152. ἰὼ πῦρ πνειόντων...... Ἴακχον (χορευταρά.....το Βάκχο)· εντυπωσιακή

εικόνα. Οι βακχικές τελετές γίνονταν βράδυ και όσοι έπαιρναν μέρος σ’

αυτές πίστευαν ότι ο Διόνυσος έσερνε τον χορό, στον οποίο συμμετείχαν

και τ’ αστέρια, καθώς πάλλονταν στον ουρανό και χόρευαν.

Η διαρκής αναφορά στον Διόνυσο, έχει σκοπό, εκτός των άλλων, και να

προβάλει τη σύνδεση της τραγωδίας με τις Διονυσιακές εορτές.

                             ΕΞΟΔΟΣ

                              Στίχοι 1155-1353

«Ἔξοδος δὲ μέρος ὅλον τραγωδίας, μεθ’ ὃ οὔκ ἐστι χοροῦ μέλος»

Αριστ. Περὶ Ποιητικῆς 1452b


μετάφραση Γρυπάρη στίχοι 1329 – 1353

ΕΞΟΔΟΣ (απόσπασμα)
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Ας έρθη, ω ας έρθη,
ας φανή η πιο καλύτερη μοίρα μου εμένα
στο στερνό να με φέρη
της ζωής μου το τέρμα·
ω ας έρθη, ω ας έρθη,
να μη ξαναδώ πια άλλη μέρα.
ΧΟΡΟΣ
Αυτά μελλούμενα είναι· τωρ' ανάγκη
κάτι να γίνη για όσα έχομε μπρος μας·
για τ' άλλα έχουν την έγνοια τους εκείνοι
που πρέπει να την έχουν.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Μα εγώ εκείνα
ευχήθηκα που λαχταρά η καρδιά μου.
ΧΟΡΟΣ
Καμιάν ευχή μην κάνης και δεν είναι
στο χέρι των ανθρώπων ν' αποφύγουν
τη συφορά που η μοίρα των τους γράφει.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Πάρετε τον αχρείαστον
εμένα, πάρετ' απ' εδώ,
εμένα, που και σε, παιδί μου,
χωρίς να θέλω σκότωσα
και σένα τη δυστυχισμένη·
σε ποιο να στρέψω από τους δυο
να βρω αποκούμπι; πάνε μου όλα,
που τέτοια πάνω στο κεφάλι μου
ασήκωτη πήδησε μοίρα.
ΧΟΡΟΣ
Και πολύ πιο πάνω απ' όλα η φρόνηση
είναι της ευδαιμονίας το πρώτο,
και στα θεία δεν πρέπει ν' ασεβή κανείς.
Τα μεγάλα τους τα λόγια οι ξυπασμένοι
με μεγάλα τα πλερώνουνε χτυπήματα
για να βάλουν στα γεράματά τους γνώση.

Α΄ Σκηνή: 1155-1182. Πρόσωπα: Αγγελιοφόρος -Χορός.

Την ώρα που ο χορός τελειώνει τον ύμνο του στον Διόνυσο, από την

αριστερή πάροδο έρχεται ένας αγγελιοφόρος και διηγείται φοβερά γεγο-

νότα. Στην ουσία μεταφέρει στη σκηνή εξωσκηνικές πληροφορίες. Έτσι

εξασφαλίζεται η ενότητα της υπόθεσης.

1155-1160. Κάδμου πάροικοι....βροτοῖς (Του Κάδμου γείτονες.....τα γραμμένα)·

με τον επίσημο χαιρετισμό του ο Αγγελιοφόρος αποκαλεί τους γέροντες

του χορού παροίκους, δηλ. περιοίκους της Καδμείας, της ακρόπολης της

Θήβας, που την έκτισε ο Κάδμος και την οχύρωσε ο Αμφίονας.

1155. Ἀμφίονος· γιος του Δία και της Αντιόπης. Με τον δίδυμο αδελφό του

Ζήθο κυρίευσαν τη Θήβα και περιτείχισαν την κάτω πόλη. Το όνομά της

η πόλη το πήρε από τη γυναίκα του Ζήθου, τη Θήβη.

1156-1160. οὐκ ἔσθ’.... βροτοῖς (όσο κρατιέται στη ζωή.....θνητών τα γραμμένα)· η είδηση του Αγγελιοφόρου, αν και σοβαρή, επιβραδύνεται (retardatio) με

επιδεξιότητα. Έτσι ο μονόλογός του για το ευμετάβολο της ανθρώπινης

μοίρας καλύπτει δεκαέξι στίχους.

1161-1164. Κρέων γάρ......σπορᾷ (Ήταν, θαρρώ,....και θέριζε καρπούς)· η περί-

πτωση του Κρέοντα χρησιμοποιείται ως παράδειγμα που επιβεβαιώνει την

άποψη για την αβεβαιότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων. Το ίδιο θέμα

βρίσκουμε και στο εξόδιο τραγούδι του χορού στον Οιδίποδα Τύραννο.

1164. θάλλων εὐγενεῖ τέκνων σπορᾷ (έσπειρε καλά παιδιά και θέριζε καρπούς)·

η ευτυχία στην οικογενειακή ζωή συνδέεται με τη γέννηση καλών παιδιών.

1165-1167. τὰς γὰρ ἡδονάς....νεκρόν (όταν σκοτώσει τη χαρά.....νεκρό τον έχω)·

μια ζωή χωρίς παιδιά, δηλαδή δυστυχισμένη, ισοδυναμεί με θάνατο.

1173. τεθνᾶσιν (είναι νεκροί)· απροσδιόριστο και αινιγματικό, που δικαιολογεί

τις επόμενες ερωτήσεις.

1175-1177. Αἵμων....φόνου (Ο Αίμονας.....φρένιασε το φόνο)· η αυτοκτονία του

Αίμονα προβάλλει ως πράξη εκδίκησης, προκειμένου να προκαλέσει στον

πατέρα του συναισθήματα ενοχής και τύψεων για τις αδικίες που διέπραξε.

1180-1182. καὶ μὴν ὁρῶ....περᾷ (μα να, τη δύστυχη.....είτε στην τύχη)· κατ’ απαίτηση της θεατρικής οικονομίας, με την εμφάνιση της Ευρυδίκης, ο Αγγελιοφόρος αρχίζει να αποκαλύπτει τα γεγονότα.

Β΄ Σκηνή: 1183-1256. Πρόσωπα: Ευρυδίκη - Αγγελιοφόρος - Χορός.

Η Ευρυδίκη βγαίνει από την κεντρική πύλη του ανακτόρου, συνοδευόμενη

από δύο θεραπαινίδες.

1183. ὦ πάντες ἀστοὶ (συμπολίτες)· οι άντρες του χορού και ο Αγγελιοφόρος

αντιπροσωπεύουν όλους τους Θηβαίους.

1184. Παλλάδος θεᾶς· στη Θήβα υπήρχαν δύο ναοί προς τιμή της Αθηνάς: της

Παλλάδος ή Όγκας Αθηνάς και της Καδμείας ή Ισμηνίας. Ο Σοφοκλής

προς χάρη των Αθηναίων θεατών χρησιμοποιεί την αττική προσωνυμία

της θεάς.

1187-1191. φθόγγος οἰκείου κακοῦ.....κακῶν οὐκ ἄπειρος (και του σπιτιού συμ-

φορά.....αμάθητη στις συμφορές δεν είμαι)· η Ευρυδίκη λιποθύμησε, όταν

άκουσε τη λέξη τεθνᾶσιν (είναι νεκροί, στ. 1173), οπότε δεν πρόφτασε ν’

ακούσει για την αυτοκτονία του Αίμονα. Η φράση αμάθητη στις συμφορές

δεν είμαι υποδηλώνει τη θυσία του άλλου γιου της, του Μεγαρέα, για τη

σωτηρία της πατρίδας.

1192-1193. ἐγώ, φίλη......ἔπος (εγώ, καλή κυρά μου.....δεν κρύβω)· ο Αγγελιοφόρος

παρουσιάζεται ως αυτόπτης μάρτυρας και φιλαλήθης. Άρα η μαρτυρία

του ξαναζωντανεύει τα γεγονότα.

1196-1198. ἐγὼ δὲ....Πολυνείκους ἔτι (εγώ τον άντρα σου.....φριχτό κορμί κομ-

μάτια)· το τραγικό λάθος βρίσκεται στη χρονική τάξη των ενεργειών του

Κρέοντα. Την ώρα που τελούν τους εξαγνισμούς και καίνε το πτώμα του

Πολυνείκη, απαγχονίζεται η Αντιγόνη.

1199. ἐνοδίαν θεὸν (στην Εκάτη)· Η Εκάτη ήταν θεά, φύλακας των νεκρών

και των μνημάτων. Την αποκαλούσαν ἐνοδίαν, γιατί τριγυρνούσε στους

δρόμους και στα τρίστρατα.

1204-1205. πρὸς λιθόστρωτον κόρης νυμφεῖον Ἅιδου (για τη λιθόστρωτη.....

και της κόρης)· ο τάφος της Αντιγόνης χαρακτηρίζεται ως νυφικός και

νεκρικός, συγχρόνως, θάλαμος, όπου τη νυφική παστάδα και τους τάπητες

αντικαθιστά το λίθινο δάπεδο.

1212. ἆρ’ εἰμὶ μάντις (μην είμαι μάντις)· ο Κρέων μαντεύει ότι οι διαπεραστικοί

θρήνοι είναι του Αίμονα για τη νεκρή Αντιγόνη.

1219. τάδ’ ἐξ ἀθύμου δεσπότου (στις προσταγές του πικραμένου μας αφέντη)·

η κατάρρευση της προσωπικότητας του Κρέοντα είναι πλήρης. Ο άλλοτε

αγέρωχος βασιλιάς, ύστερα από τους θρήνους και τις κραυγές, έχει χάσει

πια και την τελευταία ψυχική του ικμάδα. Η τραγικότητά του είναι φανερή.

1221-1222. τὴν μὲν κρεμαστήν......καθημμένην (εκείνη κρεμασμένη.....το στημόνι της ποδιάς)· η αυτοκτονία της Αντιγόνης ερμηνεύεται ως πράξη ηρωισμού

και αξιοπρέπειας. Η ηρωίδα επιταχύνει τον θάνατό της, για να δείξει ότι

κύριος της ζωής της είναι η ίδια και όχι ο Κρέων που την καταδίκασε σε

θάνατο από πείνα.

1228-1230. ὦ τλῆμον....ἱκέσιός σε λίσσομαι (τι έκανες, δύστυχε;....βγες έξω)·

οι κακές προαισθήσεις του Κρέοντα για τον Αίμονα μπρος στο θέαμα

της απαγχονισμένης Αντιγόνης τον παρακινούν σ’ αυτήν την αγωνιώδη

αντίδραση: τι πας να κάνεις; τι έχεις στο μυαλό σου;

1232. πτύσας προσώπῳ κοὐδὲν ἀντειπὼν (τον έφτυσε.....λέξη να του πει)· πράξη

ανάρμοστη που υποδηλώνει ότι ο Αίμων, σε κατάσταση παραφροσύνης,

έχει προχωρήσει σε πλήρη αποδοκιμασία και απόρριψη του πατέρα.

1235. αὑτῷ χολωθεὶς (θυμώνει με την τύχη του ο δόλιος)· ο Αίμων οργίζεται

με τον εαυτό του, γιατί προχώρησε σε ανόσια πράξη, επιχειρώντας να

σκοτώσει τον πατέρα του.

1236-1239. ἤρεισε πλευραῖς.....σταλάγματος (τέντωσε πίσω το κορμί.....τα λευκά

το αίμα)· η επίθεση του Αίμονα εναντίον του πατέρα του και η αυτοκτονία

του οριοθετούν την αρχή της πτώσης του Κρέοντα, την ώρα που οι δύο

νέοι, έστω και στον Αδη, ενώνονται με συμβολική γαμήλια τελετή.

1244-1245. ἡ γυνὴ πάλιν.....λόγον (η κυρά μας.....καλή κακή)· η Ευρυδίκη άφωνη

μπαίνει στο ανάκτορο, όπως η Δηιάνειρα στις Τραχίνιες και η Ιοκάστη

στον Οιδίποδα Τύραννο. Η βουβή θλίψη δείχνει το μέγεθος του πένθους.

1253-1255. ἀλλ’ εἰσόμεσθα..... παραστείχοντες (θα μάθουμε....την ψυχή της κλει-

δώνει)· ο Αγγελιοφόρος μπαίνει στο ανάκτορο γεμάτος ανησυχία, για να

επιστρέψει ύστερα από λίγο ως Εξάγγελος.

Γ΄ Σκηνή: 1257-1276. Πρόσωπα: Κρέων- Χορός.

Η σκηνή αυτή αποτελεί το πρώτο μέρος του μεγάλου κομμού (1261-

1346). Ο θρήνος του Κρέοντα και όσα άλλα οδυνηρά θα ακολουθήσουν

δίνουν στην όλη σύνθεση μια ταραγμένη κίνηση.

1257-1260. καὶ μὴν ὅδ’ ἄναξ....ἁμαρτὼν (μα να,....δικό του κρίμα)· ο χορός εξαγγέλ-

λει την είσοδο του Κρέοντα, ενώ συγχρόνως ελέγχει την όψιμη μεταμέλειά

του. Η είσοδος γίνεται από την αριστερή πάροδο· οι δύο ακόλουθοι του

βασιλιά μεταφέρουν το πτώμα του Αίμονα.

1261-1265. ἰὼ φρενῶν.....βουλευμάτων (ωχού αδέσποτου μυαλού.....τύφλα μου

συφοριασμένη)· ο Κρέων θρηνεί για τη συμφορά που τον έπληξε. Τις

αρχές, που με πάθος υποστήριζε, τις θεωρεί τώρα λάθη πεισματικά και

θανατηφόρα. Η συμφορά είναι το τίμημα που πληρώνει για την παράβαση

του θεϊκού νόμου της ταφής.

1270. οἴμ’ ὡς ἔοικας ὀψὲ τὴν δίκην ἰδεῖν (αλίμονο, είδες αργά, θαρρώ, το

δίκιο)· ο χορός ρίχνει ακέραιη την ενοχή στον Κρέοντα· ωστόσο και η

συμπεριφορά του χορού δεν ήταν σταθερή, αλλά μεταβαλλόταν κατά τις

περιστάσεις.

1272. ἔχω μαθὼν (= μεμάθηκα) (φωτίστηκα)· το «πάθος μάθος», κατά τη λαϊκή

θυμοσοφία.

1272-1274. ἐν δ’ ἐμῷ.....ἔπαισεν (κάποιος θεός με τύφλωνε, με χτύπαγε βαριά στην

κεφαλή μου)· ο θεός πλήττει τον Κρέοντα για την ὕβριν του, το υπερβολικό

του πείσμα και την περιφρόνηση των θεών του Κάτω Κόσμου και των

κοινωνικών θεσμών σχετικά με την ταφή των νεκρών.

Δ΄ Σκηνή: 1277-1353. Πρόσωπα: Κρέων- Εξάγγελος -Χορός.

Η εξαγγελία του θανάτου της Ευρυδίκης ολοκληρώνει τη συντριβή του

Κρέοντα. Ο Κρέων, απαρηγόρητος και συντετριμμένος, επικαλείται τον θάνατο. Η κάθαρση επέρχεται με την πτώση του.

1278-1280. ὦ δέσποθ’,....κακὰ (ήρθες χορτάτος....σαν έμπεις γρήγορα στο σπίτι)·

ο Εξάγγελος, που βγαίνει από το ανάκτορο, είναι το ίδιο πρόσωπο που

είχε μπει πριν στο παλάτι, ακολουθώντας την Ευρυδίκη. Η ασυνταξία

του λόγου υποδηλώνει την ταραχή του για την καινούργια συμφορά που

συνέβη στο παλάτι.

1281. τί δ’; ἔστιν....ἔτι (μα τι; υπάρχουν και χειρότερα απ’ τα χειρότερα); Βαθιά

συγκίνηση προκαλούν στους θεατές οι δύο δραματικές ερωτήσεις του

Κρέοντα.

1282-1283. γυνή....πλήγμασιν (η γυναίκα σου πέθανε κομματιάστηκε)· ο Εξάγγελος με τρόπο ωμό ανακοινώνει τον θάνατο της Ευρυδίκης.

1284-1292. ἰὼ ἰὼ δυσκάθαρτος.....ἀμφικεῖσθαι μόρον (ωχού, ωχού.....που μ’ αγκαλιάζει του χαμού)· ο θρήνος του Κρέοντα ολοκληρώνει τη συντριβή του.

Έχει φτάσει στο έσχατο σημείο της ταπείνωσης. Με τη φράση αλύπητο

λιμάνι του θανάτου επαληθεύεται η προφητεία του Τειρεσία (στ. 1078).

1293. ὁρᾶν....μυχοῖς ἔτι (μπορείς να δεις κρυφό δεν είναι πια)· ανοίγει η μεσαία

θύρα του ανακτόρου και εμφανίζεται στη σκηνή το πτώμα της Ευρυδίκης,

πάνω σε εκκύκλημα.

1294-1300. οἴμοι,....φεῦ τέκνον (ωχού!.....παιδάκι μου)· μπροστά σε δύο νεκρούς,

θύματα της μωρίας του, ο Κρέων θρηνεί με τρόπο δραματικό.

1301-1305. ἡ δ’ ὀξύπληκτος..... παιδοκτόνῳ (μπρος στο βωμό.....κακό να σε βρει)· ο Εξάγγελος δίνει με ρεαλισμό τα όσα συνέβησαν στο εσωτερικό του

ανακτόρου, αδιαφορώντας αν θα πληγώσει ή όχι τον Κρέοντα.

1306-1311. ἀνέπταν φόβῳ.....συγκέκραμαι δύᾳ (συμφορά μου.....λιώνω συμφο-

ρά)· η κατάρα της Ευρυδίκης προκάλεσε φόβο στον Κρέοντα· γι’ αυτό

και η αντίδρασή του υπήρξε ενστικτώδης. Μη μπορώντας να αντέξει τις

συμφορές και τα συναισθήματα ενοχής, επικαλείται τον θάνατο να τον

λυτρώσει από τη δεινή θέση του.

1312-1313. ὡς αἰτίαν.....μόρων (αιτία του θανάτου....σ’ ονομάτιζε)· η αυτοκτονία

της Ευρυδίκης ήταν πράξη πόνου, αποδοκιμασίας και εκδίκησης κατά του

Κρέοντα, γιατί τον θεώρησε υπεύθυνο για τον θάνατο των παιδιών της.

1314. ποίῳ δέ...τρόπῳ (και πώς στο χάρο δόθηκε)· παρά την κατάσταση στην

οποία βρίσκεται ο Κρέων, βρίσκει τη δύναμη να ρωτήσει για τον τρόπο

θανάτου της γυναίκας του.

1317-1325. ὤμοι μοι.....ἤ μηδένα (αλίμονο, άλλος κανείς θνητός ποτέ.....δεν εί-

μαι παρά τίποτε)· η ψυχική κατάπτωση του Κρέοντα τον οδηγεί στο να

επιζητά τον θάνατο. Αντιλαμβάνεται το μέγεθος της ευθύνης του, όταν

πλέον είναι αργά. Ζητάει από τους υπηρέτες να τον απομακρύνουν από

τα δύο πτώματα, γιατί είναι ένα μηδενικό, είναι ένας ζωντανός νεκρός.

1326-1327. κέρδη.....κακὰ (κέρδος ζητάς....πίκρες να σκοντάφτεις)· εύστοχη η

παρατήρηση του χορού στο κέρδος, αν θυμηθούμε τη συχνή αναφορά

του Κρέοντα σ’ αυτό (πρβλ. στ. 222, 310). Η έμμεση υπόδειξη του χορού

να φύγει ο Κρέων, για να μη βλέπει τα πτώματα των δικών του, αποτελεί

προοικονομία της αποχώρησής του.

1328-1332. ἴτω, ἴτω....εἰσίδω· κάθε συμφορά που χτυπούσε τον Κρέοντα ήταν

γι’ αυτόν και ένας θάνατος.

1333-1335. μέλλοντα ταῦτα.....χρὴ μέλειν· ο χορός κατακρίνει την επίκληση του

θανάτου ως ανόσια, αφού καθορίζεται από τους θεούς, απέναντι στους

οποίους ο Κρέων διέπραξε ύβρη. Χρέος τώρα έχουν να ενταφιάσουν τους

νεκρούς που έχουν μπροστά τους.

1336. ἀλλ’ ὧν ἐρῶμεν, ταῦτα συγκατηυξάμην· ο Κρέων στις ευχές των άλλων

προσθέτει, με πολλή πικρία, και τη δική του.

1337-1338. μή νυν....ἀπαλλαγή· ο χορός υπενθυμίζει στον Κρέοντα ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν με προσευχές να ξεφύγουν από τη μοίρα τους. Προηγουμένως ο χορός (στ. 1260) είχε αποδώσει στον ίδιο τον Κρέοντα τα λάθη του.

1339. ἄγοιτ’.....ἐκποδών· ο Σοφοκλής παρουσιάζει τον Κρέοντα να εγκαταλείπει

την ύβρη και το εγωιστικό του πείσμα, αποκαθιστώντας έτσι την ηθική

τάξη που είχε διασαλευτεί.

1340. οὐχ ἑκὼν κατέκανον· θυμίζει το σωκρατικό οὐδεὶς ἑκὼν κακός.

1345-1346. τὰ δ’ ἐπί....εἰσήλατο· με τα τελευταία λόγια του Κρέοντα οι υπηρέτες

τον απομακρύνουν από τη σκηνή.

1347-1350. πολλῷ τὸ φρονεῖν.....ἀσεπτεῖν· οι τελευταίοι στίχοι του χορού συ-

μπυκνώνουν την ουσία της τραγωδίας. Η ευσέβεια και η σωφροσύνη

αποτελούν το θεμέλιο της ανθρώπινης ευδαιμονίας, όπως είχε διακηρύξει

και ο Τειρεσίας (πρβλ. στ. 1050).

1350-1353. μεγάλοι.....τὸ φρονεῖν ἐδίδαξαν· η τιμωρία των αλαζόνων γίνεται

δάσκαλός τους. Η ηθική τάξη, που είχε τόσο διαταραχθεί, αποκαταστά-

θηκε με την τιμωρία του Κρέοντα. Η έξοδος του χορού ολοκληρώνει την

κάθαρση της τραγωδίας.