Οι Πτώσεις

Oι πτώσεις

Πτώσεις ονομάζονται οι διάφοροι μορφολογικοί τύποι των ονοματικών μερών του λόγου, δηλαδή των ουσιαστικών, των επιθέτων και των αντωνυμιών. Σταδιακά καθιερώθηκαν ως πτώσεις στην Aρχαία Eλληνική η ονομαστική, η γενική, η δοτική, η αιτιατική και η κλητική. Από αυτές η ονομαστική και η κλητική καλούνται ορθές, ενώ η γενική, η δοτική και η αιτιατική πλάγιες πτώσεις.

A. Η ONOMAΣTIKH
Σε ονομαστική τίθενται:
Ι. Το υποκείμενο	1.      Ρήματος προσωπικού: Οἱ θεοὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων διοικοῦσιν. 2.      Μετοχής συνημμένης στο υποκείμενο του ρήματος: Ἐνῆγε τὴν στρατείαν Ἀλκιβιάδης, βουλόμενος τῷ Νικίᾳ ἐναντιοῦσθαι. 3.      Απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία): Ἡ μαρτυρία πιστὴ ὑμῖν ἔδοξεν εἶναι.
ΙΙ. Το κατηγορούμενο του υποκειμένου	Γυνὴ γὰρ τῶν ὄντων ἐστὶ κάλλιστον.
ΙΙΙ. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε ονομαστική	1.      α) Επιθετικός: Κύλων ἦν Ἀθηναῖος ἀνήρ. 2.      β) Κατηγορηματικός: Ἐστράτευσαν ἅπαντες οἱ ξύμμαχοι. 3.      γ) Παράθεση: Ἡγεῖτο Ἀρχίδαμος Λακεδαιμονίων βασιλεύς. 4.      δ) Επεξήγηση: Ἀμφότερα δ' ἦν αὐτοὺς τὰ πείθοντα, κέρδος καὶ δέος.
IV. Η μετοχή η συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος1	Ὁ μὲν ταῦτ' εἰπὼν ἐκαθέζετο.

Β. Η ΓΕΝΙΚΗ
Σε γενική τίθενται:
Ι. Το αντικείμενο	1.      Ρήματος μονόπτωτου: Σὺ οὖν τῶν εἰρημένων μέμνησο. 2.      Ρήματος δίπτωτου: Ἔργων ἀγαθῶν τὴν βασιλείαν ἐνέπλησεν 3.      Απαρεμφάτου: Οἱ νέοι συγγνώμης ἀξιοῦνται τυγχάνειν. 4.      Μετοχής: Εἰσὶν θεοὶ ἐπιμελούμενοι πάντων.
ΙΙ. Η γενική κατηγορηματική (βλ. § 19)	Σόλων τῶν ἑπτὰ σοφῶν ἐκλήθη. [διαιρετική]
ΙΙΙ. Το κατηγορούμενο υποκειμένου σε γενική	Ἐμοῦ τῆς Ἀσίας κυρίου ὄντος ἧκε πρὸς ἐμέ.
IV. Η γενική απόλυτη μετοχή και το υποκείμενό της	Xειμῶνος ὄντος προσέβαλον τῷ τείχει.
V. Η μετοχή η συνημμένη στο κατά γενική αντικείμενο του ρήματος	Ἀκούω τινῶν λεγόντων ὡς συνεβουλήθησάν τινες αὐτὸν σωθῆναι.
VI. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε γενική	Βουλόμεθα τῆς κοινῆς εἰρήνης μετέχειν. [επιθετικός]
VII. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 31)	῞Yμνοι θεῶν ἦσαν ἔπαινοι. [αντικειμενική] Οἱ ἄλλοι ὕστεροι ἡμῶν ἦσαν. [συγκριτική]
VIII. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 151)	Ἑσπέρας συνεδείπνουν αὐτῷ. [του χρόνου] Ζηλῶ σε τοῦ πλούτου. [της αιτίας]
IX. Προσδιορισμοί επιρρημάτων και επιφωνημάτων(βλ. §§ 34, 35)	Ποιεῖ τοῦτο πολλάκις τοῦ μηνός. [διαιρετική] Μᾶλλον τῶν ἄλλων τὴν βασιλείαν τιμῶσιν. [συγκριτική]
X. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀντί, ἀπό, διά, ἐκ/ἐξ, ἐπί, κατά, μετά, παρά, περί, πρό, πρός, ὑπέρ, ὑπὸ	Ἐκ παλαιοῦ ἐχθρὸς ἦν αὐτοῦ. Εὐρυπτόλεμος ἔλεξεν ὑπὲρ τῶν στρατηγῶν τάδε.

Γ. Η ΔOΤΙΚΗ
Σε δοτική τίθενται:
Ι. Το αντικείμενο	1.      Ρήματος μονόπτωτου: Ἀνάγκῃ δ' οὐδὲ θεοὶ μάχονται. 2.      Ρήματος δίπτωτου: Γυναῖκες ἀνδράσιν προῖκα διδόασιν. 3.      Απαρεμφάτου: Τὸ θεῖον ὑπολαμβάνεται βοηθεῖν τοῖς ἀδικουμένοις. 4.      Μετοχής: Ζῶσιν ἐμμένοντες ταῖς πρώταις τῆς φιλίας ὁμολογίαις.
ΙΙ. Η δοτική προσωπική (βλ. §§ 80, 86)	Ἔστι σοι ἀγρός; [κτητική] Πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται. [του ενεργούντος προσώπου] Κακόν τί μοι ἐφαίνετο ἑτοιμαζόμενον. [του κρίνοντος προσώπου]
ΙΙΙ. Η μετοχή η συνημμένη στο κατά δοτική αντικείμενο του ρήματος ή στη δοτική προσωπική	Οἱ πρέσβεις παρηκολούθουν αὐτῷ πορευομένῳ. Ἔδοξέ μοι μάρτυρας λαβόντι παραγενέσθαι.
IV. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε δοτική	Οὔτε νόμοις οὔτε λόγοις ἀγαθοῖς πείθονται.
V. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 32)	Τῆς αὐτῆς πολιτείας ὑμῖν ἐπιθυμεῖ. [αντικειμενική] Τοῖς σώμασιν ἀδύνατοί εἰσιν. [της αναφοράς]
VI. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 152)	Τῇ ὑστεραίᾳ ἐπὶ Συρακούσας ἔπλεον. [του χρόνου] Πολλοὶ δεσπόται βίᾳ ὑπὸ τῶν δούλων ἀπέθανον. [του τρόπου]
VII. Προσδιορισμοί επιρρημάτων (βλ.§ 36)	Ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἔπλει ἐπὶ τὰς Ἀργινούσας. [αντικειμενική] Ὀλίγῳ πρόσθεν ἐγέλασας ἐπ' ἐμοί. [του ποσού]
VIII. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀνὰ (στους ποιητές), ἐν, ἐπί, μετά, παρά, περί, πρός, σύν, ὑπὸ	Ἐπὶ τούτοις ἄξιόν ἐστιν ὀργισθῆναι. Βασιλεὺς σὺν στρατεύματι προσέρχεται.

Δ. Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ
Σε αιτιατική τίθενται:
I. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ετεροπροσωπία (βλ. § 112β)	Δεῖ ὑμᾶς αὐτῶν ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι.
ΙΙ. Το αντικείμενο	1.      Ρήματος μονόπτωτου: Ταύτην ἔλαβον τὴν δόξαν διὰ τὰ εἰρημένα. 2.      Ρήματος δίπτωτου: Ἀλέξανδρος Ἀρέτην ᾔτει δόρυ ἕτερον. 3.      Απαρεμφάτου: Δεῖ ἐμπειρίαν λαβεῖν. 4.      Μετοχής: Τροφὴν δὲ μὴ λαμβάνοντα καὶ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ζῶα φθείρεται.
ΙΙΙ. Το κατηγορούμενο του κατά αιτιατική αντικειμένου	Φίλον αὐτὸν ἐνόμισαν. Τύραννον εἵλοντο τὸν Πιττακόν.
IV. Η αιτιατική απόλυτη μετοχή (βλ. § 136β.2)	Ἤισθοντο ἀδύνατον ὂν τὴν πόλιν ἑλεῖν.
V. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε αιτιατική	Ἑκατὸν ἄνδρας τοὺς πλουσιωτάτους ἔλαβον.
VI. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 33)	Ἔφην εἶναι δεινὸς τὰ ἐρωτικά. [της αναφοράς] Τὰ ζητούμενά ἐστιν ἴσα τὸν ἀριθμόν. [της αναφοράς]
VII. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 153)	Ὁ ἄνθρωπος τὸν δάκτυλον ἀλγεῖ. [της αναφοράς] Ἔμεινεν αὐτοῦ ἡμέρας τέσσαρας. [του χρόνου]
VIII. Προσδιορισμοί τροπικών επιρρημάτων με το ρήμα ἔχω (βλ. § 37β)	Εὖ ἔχει τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν. [της αναφοράς]
IX. Λέξεις που συντάσσονται με τα ομοτικά μόρια μὰκαι νὴ (βλ. § 37α)	Μὰ τὸν Δία, οὐ ψεύσομαι πρὸς ὑμᾶς. Εὖ γε νὴ τὴν Ἥραν λέγεις.
X. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀνά, διά, εἰς/ἐς, ἐπί, κατά, μετά, παρά, περί, πρός, ὑπέρ, ὑπὸ	Ἔδοξε κατὰ τὴν ἀξίαν τιμᾶσθαι ἕκαστον. Ἐτράπετο ἐπὶ τὸ καταφαγεῖν τὴν πατρῷαν οὐσίαν.(περιουσία)

Ε. Η ΚΛΗΤΙΚΗ
Η κλητική είναι η πτώση με την οποία προσφωνούμεπρόσωπα. Εκφέρεται συνήθως μαζί με το κλητικό επιφώνημα ὦ. Ενδέχεται, ωστόσο, το ὦ να παραλείπεται, όταν ο λόγος εκφράζει έντονη προτροπή, αγανάκτηση, απειλή κ.τ.ό. Συμβαίνει, επίσης, η κλητική με το ὦ στην αρχή των προτάσεων να δηλώνει αναφώνηση.