Θουκυδίδου Ιστορία Βιβλίο Γ΄ Μετάφραση Σχόλια Ασκήσεις

Αρχαία Α’ Λυκείου – Θουκυδίδη ,Γ’ ,70-83

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟ Γ΄  70 - 83
Το 3ο Βιβλίο του Θουκυδίδη περιλαμβάνει τα γεγονότα του τέταρτου, πέμπτου και έκτου έτους του πολέμου. Έμφαση δίνεται σε τρία βασικά επεισόδια: α) στην αποστασία (3. 2-18) και υποταγή (3. 27-50) της Μυτιλήνης, β) στην πτώση των Πλαταιών (3. 52-68) και γ) στην επανάσταση στην Κέρκυρα (3.69-85). Από τα επεισόδια αυτά μόνο το πρώτο είχε κάποια συνέπεια για τη διεξαγωγή του πολέμου.
Και στα τρία επεισόδια αυτό που πραγματικά ενδιαφέρει τον ιστορικό είναι τα ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν και σχετίζονται με τη μεταχείριση των εκάστοτε ηττημένων και με την τρομακτική σκληρότητα και βαρβαρότητα που επέδειξαν κάθε φορά οι νικητές. Το υπόλοιπο του 3ου βιβλίου αφηγείται τις αρχές της εμπλοκής των Αθηναίων στη Σικελία (3. 86 κ.λπ.), την καταστρεπτική ήττα του Δημοσθένη στην Αιτωλία που ακολουθείται από τις επιτυχίες του στην Ακαρνανία (3. 94-8, 105-114) και κλείνει με την αναφορά του Θουκυδίδη σε επιχειρήσεις των Αθηναίων στη Σικελία και σε μια έκρηξη της Αίτνας (3. 115-116).

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[3.71.1] Μετά τους φόνους αυτούς, συνεκάλεσαν τον λαόν και είπαν προς αυτόν, ότι η ενέργειά των ήταν προς το κοινόν συμφέρον και ότι τώρα πλέον δεν φοβούνται ότι θα υποδουλωθούν από τους Αθηναίους, και πρότειναν να μένουν στη συνέχεια ήσυχοι και να μη δέχονται κανένα από τους εμπόλεμους, εκτός αν καταπλέουν με ένα μόνον πλοίο, εάν όμως καταπλέουν με περισσότερα του ενός, να τους θεωρούν εχθρούς. Τις προτάσεις αυτές ανάγκασαν τον λαόν να επικυρώσει. [3.71.2] Αλλά συγχρόνως έστειλαν ευθύς πρέσβεις στην Αθήνα, και για να παραστήσουν τα πρόσφατα γεγονότα όπως τους συνέφερε, και για να πείσουν εκείνους που είχαν καταφύγει εκεί να μη προβούν σε εχθρικές ενεργείες, ώστε να μη ληφθεί κανένα μέτρον κατά της Κέρκυρας.
[3.72.1] Αλλ' οι Αθηναίοι, μετά την άφιξη των πρέσβεων, συνέλαβαν και αυτούς ως στασιαστές και όσους από τους φυγάδας είχαν παραπείσει, και τους τοποθέτησαν προς φύλαξη στην Αίγινα.
[3.72.2] Εν τω μεταξύ, μετά την άφιξη Κορινθιακής τριήρους και τωνΛακεδαιμονίων πρέσβεων, οι επί κεφαλής των πραγμάτων Κερκυραίοι επιτέθηκαν ύπουλα κατά των δημοκρατικών και τους νίκησαν. [3.72.3] Επελθούσης της νυκτός, οι μεν δημοκρατικοί κατέφυγαν εις την Ακρόπολη και τα υψηλότερα σημεία της πόλεως, όπου αφού συγκεντρώθηκαν εγκατεστάθηκαν και κατέλαβαν το Υλλαϊκό λιμάνι. Οι αντίθετοι δε κατέλαβαν την αγορά, γύρω από την οποία οι περισσότεροι απ' αυτούς κατοικούσαν, και το απέναντι λιμάνι, το οποίο βλέπει προς την απέναντι στεριά.
[3.73.1] Την επομένη , έγιναν μερικοί ακροβολισμοί και συγχρόνως οι δύο μερίδες έστειλαν στην ύπαιθρο, για να τους καλέσουν με το μέρος των, τους δούλους, υποσχόμενοι σε αυτούς την απελευθέρωση τους. Και η μεν πλειοψηφία των δούλων ενώθηκε με τους δημοκρατικούς, ενώ οκτακόσιοι μισθοφόροι από την στεριά προσήλθαν προς τη αντίθετη μερίδα.
[3.74.1] Την μεθεπόμενη, έλαβε χώραν νέα μάχη, κατά την οποίαν νίκησαν οι δημοκρατικοί και εξαιτίας της οχυρότητος των θέσεων που κατείχαν και εξαιτίας της αριθμητικής τους υπεροχής. Και οι γυναίκες, εξ άλλου, τους συνέτρεξαν με τόλμη, με το να ρίπτουν από τα σπίτια κεραμίδια, και να υπομένουν την ταραχή της μάχης με θάρρος ανώτερο της γυναικείας φύσεως. [3.74.2] Η κατατρόπωση των ολιγαρχικών επήλθε γύρω στη δύση του ηλίου, και επειδή άρχισαν να φοβούνται μήπως οι δημοκρατικοί, εάν προελάσουν, καταλάβουν με τον πρώτον αλαλαγμό της επιθέσεως το νεώριον και τους περάσουν από μαχαίρι, έβαλαν φωτιά στα γύρω μέρη της αγοράς ιδιωτικές οικίας και τις πολυκατοικίες για να προληφθεί τοιουτοτρόπως η επίθεση, χωρίς να λυπηθούν ούτε τις δικες τους, ούτε τις ξένες οικοδομές, με τρόπο ώστε και εμπορεύματα πολλά των εμπόρων κατακάηκαν και εάν κατά την διάρκειαν της πυρκαϊάς σηκώνονταν άνεμος προς την διεύθυνση της πόλης, θα διέτρεχε κίνδυνο να καταστραφεί ολόκληρη. [3.74.3] Μετά το τέλος της μάχης, και οι δύο μερίδες αναπαύθηκαν, διατηρούσαν φρουρές, κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η Κορινθιακή, εξ άλλου, τριήρης, μετά την επικράτηση των δημοκρατικών, απέπλευσε κρυφά και οι περισσότεροι από τους μισθοφόρους πέρασαν κρυφά στην απέναντι στεριά.
[3.76.1] Εις το σημείον τούτο ευρίσκετο η στάση, όταν την τετάρτη ή πέμπτη ημέρα, μετά την στη νήσο μεταφορά των ολιγαρχικών, ο Πελοποννησιακός στόλος από την Κυλλήνη, όπου ήταν αγκυροβολημένος μετά την εκστρατεία εις την Ιωνία, κατέπλευσε, αποτελούμενος από πενήντα τρία πλοία υπό την αρχηγία πάντοτε του Αλκίδου, στο στόλο δ' επέβαινε και ο Βρασίδας ως σύμβουλος. Αφού δ' αγκυροβόλησαν την νύκτα εις τον επί της ηπείρου λιμένα των Συβότων, [3.77.1] άρχισαν πλέοντες περί τα εξημερώματα εναντίον της Κερκύρας.
[3.77.1] Οι δημοκρατικοί, ευρισκόμενοι σε μεγάλη ταραχή και φόβον, εξαιτίας και της εσωτερικής καταστάσης και του επερχομένου εχθρικού στόλου, άρχισαν αμέσως να ετοιμάζουν εξήντα πλοία και όσα εκάστοτε εξόπλιζαν έστειλαν εναντίον του εχθρού, μολονότι οι Αθηναίοι συμβούλευαν ν' αφήσουν αυτούς να εκπλεύσουν πρώτοι και έπειτα ν' ακολουθήσει όλος μαζί ο δικός τους στόλος, όταν ετοιμασθεί. [3.77.2] Καθώς πλησίαζαν προς τον εχθρικό στόλο τα Κερκυραϊκά πλοία μεμονωμένα, δύο απ' αυτά αυτομόλησαν αμέσως, ενώ εις άλλα πάλι οι αποτελούντες τα πληρώματα ήλθαν στα χέρια μεταξύ τους, και γενική επεκρατούσε αταξία. [3.77.3] Οι Πελοποννήσιοι, μόλις είδαν τη σύγχυση, αντέταξαν είκοσι μόνον πλοία εναντίον των Κερκυραίων, όλα δε τα άλλα εναντίον των δώδεκα Αθηναϊκών, δύο των οποίων ήσαν η Σαλαμινία και η Πάραλος.
[3.78.1] Και τα μεν Κερκυραϊκά πλοία, επειδή επετίθονταν ατάκτως και κατά μικρές ομάδες, υπέφεραν πολύ εις το μέρος όπου εναυμάχουν. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, φοβούμενοι μήπως περικυκλωθούν εξαιτίας της αριθμητικής υπεροχής του εχθρού, δεν προσέβαλαν μεν το κέντρο της όλης εχθρικής απέναντί τους παρατάξης, ώρμησαν όμως εναντίον της μιας από τις πτέρυγες και καταβύθισαν ένα πλοίο, και μετά από αυτό, επειδή τα Πελοποννησιακά πλοία παρετάχθησαν σε κύκλο, έπλεαν γύρω τους και προσπαθούσαν να επιφέρουν σύγχυση μεταξύ αυτών. [3.78.2] Αλλ' επειδή αντελήφθησαν αυτό οι απέναντι των Κερκυραίων αντιπαρατεταγμένοι και φοβήθηκαν μήπως επαναληφθεί ό,τι είχε γίνει κατά την ναυμαχία της Ναυπάκτου, προσέτρεξαν σε βοήθεια, και ο στόλος, ενωμένος ήδη άρχισε να επιτίθεται συγχρόνως εναντίον των Αθηναίων. [3.78.3] Οι τελευταίοι, εξ άλλου, άρχισαν ήδη να υποχωρούν, ανακρούοντες πρύμναν, και επεδίωκαν συγχρόνως, όπως δια της βραδείας των υποχωρήσεως και της εναντίον των συγκεντρώσεως όλου του εχθρικού στόλου, όσον το δυνατόν περισσότερα Κερκυραϊκά πλοία προλάβουν να καταφύγουν στον λιμάνι.

3.81.1] Συνεπεία αυτού, οι Πελοποννήσιοι, μόλις νύκτωσε, αναχώρησαν εσπευσμένα, επιστρέφοντας εις τα ίδια και πλέοντας κοντά στην ακτή, και αφού έσυραν και μετέφεραν τα πλοία διαμέσου του ισθμού της Λευκάδος, για να μη γίνουν αντιληπτοί, περιπλέοντες τη νήσο, συνέχισαν τον πλουν της επιστροφής. [3.81.2] Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου, μόλις αντιλήφθησαν την προσέγγιση του Αθηναϊκού στόλου και την αναχώρηση του εχθρικού, μετέφεραν εντός της πόλεως τους Μεσσηνίους, οι οποίοι έως τότε έμεναν εκτός αυτής, και διατάξαντες τα πλοία, που είχαν εξοπλίσει, να μετασταθμεύσουν περιπλέοντα την πόλη [από το λιμ'ανι του Αλκινόου] εις το Υλλαϊκόν λιμάνι, άρχισαν κατά την διάρκειαν του εν λόγω πλου να φονεύουν κάθε αντίπαλον, ο οποίος έτυχε να πέσει στα χέρια τους. Εκτός αυτού, μετά την άφιξη των πλοίων στο Υλλαϊκόν λιμάνι, αποβιβάζοντες από τα πλοία όσους είχαν πείσει να επιβιβαστούν, τους θανάτωσαν. Ήλθαν επίσης στον ναόν της Ήρας, και αφού έπεισαν περί τους πενήντα από τους εκεί ικέτες να υποβληθούν εις δίκην, τους καταδίκασαν όλους σε θάνατο. [3.81.3] Οι περισσότεροι από τους ικέτες, όσοι δεν είχαν δεχθεί να δικασθούν, βλέποντας τα γινόμενα, άρχισαν ν' αλληλοσκοτώνονται μέσα εις τον ίδιον τον ναόν. Μερικοί απαγχονίζονταν από τα δένδρα και άλλοι αυτοκτονούσαν, όπως μπορούσε ο καθένας. [3.81.4] Ολόκληρον άλλωστε την εβδομάδα, κατά την οποίαν ο Ευρυμέδων με τα εξήντα πλοία του παρέμεινε εκεί μετά την άφιξη του, οι Κερκυραίοι εξακολουθούσαν να φονεύουν όσους από τους συμπολίτες τους θεωρούσαν εχθρούς τους, και μολονότι ισχυρίζονταν ότι καταδιώκουν μόνον εκείνους που ήθελαν να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, πράγματι όμως μερικοί φονεύθησαν προς ικανοποίηση προσωπικών παθών, και άλλοι, οι οποίοι είχαν δανείσει χρήματα, από τους οφειλέτες τους. [3.81.5] Μπορούσε κανείς να δει το θάνατο κάτω από όλες τις μορφές. Καμία από τις φρικαλεότητες που είναι συνήθεις σε αυτές τις περιστάσεις δεν έλειψε και χειρότερες ακόμη έλαβαν χώραν. Διότι πατέρες φόνευαν τα τέκνα τους, και ικέτες απομακρύνονταν από τους ναούς και φονεύονταν εκεί κοντά. Μερικοί μάλιστα πέθαναν εντός του ναού του Διονύσου, του οποίου οι πόρτες  φράχθησαν με τοίχο.

Βιβλίο Γ' ( Τα γεγονότα του πολέμου από το 428 έως το 425 π.Χ. (αποστασία Μυτιλήνης, παράδοση Πλαταιών, σφαγές στην Κέρκυρα).

Κερκυραϊκά

Κεφάλαιο 70

    Στα προηγούμενα 69 κεφάλαια του 3ου βιβλίου της ιστορίας του, ο Θουκυδίδης πραγματεύεται τα γεγονότα του τετάρτου, πέμπτου και έκτου έτους του πολέμου. Περισσότερη έμφαση δίνεται στην αποστασία της Μυτιλήνης από την αθηναϊκή συμμαχία και την υποταγή της στους Αθηναίους, καθώς και στην πτώση των Πλαταιών. Από το κεφάλαιο 69-85 θα παρακολουθήσουμε τα γεγονότα της επανάστασης στην Κέρκυρα.

Νόημα:

    Στην Κέρκυρα ξέσπασε εμφύλια διαμάχη, όταν οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι αφέθηκαν από τους Κορίνθιους ελεύθεροι, με τον όρο να πάνε στην Κέρκυρα και να πείσουν τους συμπολίτες τους να ταχθούν με το μέρος της Κορίνθου. Αυτό λοιπόν προσπαθούσαν να πείσουν τους Κερκυραίους να αποστατήσουν από την Αθήνα. Όταν όμως ήρθαν πρέσβεις τόσο από την Αθήνα, όσο και από την Κόρινθο, οι Κερκυραίοι, αφού λοιπόν τους άκουσαν, αποφάσισαν να μείνουν σύμμαχοι με τους Αθηναίους και φίλοι με τους Σπαρτιάτες. Όμως οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι οδήγησαν σε δίκη τον Πειθία, αρχηγό της δημοκρατικής παράταξης με την πρόφαση ότι προσπαθεί να υποδουλώσει την Κέρκυρα στην Αθήνα. Αυτός, αφού αθωώθηκε, οδήγησε σε δίκη τους πιο πλούσιους από τους κατήγορούς του, οι οποίοι τιμωρήθηκαν με μεγάλο πρόστιμο, επειδή έκοβαν ιερά κλήματα από ναούς. Αυτοί, αφού δεν κατάφεραν να κάνουν διακανονισμό για τα χρέη τους και επειδή έβλεπαν ότι ο Πειθίας- που ήταν και βουλευτής- θα έπειθε τους Κερκυραίους να συμμαχήσουν ολοκληρωτικά με την Αθήνα, εισέβαλαν ξαφνικά στη βουλή και σκότωσαν τον Πειθία και άλλους περίπου 60 βουλευτές και πολίτες. Λίγοι ομοϊδέτες του Πειθία κατέφυγαν σε ένα αθηναϊκό πλοίο που βρισκόταν εκεί.

Ερμηνευτικά σχόλια

• «Οἱ γάρ Κερκυραίοι ἐστίαζον»: στα κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφεται ο εμφύλιος σπαραγμός της Κέρκυρας το καλοκαίρι του 427 π.Χ. ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς. Αυτή η εμφύλια σύγκρουση αποτέλεσε μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου εκδηλώθηκαν ακραίες, απάνθρωπες, βάρβαρες συμπεριφορές και από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Τέτοια ήταν η έκταση της παραφροσύνης και της σκληρότητας ώστε ο Θουκυδίδης προς το τέλος της εξιστόρησης των γεγονότων (κεφ. 82-83) προχώρησε σε μια γενική θεώρηση φιλοσοφικού- ερευνητικού χαρακτήρα, σχετικά με τις συνέπειες των εμφύλιων πολέμων και την επίδραση τους πάνω στην ανθρώπινη φύση, η οποία αλλάζει και φθείρεται ολοκληρωτικά. Τέτοια είναι τα γεγονότα της Κέρκυρας ώστε ο Finley παρατήρησε ότι: «η άποψη ότι ο πόλεμος παράγει βία και η βία πολιτικό χάος, βρίσκει την πληρέστερη έκφρασή της στην ιστορία στην τρομακτική εξιστόρηση του εμφυλίου σπαραγμού στην Κέρκυρα.».
• αἰχμάλωτοι: ο Θουκυδίδης αναφέρεται στους 250 αιχμαλώτους Κερκυραίους, οι οποίοι είχαν συλληφθεί από τους Κορίνθιους κατά την περίοδο της εμφύλιας διαμάχης στην Επίδαμνο και τους κρατούσαν αιχμάλωτους στα Σύβοτα, την οποία περιέγραψε ο Θουκυδίδης στο Α' βιβλίο.
• «ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις διηγγυμένοι»: Στο σημείο αυτό ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι Κερκυραίοι αιχμάλωτοι αφέθηκαν ελεύθεροι, επειδή οι Κορίνθιοι πρόξενοι κατέβαλαν ως εγγύηση το ποσό των οκτακοσίων ταλάντων. Το ποσό αυτό φαντάζει υπερβολικό, αν σκεφτούμε πως τα συνηθισμένα λύτρα για έναν αιχμάλωτο ήταν δύο μνες.
• τοῖς προξένοις: ο πρόξενος μιας πόλης σε μια άλλη δεν ήταν πολίτης της πρώτης, όπως συμβαίνει σήμερα. Στην αρχαιότητα κάποιος πολίτης μιας πόλης, γινόταν πρόξενος μιας άλλης πόλης στη δική του, επειδή είχε στενούς δεσμούς με αυτήν την πόλη. Εδώ λοιπόν γίνεται λόγος για Κορίνθιους πολίτες, οι οποίοι ζούσαν κανονικά στην Κόρινθο, αλλά είχαν το ρόλο του πρόξενου της Κέρκυρας και προσπαθούσαν να προωθούν στην πόλη τους τα συμφέροντα της Κέρκυρας. Αυτοί οι πρόξενοι καθορίζονταν μετά από συμφωνία των δύο πόλεων, δηλαδή της Κέρκυρας και της Κορίνθου στην προκειμένη περίπτωση.
• « ἔργω δέ...προσποιῆσαι»: στο σημείο αυτό ο Θουκυδίδης αναφέρει την αληθινή αιτία, για την οποία οι Κορίνθιοι απελευθέρωσαν τους Κερκυραίους αιχμαλώτους: να επιστρέψουν στην Κέρκυρα και να προσπαθήσουν να πείσουν τους συμπολίτες τους να στραφούν και να συμμαχήσουν με την Κόρινθο.
• «Καί ἔπρασσον οὗτοι...ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τήν πόλιν»: με το ρήμα «αποστατήσουν» δεν εννοείται να φύγουν από την Αθηναϊκή συμμαχία, καθώς η Κέρκυρα ποτέ δεν ήταν επίσημο μέλος της και δεν είχε ενταχθεί πλήρως στους συμμάχους της Αθήνας, αλλά να απομακρυνθεί η Κέρκυρα από την επιρροή της Αθήνας, η οποία διαρκώς μεγάλωνε στο νησί μετά την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου. Η επιρροή της Αθήνας στην Κέρκυρα είχε ξεκινήσει το 433 π.Χ., όταν η Αθήνα δέχτηκε να βοηθήσει την Κέρκυρα στη διαμάχη της με την Κόρινθο και να συνάψει μαζί της αμυντική συμμαχία.
• «και ἀφικομένης ....ἐς λόγους καταστάντων»: και η Αθήνα και η Κόρινθος επιθυμούν τη συνεργασία τους με την Κέρκυρα γιατί ήταν μια πολύ ισχυρή ναυτική δύναμη, με έναν πολύ υπολογίσιμο στόλο, η οποία βρισκόταν σε πολύ σημαντική θέση, μια θέση κλειδί για την επικοινωνία με την Ιταλία και τη Σικελία.
• «ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι...ὥσπερ καί πρότερον»: Η Κέρκυρα ακολουθούσε σταθερά ουδέτερη πολιτική στάση, αποφεύγοντας την ένταξή της σε συμμαχίες. Το πρόβλημα όμως με την Επίδαμνο (η εμφύλια σύγκρουση με τους ολιγαρχικούς και τους δημοκρατικούς) οδήγησε τους Κερκυραίους σε σύγκρουση με τους Κορινθίους, γεγονός που τους ώθησε να ζητήσουν τη βοήθεια της Αθήνας στη διαμάχη τους με την Κόρινθο. Οι Αθηναίοι αρχικά απέρριψαν το αίτημα των Κερκυραίων, διότι δεν ήθελαν να παραβούν τις τριακονταετείς σπονδές του 445 π.Χ. με τους Σπαρτιάτες. (Σύμφωνα με τις σπονδές αυτές, οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες δεν έπρεπε να έρθουν σε ρήξη μεταξύ τους ή με κάποια πόλη που ανήκε στην αντίπαλη συμμαχία. Έτσι, οι Αθηναίοι θα παραβίαζαν τις σπονδές, αν συγκρούονταν με την Κόρινθο). Ωστόσο, σύναψαν με την Κέρκυρα αμυντική συμμαχία (επιμαχία), δηλαδή συμφώνησαν ότι μόνο αν η μια από τις δύο πόλεις θα δεχόταν επίθεση από άλλη δύναμη, τότε θα επενέβαινε η άλλη για να βοηθήσει. Ωστόσο, όταν ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, οι Αθηναίοι- αφού πλέον δεν ίσχυσαν οι τριακονταετείς σπονδές- προσπάθησαν με όλες τους τις δυνάμεις να πετύχουν την προσάρτηση του νησιού και τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο για τη μεταστροφή αυτή έπαιξε και η σημαντική θέση της Κέρκυρας.
• Οι Κερκυραίοι συνέβαλαν στη ρήξη Αθήνας- Σπάρτης, αφού αυτοί προκάλεσαν την πρώτη σύγκρουση, αυτοί ζήτησαν την ένταξή τους στην αθηναϊκή συμμαχία, απειλώντας τις τριακονταετείς σπονδές και τώρα επιδιώκουν να μείνουν ουδέτεροι, αποφεύγοντας οποιοδήποτε κίνδυνο. Η στάση τους αυτή εκτός από δολιότητα και ιδιοτέλεια, δείχνει και πολιτικό ρεαλισμό, που είναι απαραίτητος στους ανίσχυρους λαούς για να βγουν αλώβητοι από τις συγκρούσεις των ισχυρών. Τέλος, πρέπει να προσέξουμε ότι το ψήφισμα των Κερκυραίων δείχνει μια φιλική διάθεση προς τους Κορίνθιους.
• Πειθίας: έχει προθυμοποιηθεί από μόνος του, εξαιτίας των δημοκρατικών του πεποιθήσεων και των φιλοαθηναϊκών συναισθημάτων του, να εκτελεί χρέη προξένου των Αθηναίων στην Κέρκυρα. Λόγων των φιλοαθηναϊκών του πεποιθήσεων, ήταν αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης στην Κέρκυρα. Η Κέρκυρα μέχρι την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου είχε ολιγαρχικό πολίτευμα .Ωστόσο υποτυπωδώς λειτουργούσε μια εκκλησία του δήμου που ονομαζόταν ἁλία. Το όργανο αυτό είχε μηδαμινή δύναμη, ωστόσο μετά την αμυντική συμμαχία με την Αθήνα, άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο στην Κέρκυρα.
• «ὑπάγουσιν ...τήν Κέρκυραν καταδουλοῦν»: στην Κέρκυρα είχε αρχίσει να ξεσπά διαμάχη μεταξύ της φιλοαθηναϊκής παρτάξης και της φιλολακωνικής – φιλοκορινθιακής. Μάλιστα, η ταυτόχρονη αποστολή Αθηναίων και Κορινθίων πρέσβεων προς την Κέρκυρα και η προσπάθειά τους να πάρουν με το μέρος τους την Κέρκυρα, οδηγούσε σε έντονο ανταγωνισμό, ο οποίος θα εκδηλωθεί με μηνύσεις, διώξεις και δολοφονίες.
• «ὁ δέ ἀποφυγών ἀνθυπάγει»: ο Πειθίας αθωώθηκε, καθώς δεν αποδείχτηκε η κατηγορία εναντίον του. Αμέσως μετά την αθώωσή του, οδηγεί και αυτός σε δίκη τους πολιτικούς του αντιπάλους. Η πράξη του αυτή μαρτυρεί μικρότητα, εκδικητική διάθεση και μισαλλοδοξία. Το γεγονός ότι κινείται από διάθεση εκδίκησης και όχι από πρόθεση απονομής δικαιοσύνης, γίνεται αντιληπτό από το ότι επιλέγει ποιους συγκεκριμένα θα καταγγείλει με κριτήριο την οικονομική τους ισχύ και όχι αν πραγματικά είχαν αδικήσει.
• «τούς πλουσιώτατους ...τέμνειν χάρακας»: προσπάθησε να κατηγορήσει τους πολιτικούς του αντιπάλους όχι με πολιτικές κατηγορίες, αλλά με θρησκευτικές. Έτσι τους κατηγόρησε ότι έκοβαν τους πασσάλους που στήριζαν τα κλήματα για να τις εμπορευθούν βγάζοντας πολλά χρήματα. Η ποινή που επιβλήθηκε ήταν ένας στατήρας για κάθε χάρακα που είχε κοπεί.
• «πρός τα ἱερά καθεζομένων»: οι καταδικασθέντες να πληρώσουν αυτό το μεγάλο πρόστιμο, επειδή δεν μπορούσαν, κατέφυγαν ως ικέτες στα ιερά. (---> σημασία ικεσίας).
• «Ὀφλόντων δέ...ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν»: οι πέντε πλούσιοι Κερκυραίοι που καταδικάσθηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο αυτό, δεν μπορούσαν επειδή ήταν υπερβολικά μεγάλο. Έτσι ζήτησαν να το πληρώσουν σε δόσεις σε κάποια τακτά χρονικά διαστήματα.
• «Πειθίας πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι»: βλέπουμε στο σημείο αυτό ότι ο Πειθίας είναι ο κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού. Όχι απλώς αθωώνεται, όχι απλώς καταφέρνει να καταδικαστούν οι πολιτικοί του αντίπαλοι, αλλά επιτυγχάνει να μην τους επιτραπεί να αποπληρώσουν το χρέος σε δόσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα γίνει αυτός ο οικονομικός διακανονισμός, θα πρέπει να εφαρμοστεί ο νόμος. Ο νόμος έλεγε ρητά ότι όποιος δεν μπορεί να πληρώσει το χρέος του, θα καθίσταται «ἄτιμος», δηλαδή θα στερείται τα πολιτικά του δικαιώματα.

Οι λόγοι για τους οποίους η Κέρκυρα βρίσκεται πιο κοντά στην Αθήνα είναι οι εξής:

• Η Αθήνα είχε ήδη συνάψει την αμυντική συμμαχία (επιμαχία) με την Κέρκυρα και έτσι είχε ήδη πλησιάσει την Κέρκυρα.
• Η Αθήνα είχε βοηθήσει την Κέρκυρα στη διαμάχη της με την Κόρινθο. Αυτή η στάση της εύλογα προκάλεσε φιλοαθηναϊκό κλίμα στο νησί, ενώ προκάλεσε αρνητικά αισθήματα εναντίον της Πελοποννησιακής συμμαχίας.
• Την περίοδο εκείνη η εκκλησία του δήμου είχε αρχίσει να αποκτά πολιτική ισχύ και να συμμετέχει ενεργά στο πολιτικό σκηνικό.
• Τέλος, η Κέρκυρα είχε ήδη εμπλακεί στην πρώτη σύγκρουση Αθηναίων- Σπαρτιατών (431 π.Χ.) με την πλευρά της Αθήνας, γεγονός που ήδη την κατέτασσε στην αθηναϊκή παράταξη (έστω και μερικώς).

• Συνοψίζοντας, θα λέγαμε πως σε μια εμφύλια διένεξη καταργείται κάθε έννοια νομιμότητας και δικαίου. Βλέπουμε να χρησιμοποιούνται αθέμιτα μέσα, συκοφαντικές κατηγορίες, να επικρατεί το ψεύδος, να χάνεται η διαφάνεια και στη θέση της να έρχονται συνωμοσίες και δολοπλοκίες. Χάνεται ο διάλογος, πεθαίνει η υγιής αντιπαράθεση θέσεων και επιχειρημάτων και αντικαθίστανται από την ισχύ των όπλων. Επίσης, άλλη μια θλιβερή συνέπεια είναι η απροκάλυπτη ανάμειξη ξένων πόλεων στα εσωτερικά ζητήματα αυτής που βιώνει την εμφύλια διαμάχη.

Κεφάλαιο 71

Νόημα:

     Αφού οι ολιγαρχικοί δολοφόνησαν τον Πειθία και άλλους δημοκρατικούς, κάλεσαν σε συνέλευση το λαό και είπαν πως ό,τι έγινε ήταν το καλύτερο, καθώς δεν απειλούνταν με υποδούλωση στην Αθήνα. Επίσης, ανάγκασαν το λαό να συμφωνήσει με την πρότασή τους που ήταν η τήρηση ουδετερότητας απέναντι σε Αθήνα και Σπάρτη. Τέλος, έστειλαν πρεσβεία στην Αθήνα για να πείσουν τους Αθηναίους πως ό,τι έγινε τους συνέφερε και για να πείσουν τους Κερκυραίους που είχαν καταφύγει  στην Αθήνα να μην ενεργήσουν εχθρικά προς την Κέρκυρα.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «Δράσαντες δέ...ξεγκαλέσαντες Κερκυραίους»: Ο Θουκυδίδης, συνεχίζοντας την αφήγηση των γεγονότων, φαίνεται σαν να λέει ότι όλα όσα καταγράφονται εδώ τα έκαναν οι πέντε Κερκυραίοι ολιγαρχικοί. Ασφαλώς δεν ήταν μόνοι τους, αλλά με τη βοήθεια ομοϊδεατών τους και ιδιαίτερα εκείνων, οι οποίοι ήταν αιχμάλωτοι από την Κόρινθο και είχαν απελευθερωθεί. Οι ολιγαρχικοί προσπαθούν να προσδώσουν μια επίφαση δημοκρατικής νομιμότητας στις αντιδημοκρατικές, άδικες πράξεις τους, αφού αμέσως μετά το φόνο των πολιτικών τους αντιπάλων συγκαλούν το δήμο.
• «ταῦτα καί βέλτιστα..Ἀθηναίων»: Βλέπουμε ότι οι ολιγαρχικοί αμέσως μετά τη δολοφονία των αρχηγών των δημοκρατικών συγκέντρωσαν την εκκλησία του δήμου και τόνισαν ότι οι τρέχουσες εξελίξεις ήταν συμφέρουσες για την Κέρκυρα, διότι έτσι το νησί δε διέτρεχε τον κίνδυνο υποδούλωσης του από την Αθήνα. Προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους και να τις παρουσιάσουν ως ενέργειες που έγιναν για το καλό της πόλης τους.
• «τό λοιπόν μηδετέρους δέχεσθαι»: οι ολιγαρχικοί ανακοινώνουν στο λαό της Κέρκυρας την ανάγκη τήρησης ουδετερότητας, γεγονός που σήμαινε τη διάλυση της επιμαχίας με την Αθήνα. Μπορούμε να πούμε ότι οι ολιγαρχικοί επιδιώκουν βήμα- βήμα να φτάσουν στην επίτευξη του στόχου τους. Δεν επιδιώκουν να απομακρυνθούν αμέσως από την Αθήνα, να επιβάλουν το ολιγαρχικό καθεστώς και να προσχωρήσουν στη συμμαχία της Σπάρτης. Αντιθέτως προτείνουν τήρηση αυστηρής ουδετερότητας, αφού δεν θα δέχονται πλοία στο νησί τους ούτε αθηναϊκά ούτε σπαρτιατικά. Βέβαια, η ουδετερότητα αυτή αποτελεί στην ουσία πλήγμα για τα αθηναϊκά συμφέροντα αφού καταργεί την αμυντική συμφωνία (επιμαχία) που είχε συναφθεί μεταξύ των δύο πόλεων.
• «μιᾷ νηί...ἡγεῖσθαι»: η παρουσία περισσότερων του ενός πλοίων θα έπρεπε να θεωρείται ενέργεια εχθρική και να οδηγεί σε πολεμική κινητοποίηση. Με αυτήν την απόφαση ουσιαστικά ακυρώνεται η αμυντική συμμαχία Αθηναίων- Κερκυραίων. Δεν πρόκειται για μια φιλειρηνική κίνηση, αφού ο αρχικός σκοπός των ολιγαρχικών ήταν να εγκαταστήσουν την ολιγαρχία στην Κέρκυρα και να κόψουν κάθε δεσμό με την Αθήνα.
• «Ὡς δέ καί εἶπον...τήν γνώμην»: με κλίμα ψυχολογικής βίας και τρομοκρατίας που δημιουργούν οι ολιγαρχικοί αναγκάζουν τους Κερκυραίους να επικυρώσουν την πρότασή τους. Έτσι λοιπόν καταλύεται η ίδια η ουσία της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, δηλαδή η ελευθερία στη λήψη των αποφάσεων. Από τη μια πλευρά λοιπόν συγκαλούν την εκκλησία του δήμου, όμως από την άλλη δεν επιτρέπουν μια ελεύθερη συζήτηση, δεν προάγουν ένα δημοκρατικό διάλογο, δε στηρίζουν στην ουσία το δημοκρατικό θεσμό της λαϊκής συνέλευσης, αλλά δεσμεύουν τη βούληση του δημοκρατικού αυτού οργάνου, υποχρεώνουν με ψυχολογική βία και κλίμα απειλής και τρομοκρατίας τον έντρομο λαό να επικυρώσει τις αποφάσεις τους.
• «Πέμπουσι δέ..πρέσβεις»: εκτός από τις ενέργειές τους στο νησί, οι ολιγαρχικοί προχωρούν και στην αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα. Πρόκειται για ένα διπλωματικό ελιγμό των ολιγαρχικών. Γνωρίζουν καλά ότι τα τελευταία γεγονότα (δολοφονία των δημοκρατικών) θα έχουν θορυβήσει την Αθήνα, η οποία ενδέχεται να προβεί σε δυσάρεστες γι' αυτούς ενέργειες.
• «περί τε τῶν πεπραγμένων..πράσσειν»: η πρεσβεία που στάλθηκε στην Αθήνα ήταν επιφορτισμένη με διπλό σκοπό: α) έπρεπε να πείσει τους Αθηναίους ότι οι εξελίξεις στην Κέρκυρα ήταν συμφέρουσες και γι' αυτούς και β) έπρεπε να διαγείρει τη φιλοπατρία των δημοκρατικών Κερκυραίων που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, ώστε να μην προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη νέα πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο νησί. Προφανώς αναφέρεται στους δημοκρατικούς Κερκυραίους οι οποίοι τρόμαξαν με τη δολοφονία του Πειθία και των ομοϊδεατών τους και έτσι κατέφυγαν στην Αθήνα. Αυτοί πια έχουν τη διάθεση αντεκδίκησης και ίσως προσπαθήσουν να πείσουν την Αθήνα να επέμβει.
• «ὅπως μή...γένηται»: βλέπουμε ότι οι ολιγαρχικοί προσπαθούν να επιτύχουν να αποτραπεί οποιαδήποτε αντίδραση στη νέα πολιτική κατάσταση που διαμόρφωσε το πραξικόπημά τους. Πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι μόνο δολοφόνοι, αλλά και δολοπλόκοι, καθώς προσπαθούν να διαγείρουν τα αισθήματα φιλοπατρίας εκείνων, τους οποίους ήθελαν να φονεύσουν.

Κεφάλαιο 72

Νόημα:

    Οι Αθηναίοι συνέλαβαν τους Κερκυραίους πρεσβευτές και τους κρατούσαν στην Αίγινα. Τότε οι ολιγαρχικοί Κερκυραίοι, αφού έφτασε στο νησί τους ένα κορινθιακό καράβι και Σπαρτιάτες πρέσβεις,  επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών και τους νίκησαν. Το βράδυ οι δύο παρατάξεις χωρίστηκαν: οι μεν δημοκρατικοί τάχθηκαν στην ακρόπολη, τα οχυρά μέρη της πόλης και στο Υλλαϊκό λιμάνι, οι δε ολιγαρχικοί στην αγορά, κατέχοντας και το λιμάνι που έβλεπε προς την αντικρινή στεριά (λιμάνι του Αλκίνοου).

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «ἐλθόντων δέ οἱ Ἀθηναῖοι...κατέθεντο ἐς Αἰγιναν»: βλέπουμε ότι η αντίδραση των Αθηναίων στις προσπάθειες των ολιγαρχικών Κερκυραίων υπήρξε άμεση. Συνέλαβαν τους πρέσβεις, καθώς και όσους από τους δημοκρατικούς Κερκυραίους που είχαν καταφύγει εκεί συντάχτηκαν μαζί τους και τους συγκέντρωσαν στην Αίγινα. Οι Αθηναίοι όμως, δεν πείστηκαν από τους πρέσβεις και τους συνέλαβαν. Αυτό δείχνει ότι:

---> Αρχικά ήταν μια πράξη τιμωρίας για τα όσα είχαν διαπράξει και συνέχιζαν ακόμη να πράττουν.

---> Οι Αθηναίοι φοβούνταν μήπως η δράση τους συνεχιζόταν και έφερνε χειρότερα αποτελέσματα, μήπως δηλαδή κατάφερναν οι ολιγαρχικοί να αποσπάσουν και άλλους με το μέρος τους.

---> Ήθελαν να φοβίσουν τους δημοκρατικούς Κερκυραίους και να τους αποτρέψουν να συνεργαστούν με τους ολιγαρχικούς. Αν δηλαδή οι Αθηναίοι άφηναν ατιμώρητους τους Κερκυραίους που συνεργάζονταν με τους ολιγαρχικούς, τότε πιθανώς πολλοί ακόμα δημοκρατικοί θα πήγαιναν με το μέρος τους.

---> Τέλος, οι Αθηναίοι ήθελαν  ενδεχομένως να έχουν αιχμαλώτους, τους οποίους θα χρησιμοποιούσαν ως διαπραγματευτικό χαρτί σε όποιες διαπραγματεύσεις θα ακολουθούσαν με τους ολιγαρχικούς Κερκυραίους.

• «Ἐν δέ τούτῳ...μαχόμενοι ἐνίκησαν»: οι ολιγαρχικοί εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον των δημοκρατικών, τους οποίους και νίκησαν. Δηλαδή, μετά το φόνο του Πειθία, ο οποίος υπήρξε η αρχή της εμφύλιας σύρραξης, ακολουθεί τώρα πια η γενίκευση του εμφυλίου πολέμου και οι δύο παρατάξεις θα οδηγηθούν σε φρικαλεότητες, οι οποίες θα καταγραφούν στη συνέχεια. Πρέπει να προσέξουμε εδώ ότι η επίθεση των ολιγαρχικών έγινε μόλις έφτασε ένα πλοίο από την Κόρινθο και πρέσβεις από τη Σπάρτη. Προφανώς, οι ολιγαρχικοί ενισχύθηκαν ψυχολογικά βλέποντας την παρουσία Κορινθίων και Σπαρτιατών, έκριναν ότι η στιγμή αυτή ήταν κατάλληλη και έτσι επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών.
• «τόν Ὑλλαϊκόν λιμένα....τόν λιμένα τόν πρός αὐτή»: Η πόλη της Κέρκυρας είχε δύο λιμάνια: το ένα ήταν το Υλλαϊκό λιμάνι, ή όπως το ονομάζει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, το Υλλικό. Στο μέσο του λιμανιού βρίσκεται το Ποντικονήσι ή Κοντυλονήσι. Μάλιστα, συμφωνα με την παράδοση το Ποντικονήσι ήταν το πετρωμένο από το θεό Ποσειδώνα πλοίο των Φαιάκων που μετέφερε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη. Το Υλλαϊκό λιμάνι, το οποίο σήμερα ονομάζεται Πέραμα και Καλικιόπουλο, ήταν το ένα από τα δύο λιμάνια της Κέρκυρας , το οποίο είχαν καταλάβει οι δημοκρατικοί. Το άλλο λιμάνι, που κατείχαν οι ολιγαρχικοί, ήταν το λιμάνι του Αλκίνοου, το οποίο βρισκόταν κοντά στην αγορά και απέναντι στην Ήπειρο και το οποίο σήμερα ονομάζεται Καστράδες.

Κεφάλαιο 73

Νόημα:

     Καθώς προετοιμάζονταν για τη μεταξύ τους σύγκρουση, ολιγαρχικοί και δημοκρατικοί προσπαθούσαν να πάρουν με το μέρος τους τους δούλους. Οι περισσότεροι από αυτούς πήγαιναν με το μέρος των δημοκρατικών, ενώ με τους ολιγαρχικούς συμμάχησαν περίπου οκτακόσιοι μισθοφόροι που ήρθαν από την ηπειρωτική Ελλάδα.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «τούς δούλους...ὑπισχνούμενοι»: στο σημείο αυτό βλέπουμε ότι και οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις προσπαθούν να προσεγγίσουν τους δούλους και να τους πάρουν με το μέρος τους για τον επικείμενο εμφύλιο πόλεμο. Υπολογίζεται ότι οι δούλοι υπερέβαιναν το μισό πληθυσμό της Κέρκυρας. Δηλαδή σε ένα συνολικό πληθυσμό 70.000, οι δούλοι ήταν περίπου 40.000. οι Κερκυραίοι υπόσχονταν την ελευθερία ως αντάλλαγμα.
• «τῶν οἰκετῶν τό πλῆθος»: οι οἰκέται ανήκουν στην τάξη των δούλων, αλλά έχουν καλύτερη μοίρα γιατί ζουν μέσα στο σπίτι του κυρίου τους ως υπηρετικό προσωπικό και πολλές φορές είναι πρόσωπα ειλικρινά αφοσιωμένα στην οικογένεια του αφεντικού τους.
• «καί τῷ μέν δήμῳ...ξύμμαχον»: οι περισσότεροι από τους δούλους πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών, γιατί:

---> η τάξη των δούλων ιδεολογικά και κοινωνικά αισθανόταν εγγύτερα στους δημοκρατικούς παρά στους ολιγαρχικούς.

---> η συμπεριφορά των δημοκρατικών ήταν καλύτερη απέναντι στους δούλους, παρά τω ολιγαρχικών.

---> ίσως οι δούλοι πήγαν με το μέρος των δημοκρατικών, γιατί είδαν τις αδικίες που έκαναν οι ολιγαρχικοί.

---> η υπόσχεση ελευθερίας που έδιναν οι δύο παρατάξεις πιθανώς είχε μεγαλύτερη αξιοπιστία όταν την δίνουν οι δημοκρατικοί.

---> τέλος, δεν αποκλείεται οι δούλοι να συνέπραξαν με τους δημοκρατικούς και για το λόγο αυτό ότι πίστευαν πως αυτή θα ήταν η νικήτρια παράταξη της εμφύλιας διαμάχης. 

Κεφάλαιο 74

Νόημα:

      Όταν ξέσπασε η μάχη μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών,νικητές αναδείχτηκαν οι δημοκρατικοί, λόγω καλύτερων θέσεων, αριθμητικής υπεροχής και βοήθειας σημαντικής από τις γυναίκες. Οι ολιγαρχικοί, από φόβο μήπως οι δημοκρατικοί επιτεθούν, καταλάβουν το λιμάνι και τους εξολοθρεύσουν, έκαψαν την πόλη, για να εμποδίσουν την εχθρική προέλαση, χωρίς να λυπηθούν ούτε και τα σπίτια τους. Κάηκαν μεγάλες περιουσίες των εμπόρων και κινδύνευσε να καεί όλη η πόλη. Τη νύχτα όλοι παρέμειναν σε επιφυλακή. Το κορινθιακό καράβι απομακρύνθηκε εξαιτίας της ήττας των ολιγαρχικών, ενώ οι περισσότεροι μισθοφόροι έφυγαν για την πατρίδα τους.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «Διαλιπούσης δ` ἡμέρας»: ο Θουκυδίδης φαίνεται να λέει ότι η μάχη έγινε μια μέρα μετά από τις αψιμαχίες που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα. Όμως δεν είναι λογικό να πέρασε μόνο μια μέρα, γιατί είναι προφανές πως θα χρειάστηκε κάποιος χρόνος, ώσπου να συγκεντρωθούν οι δούλοι και να έρθουν οι μισθοφόροι από την ηπειρωτική Ελλάδα.
• «νικᾷ ὁ δῆμος...τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο»: στη μάχη που ξέσπασε νίκησαν αυτή τη φορά οι δημοκρατικοί. Ο Θουκυδίδης αναφέρει τους τρεις λόγους που τους έδωσαν τη νίκη:

---> Οι δημοκρατικοί είχαν καταλάβει τις πιο ισχυρές θέσεις και τις πιο κατάλληλες για διεξαγωγή πολέμου.

---> Οι δημοκρατικοί είχαν αριθμητική υπεροχή, η οποία οφειλόταν τόσο στο ότι ήταν περισσότεροι από τους ολιγαρχικούς, όσο και στο ότι είχαν συμπράξει μαζί τους οι περισσότεροι δούλοι.

---> Οι γυναίκες, οι οποίες θεωρούνται άμαχος πληθυσμός, στη συγκεκριμένη περίπτωση πολέμησαν γενναία, προσφέροντας σημαντική βοήθεια στους αγωνιζόμενους δημοκρατικούς.

• «αἱ τε γυναῖκες...τόν θόρυβον»: Βλέπουμε ότι ο Θουκυδίδης προβάλλει ιδιαίτερα τον ενεργό ρόλο των γυναικών στις συγκρούσεις, καθώς και την ψυχραιμία και την τόλμη που αυτές επέδειξαν. Αυτή η έμφαση δίνεται επειδή οι γυναίκες κατά κανόνα θορυβούνται και δεν υπομένουν συνήθως εύκολα τους πολεμικούς κινδύνους. Επίσης, όταν απειλούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή όπως συμβαίνει εδώ στην πατρίδα τους, δείχνουν τόλμη που υπερβαίνει τη γυναικεία τους φύση.
• «περί δείλην ὀψίαν»: η υποχώρηση των ολιγαρικών έγινε ααργά το σούρουπο. Ο χωρισμός της ημέρας στην αρχαιότητα ήταν ο εξής:

---> α) πρωί ή πρῷ: από την ανατολή του ηλίου μέχρι τις 9

---> β) πλήθουσα ἀγορά: 9-12 το πρωί

---> γ) μέσον ἡμέρας ή μεσημβρία: 12-2 το μεσημέρι.

---> δ) δείλη: 2-6 το απόγευμα. Αυτό το τελευταίο χρονικό διάστημα διαιρούνταν σε δύο τμήματα:

---> i) δείλη πρωία: 2-4 το μεσημέρι.

---> ii) δείλη ὀψία: 4-6 το απόγευμα.

---> ε) ἑσπέρα: από τις 6 μέχρι το βράδυ.

• «δείσαντες οὶ ὀλίγοι....καί τάς ξυνοικίας»: στο σημείο αυτό καταγράφεται η γενίκευση του εμφυλίου, αφού οι δύο αντίπαλες παρατάξεις καταφεύγουν σε όλα τα δυνατά μέσα (στρατολόγηση δούλων, εμπρησμοί) προκειμένου να επικρατήσουν. Βλέπουμε ότι οι ολιγαρχικοί φοβήθηκαν μήπως οι δημοκρατικοί, μετά τη νίκη τους, επιτεθούν και καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνοου και κυρίως μετά το ναύσταθμό του. Αντιλαμβανόμαστε το μίσος των δύο παρατάξεων. Προφανώς οι δημοκρατικοί θα οδηγούνταν σε τόσο σκληρή συμπεριφορά απέναντι στους ολιγαρχικούς, αν τους έπιαναν, ώστε οι τελευταίοι δε δίστασαν ακόμα και να πυρπολήσουν την πόλη, τα σπίτια και τις περιουσίες τους για να σώσουν τη ζωή τους.
• «οἰκίας- ξυνοικίας»: η οικία ήταν ένα σπίτι στο οποίο κατοικούσε μια οικογένεια, δηλαδή κάτι σαν μια σημερινή μονοκατοικία. Αντιθέτως, η ξυνοικία ήταν μεγαλύτερο οικοδόμημα, με αρκετά διαμερίσματα, στο οποίο κατοικούσαν αρκετές οικογένειες, οι οποίες πλήρωναν ενοίκιο στον ιδιοκτήτη. Πρόκειται δηλαδή για κάτι σαν τη σημερινή πολυκατοικία.
• «ὅπως μή ᾖ ἔφοδος»: η πυρπόληση της πόλης είναι η πράξη απόγνωσης των ολιγαρχικών αλλά και εγωιστική στάση έναντι των άλλων Κερκυραίων, των οποίων το συμφέρον θυσιάζεται, προκειμένου να σωθούν οι ολιγαρχικοί. Τη νύχτα που κόπασε η μάχη, οι άνθρωποι που τους στήριξαν, όσο γινόταν η αναμέτρηση, τώρα τους εγκαταλείπουν κρυφά. Και με το κορινθιακό πλοίο «λαθόντες διεκομίσθησαν». Έτσι, οι ολιγαρχικοί περιέχονται σε τραγική θέση και νικημένοι και εγκαταλειμμένοι.

Κεφάλαιο 75

 Νόημα: Εδώ ο Θουκυδίδης εξιστορεί την άφιξη του Αθηναίου στρατηγού Νικόστρατου, που έρχεται στην Κέρκυρα με δώδεκα πλοία και 500 Μεσσήνιους οπλίτες. Ο Νικόστρατος πιστεύοντας ότι η βία δε λύνει τα προβλήματα προσπαθεί να συμφιλιώσει τους Κερκυραίους, διότι ομονοούντες θα ήταν αποτελεσματικότεροι ως σύμμαχοι παρά διχασμένοι.

    Οι χειρισμοί του Αθηναίου στρατηγού εξυπηρετούσαν το συμφέρον των Αθηναίων αλλά συγχρόνως ευνοούσαν και τους δημοκρατικούς, αφού επαναλειτούργησε η συμφωνία συμμαχίας μεταξύ Αθηναίων και Κερκυραίων. Όμως η κατάσταση για τους δημοκρατικούς δεν έχει ακόμη παγιωθεί και γι'  αυτό φοβούνται και ζητούν από τον Νικόστρατο, αντί πέντε δικών τους πλοίων, να τους αφήσει πέντε επανδρωμένα πλοία αθηναϊκά, ώστε να λειτουργούν αποτρεπτικά σε κάθε ύποπτη κίνηση των ολιγαρχικών. Μ'  αυτό τον «ανέντιμο» τρόπο οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι είχαν υπολογίσει ν'  απομακρύνουν αρκετούς από τους ολιγαρχικούς και έτσι να τους αποδυναμώσουν.      Το τέχνασμα όμως απέτυχε και οι ολιγαρχικοί αντέδρασαν προσπέφτοντας ως ικέτες στο ναό των Διόσκουρων. Η στάση τους αυτή μέσα στη γενική καχυποψία δημιουργεί υπόνοιες στους δημοκρατικούς, οι οποίοι με την πρόφαση αυτή τους αφοπλίζουν και επιχειρούν να τους εξοντώσουν. Στην ενέργεια αυτή αντιδρά η μετριοπάθεια και ο ανθρωπισμός του Νικόστρατου.         Μετά απ'  αυτό οι δημοκρατικοί εξορίζουν 400 ολιγαρχικούς στο νησί που είναι προ του Ηραίου.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα νόμιμα μέσα, με τα οποία οι δημοκρατικοί προσπαθούν να πετύχουν το σκοπό τους, δεν πετυχαίνουν κι έτσι καταφεύγουν σε μέσα απάνθρωπα και αντιδημοκρατικά, για να ενισχύσουν τη θέση της δημοκρατίας: σκέψη και δράση απόλυτα αντιφατικές και οξύμωρες.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «Νικόστρατος ἐκ Ναυπάκτου...καί Μεσσηνίων πεντακοσίους ὁπλίτας»: Ο Νικόστρατος έρχεται από τη Ναύπακτο, η οποία ήταν μόνιμη βάση των Αθηναίων στον Κορινθιακό, όπου μπορούσαν να ελέγχουν την ασφαλή ναυσιπλοΐα των πλοίων τους προς τη Δύση. Μαζί με τους Αθηναίους βρίσκονταν και πολλοί Μεσσήνιοι εξόριστοι, που ήλθαν εκεί μετά το γ' μεσσηνιακό πόλεμο (459 π.Χ).
• «δέκα μέν...οὐκέτι ἔμειναν»: Ο Νικόστρατος έπεισε τις 2 αντιμαχόμενες παρατάξεις να οδηγηθούν σε δίκη οι κύριοι δέκα υπεύθυνοι για την εμφύλια σύρραξη. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να καταπαύσει τις ενδεχόμενες εχθροπραξίες, να κάνει τους δημοκρατικούς να μην επιδιώκουν τον ολοκληρωτικό αφανισμό των ολιγαρχικών, και τους ολιγαρχικούς να μη φοβούνται ότι θα δεχθούν όλοι την εκδικητική συμπεριφορά των δημοκρατικών και να παραμείνουν στο νησί. Αυτοί οι δέκα, οι βασικοί υπαίτιοι, ήταν εκείνοι που πήραν μέρος στη σφαγή του βουλευτηρίου, οι οποίοι δολοφόνησαν τον Πειθία και άλλους ηγέτες της δημοκρατικής παράταξης και οδήγησαν την κατάσταση στην εμφύλια σύρραξη. Ανάμεσα σε αυτούς τους δέκα θα ήταν προφανώς και οι πέντε ολιγαρχικοί που είχαν καταδικαστεί για το κόψιμο των χαράκων και οι οποίοι αργότερα οργάνωσαν το πραξικόπημα κατά του Πειθία. Αυτοί οι δέκα όμως έφυγαν από το νησί, επειδή αντιλαμβάνονταν το μέγεθος της ποινής που τους περίμενε.
• «οἱ δέ τούς ἐχθρούς κατέλεγον εἰς τάς ναῦς»: οι δημοκρατικοί σκέφτηκαν να στρατολογήσουν ως πληρώματα των πλοίων, που θα αντικαθιστούσαν τα παραχωρηθέντα αθηναϊκά, άνδρες ολιγαρχικούς, επικίνδυνους για ανταρσία στην Κέρκυρα.
• «ἐς τό τῶν Διόσκουρων ἱερόν καθίζουσι»: οι Διόσκουροι, Κάστορας και Πολυδεύκης, ήταν δίδυμοι γιοι της Λήδας και του Δία, ήρωες και προστάτες της Σπάρτης, αλλά και των ναυτικών. Έτσι δικαιολογείται η ύπαρξη ιερού τους στην Κέρκυρα.
• «ἐς τήν πρό τοῦ Ἡραίου νῆσον»: κατά κάποιους μελετητές πρόκειται για το νησί Πτυχία, που σήμερα λέγεται Βίδο. Κατ' άλλους πρόκειται για το μέρος όπου η σημερινή πόλη της Κέρκυρας, που χωριζόταν τότε από την ξηρά με κανάλια.

Χαρακτηρισμός Νικόστρατου:

    Είναι ένας άνθρωπος ευφυής, ικανός διπλωμάτης, άνθρωπος που εκτιμά σωστά τις καταστάσεις, που ξέρει να ελίσσεται διπλωματικά για να πετύχει το καλύτερο αποτέλεσμα για την ικανοποίηση των συμφερόντων του και των συμφερόντων της Αθήνας. Οπωσδήποτε, πέραν της διπλωματικής στάσης του, δεν πρέπει να παραβλεφθεί και ο μετριοπαθής και διαλλακτικός χαρακτήρας του. Βλέπουμε ότι προσπαθεί να δείξει μια ανθρώπινη στάση και να αποφύγει οποιεσδήποτε ακρότητες. Βρίσκεται μακριά από τα πάθη και από τα μίση των αντιμαχόμενων παρατάξεων και έτσι μπορεί να λειτουργήσει με περισσότερη ψυχραιμία και συμφιλιωτική διάθεση.

Κεφάλαιο 76-77

Νόημα:

      Οι Κερκυραίοι είναι σε ατμόσφαιρα πανικού και οι Αθηναίοι ετοιμάζονται να ναυμαχήσουν. Και πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι πρόκειται να αντιπαρατεθούν εξαιτίας του καθαρά εσωτερικού προβλήματος της Κέρκυρας – την πάλη μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών για την εξουσία- κάνοντας έτσι το πρόβλημα να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις, αφού βέβαια οι δύο δυνάμεις το υπέθαλψαν για την εξυπηρέτηση των δικών τους προβλημάτων. Ασφαλώς, οι Πελοποννήσιοι έρχονται στην Κέρκυρα μετά την είδηση της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί. Έτσι στο κεφ. 77 ο ιστορικός παρουσιάζει το πώς οι Κερκυραίοι ετοιμάζονται  ν'  αντιμετωπίσουν τα 53 πελοποννησιακά πλοία που τους απειλούν.

     Παρ' ότι οι Κερκυραίοι ήταν καλοί ναυτικοί μέσα στη σύγχυση και τον πανικό οδήγησαν τη δύναμή τους (60 πλοία) σε λάθος τακτική: Ενώ οι Αθηναίοι πρότειναν να προπορευτούν οι ίδιοι και  μετά να ακολουθήσει συγκεντρωμένη η δύναμη των Κερκυραίων, αυτοί έστελναν στη ναυμαχία τα πλοία τους λίγα- λίγα και με το ρυθμό που εξοπλίζονταν. Εκτός αυτού όμως έκαναν και άλλο σοβαρό  λάθος: έβαλαν πληρώματα ανάμεικτα από δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς. Έτσι, προέκυψαν τα εξής: δύο πλοία αυτομόλησαν, πιθανώς διότι είχαν πληρώματα ολιγαρχικών ή διότι φοβήθηκαν. Σε άλλα σημειώθηκαν συμπλοκές μεταξύ των πληρωμάτων, που προφανώς ήταν ανάμεικτα από Κερκυραίους αντίθετης ιδεολογίας. Αυτά τα γεγονότα μαζί με την λανθασμένη τακτική δημιούργησαν κατάσταση απειθαρχίας και αταξίας με αποτέλεσμα οι Πελοποννήσιοι να στρέψουν τα περισσότερα πλοία τους, 33 τον αριθμό, εναντίον των δώδεκα αθηναϊκών και τα υπόλοιπα 20 εναντίον των 60 κερκυραϊκών.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «τετάρτῃ ἥ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετά τήν διακομιδήν»: όσον χρόνο δηλαδή θα χρειαζόταν να φθάσει η είδηση της επικράτησης των δημοκρατικών στην Κέρκυρα και να έλθουν τα πλοία των Πελοποννησίων από την Κυλλήνη στην Κέρκυρα.
• «ἔφορμοι οὗσαι αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης μετά τόν έκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν»: πρόκειται για τον στόλο των Πελοποννησίων που είχε φτάσει στην Κυλλήνη (40 πλοία), μετά τη βοήθεια που έσπευσε να προσφέρει στους Μυτιληναίους κατά την αποστασία τους. Αφού καταδιώχτηκαν από τους Αθηναίους μετά από περιπλάνηση έφθασαν στην Κυλλήνη, όπου ναυλοχούσαν τα άλλα πλοία των Πελοποννησίων έτοιμα προς δράση για τα συμφέροντα των Πελοποννησίων στην περιοχή. Έτσι, αφού πληροφορήθηκαν τα γεγονότα στην Κέρκυρα από το κορινθιακό πλοίο που ήταν εκεί, έρχονται τώρα στα Σύβοτα, λιμάνι της Ηπείρου, με αρχηγό τον Αλκίδα και σύμβουλό τους τον Βρασίδα. Τα πλοία αυτά έρχονταν στην Κέρκυρα προκειμένου να διασφαλιστούν τα συμφέροντα της Σπάρτης. Η απόφαση αυτή λήφθηκε μετά από τα νέα που θα μετέφερε στην Πελοπόννησο η κορινθιακή τριήρης, η οποία υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί και η οποία είχε σπεύσει να φύγει από την Κέρκυρα μόλις φάνηκε ότι οι δημοκρατικοί κέρδιζαν τη μάχη.
• «τούς ἀεί πληρουμένας ἐξέπεμπον πρός τούς ἐναντίους- καί ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι»: εδώ επισημαίνονται από τον Θουκυδίδη τα σοβαρά λάθη που έκαναν οι Κερκυραίοι στην αντιμετώπιση των Πελοποννησίων, παρά τη ναυτική πείρα και το στόλο που διέθεταν και παρά τις συμβουλές των Αθηναίων. Η σύγχυση όμως και ο φόβος τους από την ξαφνική εμφάνιση των Πελοποννησίων έγιναν αιτία πολλών λαθών τακτικής με αποτέλεσμα την ήττα τους.
• «ἐν ἑτέραις δέ ἀλλήλοις ἐμάχοντο»: προφανές είναι ότι στα πλοία των Κερκυραίων είχαν επιβιβασθεί δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί μαζί, με αποτέλεσμα η διαφορά τους να οδηγήσει άλλους μεν στην αυτομόληση και άλλους στην συμπλοκή μεταξύ τους, στοιχεία που οπωσδήποτε επηρέασαν καταλυτικά την έκβαση της ναυμαχίας.

Κεφάλαιο 78

Νόημα:

      Οι Κερκυραίοι ανοργάνωτα έστελναν στη μάχη τα πλοία, ενώ οι σύμμαχοί τους Αθηναίοι, φοβούμενοι μην περικυκλωθούν, επιτέθηκαν εναντίον των Πελοποννησίων στο άκρο της παράταξης των πλοίων τους. Οι Αθηναίοι στη συνέχεια έπλεαν κυκλικά προσπαθώντας να προκαλέσουν σύγχυση στους εχθρούς. Ωστόσο, οι Πελοποννήσιοι, αφού συγκέντρωσαν όλα τα πλοία τους, άρχισαν να κινούνται εναντίον των Αθηναίων. Οι τελευταίοι άρχισαν σιγά-σιγά  να υποχωρούν, επιδιώκοντας παράλληλα να βοηθήσουν ώστε να διαφύγουν τα κερκυραϊκά πλοία.

Ερμηνευτικά σχόλια:

•      Η λανθασμένη τακτική των Κερκυραίων έγινε αιτία να ταλαιπωρούνται οι ίδιοι, ενώ οι Αθηναίοι με βάση τη δύναμη που διέθεταν δεν επιτέθηκαν όλοι μαζί χτύπησαν το μέσον της εχθρικής παράταξης, γιατί θα κινδύνευαν να κυκλωθούν. Χτύπησαν όμως στα πλευρά τους εχθρούς και βύθισαν ένα πλοίο. Η συνετή αυτή τακτική των Αθηναίων ανάγκασε τους Πελοποννησίους να συνενωθούν όλοι σε μια παράταξη, για να αντιμετωπίσουν τους Αθηναίους. Με αυτόν τον τρόπο οι Κερκυραίοι απαλλάχτηκαν από τον κίνδυνο κι αναζήτησαν καταφύγιο στο λιμάνι. Οι Αθηναίοι με 12 πλοία είχαν ν'  αντιμετωπίσουν τα 53 πελοποννησιακά, οπότε αρχίζουν  να υποχωρούν με την πρύμνη σε ρυθμό σχετικά αργό, ώστε στους μεν εχθρούς να δημιουργούν την προσδοκία ότι θα τους προφθάσουν, στους δε Κερκυραίους να δίνουν τον χρόνο να μπουν πρώτοι στο λιμάνι και να προφυλαχθούν. Έτσι, στις τελευταίες παραγράφουν έχουμε την ευκαιρία να εκτιμήσουμε την στρατηγική ικανότητα του Νικόστρατου. 
• Ο Θουκυδίδης χωρίζει τους Πελοποννήσιους σε 2 ομάδες: σ' αυτούς που είχαν στραφεί εναντίον των Κερκυραίων και σε εκείνους που είχαν στραφεί εναντίον των Αθηναίων.
• Η ναυμαχία αυτή αποδεικνύει τις στρατηγικές ικανότητες του Νικόστρατου. Πράγματι, ο Νικόστρατος διακρίνεται για την τόλμη του, αφού ρίχνεται σε έναν τόσο δύσκολο αγώνα, τις ψύχραιμες επιλογές του, τη μεγάλη του ναυτική εμπειρία, την οξύτατη κρίση και την πολιτική του ευστροφία, η οποία μάλιστα συνδυάζεται με ανθρωπισμό. Κατόρθωσε να αναχαιτίσει με 12 μόλις πλοία 53 εχθρικά, να προστατεύσει την αποχώρηση των Κερκυραίων, να διατηρήσει το στόλο του αλώβητο και να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους απόβαση στην Κέρκυρα.

Λάθη τακτικής Κερκυραίων:

• Έστελναν λίγα λίγα τα πλοία τους εναντίον των Πελοποννησίων, χωρίς να περιμένουν να οργανώσουν στο σύνολό τους το στόλο τους.
• Δεν ακολουθούσαν τις συμβουλές των Αθηναίων, οι οποίοι οπωσδήποτε διέθεταν πολύ μεγαλύτερη πείρα σε θέματα θαλάσσιου πολέμου.
• Δεν είχαν καμία οργάνωση, ούτε παρέτασσαν με τάξη τα πλοία τους, αλλά ο στόλος τους ήταν διάσπαρτος και ανοργάνωτος.
• Τέλος, επάνδρωσαν τα πλοία τους με πληρώματα αποτελούμενα τόσο από δημοκρατικούς, όσο και από ολιγαρχικούς, γεγονός που δημιούργησε σύγχυση στα πλοία και λιποταξίες.

Τακτική Αθηναίων:

• Δεν ακολούθησαν αμυντική τακτική, αν και λιγότεροι, για να μην δείξουν φόβο στους εχθρούς και να μην τους αναπτερώσουν το ηθικό.
• Δεν επιτέθηκαν στο κέντρο της εχθρικής παράταξης, ώστε να μην κινδυνεύσουν να περικυκλωθούν.
• Χτύπησαν στην άκρη της παράταξης του πελοποννησιακού στόλου, για να μπορέσουν εύκολα να διαφύγουν, αλλά και για να προκαλέσουν σύγχυση στους αντιπάλους.
• Έκαναν κυκλικές κινήσεις προσπαθώντας να προκαλέσουν σύγχυση στους εχθρούς τους.
• Δεν υποχώρησαν άτακτα για να μη γίνει αντιληπτή η υποχώρησή τους και για να τονωθεί η επιθετικότητα των εχθρών. Αντιθέτως, υποχωρούσαν σιγά- σιγά, δίνοντας την αίσθηση ότι ακόμα γίνεται μάχη.
• Κατά την υποχώρησή τους είχαν το μέτωπο προς τους εχθρούς τους, ώστε να είναι αυτοί (οι Πελοποννήσιοι) απασχολημένοι με τους Αθηναίους, για να μπορέσουν να διαφύγουν αλώβητα τα συμμαχικά κερκυραϊκά πλοία.
• Όλα αυτά φυσικά μαζί με ψυχραιμία, μεγάλη εμπειρία, ευχέρεια. 

Κεφάλαιο 79

Νόημα:

      Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι, φοβούμενοι επίθεση των εχθρών, μετέφεραν τους ολιγαρχικούς ξανά στο ναό της Ήρας και φρουρούσαν την πόλη. Οι Πελοποννήσιοι, από την άλλη πλευρά, αν και είχαν νικήσει στη ναυμαχία, δεν επιτέθηκαν στην πόλη, αλλά πήραν τα δεκατρία κερκυραϊκά πλοία που συνέλαβαν και πήγαν στην απέναντι στεριά (Ήπειρο). Και την επόμενη μέρα, παρά την ταραχή και το φόβο των Κερκυραίων, και παρά τις συμβουλές του Βρασίδα προς τον Αλκίδα για επίθεση, οι Πελοποννήσιοι δεν επιτέθηκαν, αλλά λεηλατούσαν τους αγρούς στη Λευκίμμη.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «τρεῖς δέ καί δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τήν ἤπειρον»: Οι Πελοποννήσιοι, παρά το γεγονός ότι δεν έβλαψαν σε τίποτα τον αθηναϊκό στόλο, κατόρθωσαν να αιχμαλωτίσουν 13 κερκυραϊκά πλοία, αποτέλεσμα της σποραδικής εφόρμησής τους κατά των εχθρών και της έλλειψης σχεδίου στην αντιμετώπισή τους. Κι ενώ οι Κερκυραίοι έπλεαν σε πέλαγος σύγχυσης και φόβου, οι Πελοποννήσιοι δεν βρήκαν την τόλμη να επιτεθούν στην πόλη, όπως ο Βρασίδας συμβούλευε. Πιθανόν όμως, να μην αποφασίστηκε επίθεση στην πόλη λόγω της κόπωσης των πληρωμάτων. Αντί της επίθεσης στην πόλη, επιτέθηκαν και λεηλάτησαν τους αγρούς στη Λευκίμμη, που ήταν πολύ κοντύτερα, για να εξασφαλίσουν τις δικές τους προμήθειες και να στερήσουν τους εχθρούς τους Κερκυραίους από εφόδια.

• «Οἱ Κερκυραίοι δείσαντες μή σφίσιν ἐπιπλεύσαντες ἐπί τήν πόλιν ὡς κρατοῦντες οἱ πολέμιοι ἤ τούς ἐκ τῆς νήσου ἀναλάβωσι ἤ ἄλλο τι νεωτερίσωσι.»: Οι Κερκυραίοι περιμένοντας επίθεση των Πελοποννησίων στην πόλη σπεύδουν να μεταφέρουν και πάλι τους εξόριστους ολιγαρχικούς στο Ηραίο και να βάλουν φρουρούς στην πόλη. Οι Πελοποννήσιοι όμως δεν αποτολμούσαν επίθεση, κατά την κρίση του Θουκυδίδη, παρότι η κατάσταση ήταν ευνοϊκή και ο Βρασίδας συμβούλευε θετικά τον Αλκίδα. Ο Αλκίδας δεν θέλησε να επιτεθεί στην πόλη, πιθανώς διότι οι στρατιώτες του ήταν κουρασμένο και προτίμησε να λεηλατήσει την ύπαιθρο εξασφαλίζοντας έτσι τη διατροφή τους και βέβαια βλάπτοντας τους Κερκυραίους.  Στο μεταξύ, οι δημοκρατικοί έχουν τρομοκρατηθεί με την ιδέα ότι ο Αλκίδας θα τους επιτεθεί. Εκτός της μεταφοράς των αιχμαλώτων στην πόλη και της φρούρησής τους προσπάθησαν να συμφιλιωθούν με τους ολιγαρχικούς και για να αποτρέψουν πιθανή συνεργασία τους με τους εχθρούς, αλλά και για να τους  πείσουν να επανδρώσουν τα καράβια. Πράγματι, η ιδέα της σωτηρίας της πατρίδας, που επικαλέστηκαν οι δημοκρατικοί, κινητοποίησε αρκετούς ολιγαρχικούς, κι έτσι επανδρώθηκαν 30 πλοία. Ο αριθμός των πλοίων δεν ήταν  ικανοποιητικός αλλά οπωσδήποτε οι Κερκυραίοι πέτυχαν με τη διαλλακτική τους στάση κάτι σημαντικό μετά τις τελευταίες ταραχές στην πόλη και τη δοκιμασία στη ναυμαχία, όπου έχασαν 13 καράβια, γεγονός αποτρεπτικό και για τους πιο φανατικούς δημοκρατικούς.

Κεφάλαιο 80

Νόημα:

    Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι φοβούμενοι πιθανή επίθεση των Πελοποννησίων, έρχονταν σε διαπραγματεύσεις με τους ολιγαρχικούς, στο νησί και έπεισαν αρκετούς απ'  αυτούς να συνεργαστούν για να σωθεί η πόλη. Οι Πελοποννήσιοι από την άλλη, λεηλατούσαν τη χώρα μέχρι το μεσημέρι και μετά αποχώρησαν, καθώς πληροφορήθηκαν ότι έφταναν 60 αθηναϊκά πλοία. Αυτά τα έστελναν οι Αθηναίοι με αρχηγό τους τον Ευρυμέδοντα, όταν έμαθαν τα γεγονότα της Κέρκυρας.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• « Ὁ δέ δῆμος...αἱ νῆες»: για μια ακόμα φορά ο Θουκυδίδης προβάλλει το συναίσθημα του φόβου, ως αυτό που έχει κυριεύσει τους δημοκρατικούς Κερκυραίους και ως αυτό που υπαγορεύει τις ενέργειές τους. Στο σημείο αυτό βλέπουμε ότι ο φόβος που τους έχει κυριεύσει έχει να κάνει με την ενδεχόμενη επίθεση του πελοποννησιακού πολέμου.
• «τοῖς τε ἱκέταις ...ἡ πόλις»: Οι Κερκυραίοι λοιπόν, εξαιτίας του φόβου τους αναγκαζονται να τηρήσουν συμβιβαστική στάση και να ακολουθήσουν πολιτική συνδιαλλαγής με τους αντιπάλους τους ολιγαρχικούς..
• «ἐπλήρωσαν γάρ ὅμως τριάκοντα»: μπροστά στην απειλή της νέας πελοποννησιακής επίθεσης, οι Κερκυραίοι προετοιμάζονται για να τους αντιμετωπίσουν και επανδρώνουν τριάντα πλοία.
• «οἱ δέ Πελοποννήσιοι ...ἀπέπλευσαν»: οι Πελοποννήσιοι δεν έκαναν επίθεση εναντίον της Κέρκυρας, αλλά είχαν στραφεί προς το ακρωτήρι της Λευκίμμης και λεηλατούσαν τους αγρούς. Αυτό κράτησε μέχρι το μεσημέρι και στη συνέχεια επέστρεψαν στα Σύβοτα, που βρίσκονταν 8-9 μίλια από τη Λευκίμμη, αλλά 40-45 μίλια μακριά από την Κέρκυρα. Η λεηλασία αυτή γίνονταν για 2 λόγους: πρώτον για να ανεφοδιαστούν με τρόφιμα και άλλα αναγκαία οι Πελοποννήσιοι και δεύτερον για να καταστρέψουν τους πόρους των αντιπάλων.
• «καί ὑπό νύκτα...νῆες Ἀθηναίων προσπλέουσαι»: στην αρχαιότητα η μετάδοση ειδήσεων και μηνυμάτων γινόταν με ημερόδρομους στην ξηρά και με ταχύπλοα καράβια στη θάλασσα. Παράλληλα τη νύχτα χρησιμοποιούνταν οι φρυκτοί, δηλαδή πυρσοί που τους άναβαν και τους τοποθετούσαν σε κορυφές βουνών, σε πύργους τειχών ή σε ειδικούς φρυκτωρικούς πύργους. Επρόκειτο για ένα είδος «οπτικού τηλεγράφου», με τον οποίο μεταβιβάζονταν όχι μόνο γενικές ειδήσεις αλλά και σήματα πολύ συγκεκριμένα και ακριβή.
• «ἅς οἱ Ἀθηναῖοι ....μελλούσας πλεῖν»: οι Αθηναίοι έστειλαν αυτό το στόλο των 60 πλοίων στην Κέρκυρα για 2 λόγους:

----> Επειδή πληροφορήθηκαν τις ταραχές στην Κέρκυρα. Πρόκειται για τα πρώτα γεγονότα που συνέβησαν στο νησί, τότε που μια τριήρης είχε φέρει δημοκρατικούς πρόσφυγες στην Αθήνα. Επίσης, όπως είχαμε δει στο κεφάλαιο 71, οι ίδιοι οι ολιγαρχικοί Κερκυραίοι είχαν στείλει απεσταλμένους στην Αθήνα για να τους ενημερώσουν για όσα συνέβησαν στο νησί.

---> Επειδή έμαθαν για το στόλο του Αλκίδα που είχε πάει στην Κέρκυρα. Μάλιστα, η μετοχή «μελλούσας» φανερώνει ότι οι Αθηναίοι είχαν μάθει για την αποστολή των πλοίων του Αλκίδα εγκαίρως, πριν φτάσουν στην Κέρκυρα. Αυτό μπορεί να συνέβη είτε λόγω κατασκοπείας των Αθηναίων, είτε λόγω  του ότι ο Αλκίδας πλέοντας από την Κυλλήνη για την Κέρκυρα, θα πέρασε αναγκαστικά από την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη, που ήταν συμμαχικές με την Αθήνα περιοχές και από αυτές θα έφτασε η πληροφορία στην Αθήνα.

Κεφάλαιο 81

Νόημα:

      Οι Πελοποννήσιοι, μόλις πληροφορήθηκαν ότι έφθανε ο αθηναϊκός στόλος, έσπευσαν να φύγουν για την πατρίδα τους. Οι δημοκρατικοί Κερκυραίοι  λοιπόν, αισθανόμενοι πλέον κυρίαρχοι του νησιού και έχοντας μαζί τους τους στρατιώτες του Νικόστρατου, άρχισαν να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους,  ακόμα και αυτούς που είχαν πεισθεί να συνεργαστούν μαζί τους. Αφού έπεισαν κάποιους από τους ικέτες του Ηραίου να δικαστούν,  τους καταδίκασαν σε θάνατο. Έντρομοι  οι υπόλοιποι ολιγαρχικοί, άρχισαν να αυτοκτονούν για να μην πέσουν στα χέρια των δημοκρατικών.  Για επτά μέρες οι δημοκρατικοί φόνευαν όποιον αντίπαλό τους συνελάμβαναν, ενώ διαπράχθησαν πολλοί φόνοι και για άλλες αιτίες με το πρόσχημα της κατάλυσης της δημοκρατίας. Γενικά οι δημοκρατικοί προέβησαν σε βαρβαρότητες κάθε μορφής.

Ερμηνευτικά σχόλια:

• «Οἱ μέν οὖν ...παρά τήν γῆν»: οι Πελοποννήσιοι μόλις πληροφορήθηκαν ότι έφθανε αθηναϊκός στόλος αποτελούμενος από 60 πλοία, έσπευσαν μέσα στη νύχτα και κρυφά να φύγουν για την πατρίδα τους. Φαίνεται ότι ο Θουκυδίδης μάλλον μιλά με ειρωνικό τόνο για το χρόνο και τον τρόπο φυγής των Πελοποννησίων, οι οποίοι μόλις αισθάνονται τον κίνδυνο εγκαταλείπουν τους συμμάχους τους και φεύγουν εσπευσμένα. Εξ'  άλλου κάτι αντίστοιχο είχαμε δει και στο κεφάλαιο 74, όπου το κορινθιακό καράβι που είχε έρθει για  βοήθεια των ολιγαρχικών, μόλις διαπίστωσε τη νικηφόρο έκβαση της μάχης για τους δημοκρατικούς, εγκατέλειψε το νησί.

• «καί ἐκ τῶν νεῶν....ἀπεχρῶντο»: στο σημείο αυτό ο Θουκυδίδης με σαφήνεια στη διατύπωσή του και με λακωνική ακρίβεια περιγράφει τη σκληρή και ανέντιμη συμπεριφορά των δημοκρατικών, οι οποίοι εξόντωσαν ακόμα και εκείνους τους ολιγαρχικούς που πείστηκαν να αγωνιστούν μαζί τους για τη σωτηρία της πατρίδας τους ενάντια στους Πελοποννησίους, παρά το ότι ήταν πολιτικά ομοϊδεάτες μ'  αυτούς. Πρόκειται για μια από τις πλέον ανήθικες συμπεριφορές , που στιγματίζουν τους δημοκρατικούς.

• «ἐς τό Ἤραιον...πάντων θάνατον»: οι ανέντιμες και βάρβαρες ενέργειες των δημοκρατικών συνεχίζονται στο σημείο αυτό. Βλέπουμε ότι για δεύτερη φορά εξαπατούν τους πολιτικούς τους αντιπάλους, χρησιμοποιώντας δόλο.

• «Ἡμέρας τε ἑπτά...ἐφόνευον»: οι βίαιες και ανέντιμες ενέργειες των δημοκρατικών συνεχίστηκαν για επτά ημέρες αφ'  ότου έφτασε ο Ευρυμέδων με τα 60 αθηναϊκά πλοία. Στο σημείο αυτό είναι προφανές ότι ο Θουκυδίδης μέμφεται τον Ευρυμέδοντα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την αλληλοσφαγή στην Κέρκυρα. Ο Ευρυμέδοντας με τα 60 πλοία του θα μπορούσε σίγουρα να πετύχει ό,τι πέτυχε ο Νικόστρατος με τα 12 πλοία του, δηλαδή να συγκρατήσει τους δημοκρατικούς και να τους εμποδίσει από το να προβούν στις ακραίες ενέργειες που είδαμε προηγουμένως. Όμως ο Ευρυμέδοντας είτε από αδιαφορία είτε από ανικανότητα δεν αναμείχθηκε.

• «τήν μέν αἰτίαν...ὑπό τῶν λαβόντων»: ο Θουκυδίδης εδώ προβάλλει την πρόφαση, τη φαινομενική αιτία των γεγονότων και το πραγματικό αίτιο, την ἀληθεστάτη αἰτία. Βλέπουμε εδώ ότι οι δημοκρατικοί φονεύουν τους αντιπάλους τους προβάλλοντας ως ισχυρισμό το ότι προσπάθησαν να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα. Ωστόσο αυτό φαίνεται ότι είναι ένα απλό πρόσχημα, πίσω από το οποίο κρύβονται τα πραγματικά κίνητρα της φυγής, δηλαδή οι προσωπικές έχθρες, αλλά ακόμα και τα χρέη.
• «καί γάρ πατήρ παῖδα ἐπέκτεινε» στο σημείο ο Θουκυδίδης προβάλλει σε όλη του τη διάσταση το πάθος, την ακρότητα και τον παραλογισμό στα οποία οδηγεί ο εμφύλιος πόλεμος. Στην εμφύλια διαμάχη λοιπόν, διασαλεύεται η φυσική τάξη των πραγμάτων, καθώς ακόμα και η πατρική αγάπη και στοργή προς τα παιδιά αντικαθίστανται από πράξεις ωμότητας. Κάθε έννοια ηθικής, δικαιοσύνης, γραπτού  ή άγραφου νόμου αλλά και ανθρωπιάς καταλύεται.
• «καί ἀπό τῶν ἱερῶν..ἐκτείνοντο»: τόση ήταν η οργή, το μίσος και ο παραλογισμός που είχε κυριέψει τους δημοκρατικούς Κερκυραίους, ώστε δε σέβονται ούτε τους θεούς και τα ιερά τους, αλλά αρπάζουν από αυτά τους ικέτες και τους σκοτώνουν.

 Κεφάλαιο 82

Γενικές κρίσεις για τα αποτελέσματα των εμφυλίων πολέμων:

• η συγγένεια θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμός από την κομματική αλληλεγγύη.
• Οι πολιτικές παρατάξεις είχαν τα εξής χαρακτηριστικά:

α) οι ομοϊδεάτες επιχειρούσαν οτιδήποτε χωρίς δισταγμό

β) σχηματίστηκαν για να ικανοποιήσουν την πλεονεξία τους παρανομώντας

γ) η αλληλεγγύη των ανθρώπων που ανήκαν στην ίδια πολιτική παράταξη βασιζόταν στη συνενοχή παρά στους όρκους τους στους Θεούς

δ) τις προτάσεις των αντιπάλων δεν τις δέχονταν με ειλικρίνεια (προσποιούνταν πως συμφωνούσαν μαζί τους προκειμένου να κερδίσουν χρόνο, για να προετοιμαστούν και να επιτεθούν εναντίον των εχθρών).

ε) προτιμούσαν να βλάψουν τους αντιπάλους τους εξαπατώντας τους παρά να τους χτυπήσουν ανοιχτά

στ) οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούσαν να κάνουν το κακό και να θεωρούνται έξυπνοι παρά να είναι καλοί και να τους λένε κουτούς

ζ) η αιτία όλων αυτών ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα την πλεονεξία και την φιλοδοξία

η) οι αρχηγοί των κομμάτων προσποιούνταν ότι υπηρετούσαν την πολιτεία, ενώ στην πραγματικότητα ικανοποιούσαν προσωπικά συμφέροντα και αγωνίζονταν με κάθε τρόπο να νικήσουν τους αντιπάλους τους.

θ) οι αρχηγοί των κομμάτων έκαναν φοβερές πράξεις, όπως για παράδειγμα ότι καταδίκαζαν παράνομα τους αντιπάλους τους και άρπαζαν βίαια  την εξουσία.

ι) και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις προτιμούσαν περισσότερο όσους ανθρώπους κατόρθωναν να κρύβουν με ωραία λόγια φοβερές πράξεις.

κ) και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις σκότωναν για δύο λόγους όσους πολίτες ήταν μετριοπαθείς:

---> επειδή οι μετριοπαθείς είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα

---> επειδή τους φθονούσαν μόνο και μόνο στην ιδέα πως οι μετριοπαθείς σ` ένα πόλεμο θα επιζούσαν.

Κεφάλαιο 83

Γενικές κρίσεις για τα αποτελέσματα των εμφυλίων πολέμων στο χαρακτήρα των Ελλήνων και στις σχέσεις τους:

1. το ήθος που είναι κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής κατάντησε να είναι κατααγέλαστο
2. ο ανταγωνισμός δημιούργησε απόλυτη δυσπιστία
3. όποιος αποκτούσε την εξουσία, επειδή γνώριζε πως δεν θα την έχει για πολύ, φρόντιζε  να πάρει ορισμένα μέτρα προκειμένου να μη πάθει ό,τι και οι αντίπαλοί του.
4. τις περισσότερες φορές επικρατούσαν οι διανοητικά κατώτεροι.
5. ο αδικαιολόγητος φόβος που τους δημιουργούσε η υπεροχή των ευφυέστερων και τα συμπλέγματα κατωτερότητας που είχαν τους οδηγούσαν στην εξόντωση των αντιπάλων.
6. έκαναν βίαιες πράξεις
7. έκαναν ραδιουργίες

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΒΙΒΛΙΟ 3, 82-83 «ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» ΣΧΟΛΙΑ

Αρχαία Ελληνικά Α' Λυκείου

Από ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

 

« Από αρκετά χωρία των Ιστοριών γίνεται φανερό ότι ο Θουκυδίδης θεωρεί τον πόλεμο σαν μεγάλο δεινό που γεννά τη βία και το πολιτικό χάος˙ τη δυνατότερή της έκφραση η ιδέα αυτή του ιστορικού την βρίσκει στη φρικιαστική εξιστότηση (3,69-81) του εμφυλίου πολέμου (καλοκαίρι του 427 π.Χ) στην Κέρκυρα που ειναι άμεσο αποτέλεσμα της στρατιωτικής αναμέτρησης Αθήνας και Σπάρτης.

Ο Θουκυδίδης παίρνοντας αφορμή από τις αγριότητες που διαπράχτηκαν στην Κέρκυρα υψώνεται στα κεφ. 82-83 του 3^ου βιβλίου, σε μια γενικότερη θεώρηση των συνεπειών του Πελοποννησιακού πολέμου. Με ηρεμία, αλλά και με δύναμη και παραστατικότητα εκπληκτική εκθέτει πώς φέρθηκαν – και πώς ειναι δυνατόν να φερθουν – οι άνθρωποι στη διάρκεια ενός πολέμου, ιδιαίτερα εμφυλίου. Γι’ αυτό και την πυκνή αυτή θεώρηση, με τη γενικότητα που έχει, την ωνόμασαν «παθολογία του πολέμου», του κάθε πολέμου.»  (Α. Γεωργοπαπαδάκος «Εκλεκτά μέρη από τον Θουκυδίδη» σελ. 266)

§1 Το αίτιο των εμφυλίων πολέμων

Κάθε πολιτική παράταξη καλούσε τους συμμάχους της (οι δημοκρατικοί τους Αθηναίους – οι ολιγαρχικοί τους Σπαρτιάτες), για να συντρίψει τους αντιπάλους και να επικρατήσει. Αν νικούσαν οι δημοκρατικοί, η πόλη εντασσόταν στην Αθηναϊκή συμμαχία. Αν νικούσαν οι ολιγαρχικοί η πόλη συμμαχούσε με τους Σπαρτιάτες.

§2 Συνέπειες του εμφυλίου – σύγκριση με την ειρήνη.

Προκαλούνται αμέτρητες συμφορές, επικρατεί η βία, οι άνθρωποι «εκπαιδεύονται» να κάνουν εγκλήματα. Ο πόλεμος δημιουργεί φόβο και ανασφάλεια και γι’ αυτό ο άνθρωπος, για να προστατεύσει τη ζωή του, σκοτώνει και συμπεριφέρεται σκληρά. Αντίθετα στην ειρήνη οι άνθρωποι ζώντας με ασφάλεια αναπτύσσουν ευγενικό ήθος και συμπεριφέρονται  ήρεμα και φιλικά.

Δύο φράσεις πολύ σημαντικές:

1. «ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ» : «όσο ή φύση (ο χαρακτήρας) του ανθρώπου μένει η ίδια».

Γι’  αυτή τη φράση έχουν διατυπωθεί δύο απόψεις:

1. ο ιστορικός εκφράζει την απαισιοδοξία του, ότι, αφού ο άνθρωπος παραμένει δέσμιος των ίδιων παθών, συμφορές σαν τον πόλεμο θα συνεχίσουν να συμβαίνουν.
2. Ο Θουκυδίδης αισιοδοξεί ότι κάποτε ο άνθρωπος θα αλλάξει και έτσι οι συμφορές (πόλεμοι, πείνα, αδικίες, διώξεις, σφαγές, κ.ά) θα σταματήσουν να συμβαίνουν.

2. «ὁ δὲ πόλεμος βίαιος διδάσκαλος»:  ο πόλεμος γίνεται δάσκαλος της βίας.

Στον πόλεμο ο άνθρωπος απειλείται και προσπαθεί να βρει τρόπους να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Αυτό θα γίνει, αν εξοντωθεί ο αντίπαλος, έτσι ο άνθρωπος ενεργεί με βάση τα ένστικτά του και αποκτηνώνεται.

«Η φράση αποδεικνύει την αντίθεση του ιστορικού προς τις απόψεις του καιρού του για το δίκαιο του δυνατού και το θεμιτό της βίας.» (Α. Γεωργοπαπαδάκος «Εκλεκτά μέρη από τον Θουκυδίδη» σελ. 268)

§3 Ο εμφύλιος πόλεμος διαδόθηκε σε πάρα πολλές πόλεις-κράτη.

Το χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι όσο περισσότερο διαδιδόταν ο πόλεμος, τόσο σκληρότερος γινόταν, αφού οι άνθρωποι καθώς πληροφορούνταν το τι έγινε σε άλλες πόλεις, γίνονταν πιο ύπουλοι και εκδικητικοί.

§4 Αλλαγή της σημασίας των λέξεων.

Ο εμφύλιος πόλεμος αλλοιώνει ακόμα και τη γλώσσα.

Αληθινό νόημα των λέξεων	Αλλοιωμένο νόημα εν καιρώ πολέμου
Παράλογη τόλμη	Ανδρεία και αφοσίωση
Προσωπική διστακτικότητα	Δειλία πίσω από προφάσεις
Σωφροσύνη	ανανδρία
Παραφορά (εξαλλοσύνη)	Ανδρική αρετή
Προσεκτική εξέταση των ζητημάτων	Πρόσχημα για αποφυγή του κινδύνου

Αυτή η διαφθορά της γλώσσας οφείλεται στη διαφθορά της ψυχής και τη διαστροφή του νου, που προκαλεί ο πόλεμος.

§5 Φθορά των αξιών ( οι άνθρωποι το καλό το θεωρούν κακό και αντίστροφα)

Οι κακίες και οι αντικοινωνικές συμπεριφορές θεωρούνται αρετές, όπως η εξαλλοσύνη, η εξαπάτηση, η καχυποψία, η παρακίνηση στο κακό, ενώ η προνοητικότητα κάποιου και η αντίδραση στο κακό γινόταν ελάττωμα και μειονέκτημα, που εμπόδιζε την επικράτηση της παράταξής του.

§6 Η κομματική πίστη έγινε ισχυρότερος δεσμός ανάμεσα στους ανθρώπους απ’ ό,τι η συγγένεια και οι θρησκευτικοί όρκοι.

Αξίες και θεσμοί που οι άνθρωποι πάντα τους σέβονταν, όπως η συγγένεια και η θρησκευτική πίστη υποβαθμίστηκαν σε σύγκριση με την κομματική αλληλεγγύη, γιατί οι οπαδοί του κόμματος επεδίωκαν να κερδίσουν χρήματα και εξουσία με παράνομα μέσα. Κανείς δεν ενδιαφερόταν για την πατρίδα και το κοινό καλό, αλλά μόνο για την επίτευξη των ιδιοτελών επιδιώξεων τους. Επιπλέον η εμπιστοσύνη στηριζόταν μόνο στη συνενοχή όσων συνεργάζονταν για το κακό.

§7 Η απάτη και η δολιότητα ήταν το κυριότερο μέσον επικράτησης έναντι των αντιπάλων.

Οι κοινωνικές σχέσεις έχουν καταστραφεί και η εμπιστοσύνη έχει καταρρεύσει, με αποτέλεσμα κάθε παράταξη να προσπαθεί να ξεπεράσει την αντίπαλη σε δολιότητα, σε ύπουλες πράξεις και σε εξαπάτηση. Ο στόχος ήταν να βρουν τον αντίπαλο ανέτοιμο και ευάλωτο, ώστε να τον αιφνιδιάσουν και να τον συντρίψουν.  Η τιμιότητα θεωρήθηκε ανοησία και η δολιότητα εξυπνάδα.

§8 Αίτια είναι η φιλαρχία και η πλεονεξία και αποτέλεσμα ο αμοραλισμός και η αλληλοεξόντωση.

Οι άνθρωποι έχοντας ως κίνητρο την πλεονεξία και την φιλοδοξία επιθυμούν να κυριαρχήσουν στις πόλεις τους. Η γλώσσα αλλοιώνεται, τα κόμματα προβάλλουν ωραία συνθήματα, ισότητα οι δημοκρατικοί, σωφροσύνη οι ολιγαρχικοί. Πίσω από αυτά τα συνθήματα κρύβονται ιδιοτελείς επιδιώξεις και άνομα συμφέροντα με αποτέλεσμα την προσπάθεια για εξόντωση των αντιπάλων χωρίς να υπολογίζουν δικαιοσύνη, νόμους και ηθική. Κυριαρχεί το μίσος, η εκδικητικότητα και ο φθόνος. Τα πιο εύκολα θύματα είναι οι μετριοπαθείς, αυτοί που δεν θέλουν να ενταχθούν σε κανένα κόμμα με αποτέλεσμα να τους μισούν και να τους βλάπτουν και οι δύο παρατάξεις.

ΒΙΒΛΙΟ 3, 83

Οι συνέπειες των εμφύλιων πολέμων

§1 Επικράτηση της κακίας, εξευτελισμός και εξοβελισμός της ηθικής.

§2 Αναξιοπιστία των όρκων

Το μίσος, ο φανατισμός, η ανεντιμότητα και οι εκδικήσεις διέλυσαν τις κοινωνικές σχέσεις, εξαφάνισαν την εμπιστοσύνη με αποτέλεσμα να μην ισχύουν ούτε και οι πιο φοβεροί όρκοι. Γι΄ αυτό προτιμούσαν να εξοντώνουν τους αντιπάλους, για να μην μπορούν να τους βλάψουν.

§3- 4 Επικρατούν οι διανοητικά κατώτεροι

Οι άνθρωποι χωρίς μόρφωση και χωρίς ιδιαίτερη ευφυΐα από φόβο μήπως τους νικήσουν οι εξυπνότεροι σε δημόσιο διάλογο ή καταφέρουν να επινοήσουν κάτι καλύτερο από αυτούς προβαίνουν στις πιο βίαιες ενέργειες χωρίς κανέναν δισταγμό.

Αντίθετα οι πιο μορφωμένοι και οι πιο έξυπνοι έχοντας  εμπιστοσύνη στην διανοητική υπεροχή τους πίστευαν ότι μπορούν να επικρατήσουν με την πονηριά και χωρίς βία. Γι΄ αυτό δεν έπαιρναν προληπτικά μέτρα και εξοντώνονταν.

Ερωτήσεις - ασκήσεις

Κεφ. 71-74

1. Να καταγράψετε τις ενέργειες των ολιγαρχικών μετά τη δολοφονία των αρχηγών των δημοκρατικών και να επιχειρήσετε να τις αιτιολογήσετε, εντάσσοντάς τες σε ένα γενικότερο πολιτικό σχέδιο δράσης. Να αναλύσετε κάθε πτυχή αυτού του σχεδίου. Πώς εντάσσεται σε αυτό το σχέδιο η απόφαση για ουδετερότητα της Κέρκυρας και η αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα; (Κεφ. 71)

Οι ενέργειες των ολιγαρχικών

Οι ολιγαρχικοί μετά τη δολοφονία των αρχηγών της δημοκρατικής παράταξης: α) κάλεσαν σε συνέλευση τους πολίτες της Κέρκυρας, β) αιτιολόγησαν τη βίαιη πράξη τους ισχυριζόμενοι πως με αυτό τον τρόπο δεν υπήρχε πια κίνδυνος να υποδουλωθούν στους Αθηναίους, και άρα διέκοψαν μονομερώς την αμυντική συμμαχία με την Αθήνα, γ) ενημέρωσαν για την απόφασή τους να τηρηθεί αυστηρή ουδετερότητα, θέτοντας τέτοιους όρους που καθιστούσαν και στην πράξη ανενεργή την επιμαχία με τους Αθηναίους, δ) ανάγκασαν με το κλίμα τρομοκρατίας που επικρατούσε τους Κερκυραίους να επικυρώσουν τις αποφάσεις τους, και ε) έστειλαν πρέσβεις στην Αθήνα.

Το πολιτικό σχέδιο δράσης

Το πολιτικό σχέδιο των ολιγαρχικών προέβλεπε προφανώς τη μελλοντική σύνδεση της Κέρκυρας με τις ολιγαρχικές δυνάμεις της Πελοποννήσου, αλλά είχε ως άμεσο στόχο την απομάκρυνση του νησιού από την επιρροή της Αθήνας, και φυσικά την εδραίωση της ολιγαρχίας στην Κέρκυρα.

Αιτιολόγηση των ενεργειών & ανάλυση πτυχών του σχεδίου

Η σύγκληση των πολιτών της Κέρκυρας αποσκοπούσε στο να δοθεί μια επίφαση δημοκρατικής νομιμότητας σε όσα οι ολιγαρχικοί είχαν προαποφασίσει, έστω κι αν η επικύρωση αυτών των αποφάσεων θα γινόταν καταναγκαστικά απ’ την εκκλησία του δήμου, όπου οι πολίτες θα έδιναν την έγκρισή τους υπό καθεστώς βίας και εκφοβισμού.

Οι ολιγαρχικοί, μάλιστα, επιχειρούν να δικαιολογήσουν τις ακραίες πράξεις τους στους πολίτες ισχυριζόμενοι πως με αυτό τον τρόπο διαφυλάττουν το νησί από μια επικίνδυνη συνεργασία και συμμαχία με τους Αθηναίους, που θα σήμαινε ουσιαστικά την υποδούλωση των Κερκυραίων. Η προσπάθεια αυτή να δικαιολογήσουν τη δολοφονία των αρχηγών της δημοκρατικής παράταξης αποτελούσε ίσως μια ύστατη προσπάθεια να πείσουν κάποιους απ’ τους Κερκυραίους για τα αισθήματα φιλοπατρίας που τους διέκριναν. Οι ολιγαρχικοί ήθελαν να δημιουργηθεί η εντύπωση πως απώτερο κίνητρό τους δεν ήταν παρά το ενδιαφέρον τους για το καλό της πατρίδας, έστω κι αν οι ίδιοι ενεργούσαν απλώς ως όργανα της πολιτικής των Κορίνθιων, και άρα η αφοσίωσή τους ανήκε στην Κόρινθο και όχι στην Κέρκυρα.

Σημαντική πτυχή, άλλωστε, του σχεδίου τους ήταν η εδραίωση της ολιγαρχίας στην Κέρκυρα, ώστε να καταστεί εφικτή η μελλοντική προσάρτηση της Κέρκυρας στην Πελοποννησιακή συμμαχία. Οι ολιγαρχικοί προφανώς θεωρούσαν πως η Κόρινθος και η Σπάρτη ανταποκρίνονταν σε επίπεδο πολιτικής ιδεολογίας καλύτερα στις προσδοκίες τους, ιδίως αφού μια συνεργασία μαζί τους θα σήμαινε πως η ολιγαρχική παράταξη θα είχε τον έλεγχο του νησιού, ενώ αντιμετώπιζαν εντελώς αρνητικά το ενδεχόμενο συνεργασίας με τη δημοκρατική Αθήνα, μιας και κάτι τέτοιο θα σήμαινε την επικράτηση της δημοκρατικής παράταξης στο νησί, και άρα τη δική τους περιθωριοποίηση.

Μπορούμε, επομένως, να διαπιστώσουμε μια ταύτιση στη σκέψη των ολιγαρχικών της δικής τους προσωπικής ανόδου στην εξουσία με τα ευρύτερα συμφέροντα του νησιού τους. Βέβαια, η Κέρκυρα είχε ήδη μακροχρόνια ολιγαρχική παράδοση και στενούς δεσμούς με την Κόρινθο, οπότε η επίμονη προσπάθεια επανασύνδεσης μαζί της εξέφραζε και την επιθυμία διατήρησης του παραδοσιακού τρόπου λειτουργίας των πολιτικών πραγμάτων. Ενώ, αξίζει να προσεχθεί πως οι ολιγαρχικοί δεν θέλησαν να τερματίσουν την ουδετερότητα του νησιού, κηρύσσοντας ανοιχτά την προσχώρηση της Κέρκυρας στην συμμαχία των Πελοποννησίων, καθώς θεώρησαν πως κάτι τέτοιο θα δυσχέραινε την ήδη τεταμένη κατάσταση, αφού θα προκαλούσε την αντίδραση της Αθήνας.   

Ουδετερότητα & αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα

Η διατήρηση της ουδετερότητας είναι εξαιρετικά κρίσιμη για την πορεία του σχεδίου των ολιγαρχικών, αφού τους διασφαλίζει τον αναγκαίο χρόνο να εδραιώσουν την εξουσία τους και ίσως να επηρεάσουν κάποια μεγαλύτερη μερίδα πολιτών σχετικά με το ορθό της τακτικής τους. Μια οποιαδήποτε παρέκκλιση από την αρχή της ουδετερότητας θα προκαλούσε είτε την άμεση παρέμβαση των Αθηναίων είτε γενικότερα την εμπλοκή της Κέρκυρας σε ριψοκίνδυνες πολεμικές συγκρούσεις, που θα μπορούσαν να ανατρέψουν πλήρως τους σχεδιασμούς των ολιγαρχικών.

Η πρεσβεία που στάλθηκε στην Αθήνα ήταν επιφορτισμένη με διπλό σκοπό: αφενός να πείσει τους Αθηναίους ότι οι εξελίξεις στην Κέρκυρα ήταν συμφέρουσες και γι’ αυτούς, αφετέρου να διεγείρει τη φιλοπατρία των δημοκρατικών Κερκυραίων που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, ώστε να μην προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη νέα πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο νησί. Αυτό που επιδιώκουν να πετύχουν οι ολιγαρχικοί είναι να αποτραπεί οποιαδήποτε αντίδραση στη νέα πολιτική κατάσταση που το πραξικόπημά τους διαμόρφωσε. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί δεν είναι μόνο δολοφόνοι, αλλά και αναίσχυντοι δολοπλόκοι, κι αυτό διότι προσπαθούν να διεγείρουν τα αισθήματα φιλοπατρίας εκείνων, τους οποίους ήθελαν να φονεύσουν.

2. ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους... ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην (71.1): Να εξηγήσετε και να σχολιάσετε την αντιφατικότητα των φράσεων αυτών.

Οι ολιγαρχικοί με το κλίμα ψυχολογικής βίας και τρομοκρατίας που δημιουργούν εξαναγκάζουν τους Κερκυραίους να επικυρώσουν την πρότασή τους για ουδετερότητα. Καταλύεται έτσι η ίδια η ουσία της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, δηλαδή η ελευθερία στη λήψη των αποφάσεων. Η πολιτική αυτή φενάκη των ολίγων εκφράζεται εναργέστατα από τις ίδιες τις αντιφατικές ενέργειές τους: από τη μια συγκαλούν την εκκλησία του δήμου, από την άλλη όμως δεσμεύουν τη βούληση του δημοκρατικού αυτού οργάνου.

Η σύγκληση της εκκλησίας του δήμου προκαλεί την εντύπωση πως οι ολιγαρχικοί έχουν την πρόθεση να ακούσουν και να σεβαστούν τη γνώμη των πολιτών. Στην πραγματικότητα, όμως, το μόνο που τους απασχολεί είναι να δοθεί μιαν επίφαση δημοκρατικότητας σε όσα έχουν αποφασίσει να κάνουν. Έτσι, οι πολίτες καλούνται, όχι όπως θα συνέβαινε σε μια δημοκρατική πολιτεία, για να εκφράσουν τη βούλησή τους, αλλά για να δώσουν εξαναγκαστικά την έγκρισή τους στις αποφάσεις των ολιγαρχικών.

3. Προσπαθήστε να φανταστείτε τα επιχειρήματα με τα οποία κάθε πλευρά αποπειράθηκε να προσεταιριστεί τους δούλους. Γιατί τελικά τα επιχειρήματα των δημοκρατικών αποδείχτηκαν πιο ισχυρά; (Κεφ. 73)

[Η τάξη των δούλων ιδεολογικά και κοινωνικά αισθανόταν εγγύτερα στους δημοκρατικούς παρά στους ολιγαρχικούς.]

Επί της ουσίας κι οι δύο παρατάξεις θα προσπάθησαν να προσεγγίσουν τους δούλους με παρόμοιες υποσχέσεις για βελτίωση των όρων διαβίωσης και εργασίας, καθώς και με το ενδεχόμενο της απελευθέρωσής τους. Ωστόσο, για τους ολιγαρχικούς θα ήταν σαφώς πιο δύσκολο να πείσουν τους δούλους για την ειλικρίνεια των προθέσεών τους, αφού η στάση τους υπήρξε πάντοτε πιο άτεγκτη, και ιδίως μετά τα πρόσφατα γεγονότα ακραίας βίας απ’ τη μεριά τους. Έτσι, το πιθανότερο είναι πως θα προσπάθησαν να τους παρουσιάσουν με τα μελανότερα χρώματα την κατάσταση που θα διαμορφωνόταν στο νησί, αν οι Κερκυραίοι επέλεγαν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους, παρουσιάζοντας ίσως την πιθανότητα πολεμικών συρράξεων στο νησί, και αναφέροντας πιθανούς κινδύνους για την ασφάλειά τους.

Από την άλλη, οι δημοκρατικοί θα μπορούσαν ευκολότερα να προσεγγίσουν τους δούλους, αφού η δική τους στάση ήταν διαχρονικά πιο ήπια, και άρα οι δικές τους υποσχέσεις θα εκλαμβάνονταν ως πιο αξιόπιστες. Οι δημοκρατικοί, μάλιστα, θα μπορούσαν να τονίσουν στους δούλους την σκληρότητα των ολιγαρχικών και τον αυταρχισμό τους, καθιστώντας έτσι σαφές πως δεν θα ήταν ποτέ λογικό να περιμένουν απ’ αυτούς την απελευθέρωσή τους ή έστω μια πραγματική βελτίωση στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης.  

Μεταξύ, άλλωστε, των δύο παρατάξεων υπήρχαν ουσιαστικές διαφορές που καθιστούσαν την ιδεολογία και τις πρακτικές των δημοκρατικών σαφώς προτιμότερες για τους δούλους. Σε αντίθεση, δηλαδή, με τον αυταρχισμό και τις αριστοκρατικές αντιλήψεις των ολιγαρχικών, οι δημοκρατικοί ήταν περισσότερο διαλλακτικοί και πιο ανθρώπινοι απέναντι στους δούλους, γεγονός που προσέδιδε μεγαλύτερη αξιοπιστία στις υποσχέσεις τους.  

4. Ο Θουκυδίδης αναφερόμενος στη στάση των γυναικών γράφει (74.1): καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον. Πώς ερμηνεύετε την έκφραση παρὰ φύσιν;

Ιδιαίτερη προβολή από το Θουκυδίδη του ενεργού ρόλου των γυναικών στις συγκρούσεις, καθώς και της ψυχραιμίας και της τόλμης που αυτές επέδειξαν. Οι γυναίκες θορυβούνται και δεν υπομένουν συνήθως εύκολα τους πολεμικούς κινδύνους. Έχουν δηλαδή αντοχή αμυντική και όχι ορμή επιθετική. Εντούτοις, όταν απειλούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή, όπως συμβαίνει εδώ, η πατρίδα τους, δείχνουν τόλμη που υπερβαίνει τη γυναικεία τους φύση.

Με την έκφραση παρὰ φύσιν (σε αντίθεση προς τη γυναικεία φύση), ο ιστορικός θέλει να τονίσει πως στις κρίσιμες εκείνες στιγμές συμμετείχαν ενεργά ακόμη κι οι γυναίκες, οι οποίες εκ φύσεως απέχουν συνήθως από τις πράξεις πολέμου. Ενώ, όμως, οι γυναίκες απεχθάνονται τις αιματοχυσίες, τις δολοφονίες και τις βιαιότητες που χαρακτηρίζουν τις πολεμικές συγκρούσεις, όταν θεωρήσουν πως κινδυνεύει κάτι ιερό για εκείνες, όπως είναι η πατρίδα κι η οικογένειά τους, τότε ξεπερνούν τους ηθικούς δισταγμούς και τις ευαισθησίες τους, και συμμετέχουν με θάρρος στις συγκρούσεις. 

5. Να επισημάνετε όλους τους παράγοντες που εξασφάλισαν τη νίκη στους δημοκρατικούς.

[Η κατάσταση αντιστρέφεται υπέρ του δήμου, ο οποίος νικά λόγω της αριθμητικής του υπεροχής και της κατάληψης των πλέον καίριων θέσεων.]

Η νίκη των δημοκρατικών οφείλεται στους εξής παράγοντες:

- υπερτερούσαν αριθμητικά των ολιγαρχικών, έχοντας μάλιστα διασφαλίσει την υποστήριξη του μεγαλύτερου μέρους των δούλων και συνάμα έχοντας και τη βοήθεια των γυναικών, οι οποίες λόγω του σημαντικού διακυβεύματος συμμετείχαν ενεργά στη μάχη

- είχαν καταλάβει καίριες θέσεις, όπως ήταν η ακρόπολη και το Υλλαϊκό λιμάνι, καθώς και τα ψηλότερα σημεία της πόλης που αποτελούσαν φυσικά οχυρά  

- αγωνίζονταν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα καθώς κινδύνευαν να χάσουν πλήρως την ελευθερία τους, αν ο έλεγχος περνούσε στους αυταρχικούς ολιγαρχικούς, κι η αποφασιστικότητά τους αυτή φαίνεται με τον πλέον σαφή τρόπο απ’ τη συμμετοχή των γυναικών κατά τη διάρκεια της τελευταίας κρίσιμης σύγκρουσης

- υπέρ των δημοκρατικών λειτούργησε και το γεγονός πως ένα σημαντικό τμήμα της δύναμης των ολιγαρχικών, οι οκτακόσιοι μισθοφόροι, δεν αγωνίζονταν για κάποιο υψηλό ιδανικό για το οποίο θα ήταν πρόθυμοι να θυσιαστούν, στοιχείο που έγινε προφανές όταν διέφυγαν κρυφά απ’ το νησί μόλις έγινε αντιληπτή η επικράτηση των δημοκρατικών.

6. Εξηγήστε τους λόγους που ώθησαν τους ολιγαρχικούς στον εμπρησμό της περιοχής γύρω από την αγορά (74.2). Πώς κρίνετε την ενέργειά τους αυτή;

[Ο εμπρησμός της πόλης είναι μια απονενοημένη ενέργεια των ολιγαρχικών υποκινούμενη από το φόβο τους, μήπως οι αντίπαλοι τους καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνου και κυρίως το ναύσταθμό του.]

Η δυναμική των δημοκρατικών στο πλαίσιο της εμφύλιας σύγκρουσης ήταν τέτοια, ώστε με μια συντονισμένη έφοδο θα μπορούσαν ενδεχομένως να καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνου, που μέχρι τότε ήταν υπό τον έλεγχο των ολιγαρχικών, και να τους στερήσουν έτσι τη δυνατότητα διαφυγής, αλλά και ανεφοδιασμού. Οι ολιγαρχικοί, επομένως, φοβήθηκαν πως κινδύνευαν να εγκλωβιστούν από τους δημοκρατικούς, και άρα να πέσουν θύματα του πολεμικού τους μένους, γι’ αυτό και κατέφυγαν σε μιαν ακραία πράξη αντιπερισπασμού, βάζοντας φωτιά στα σπίτια που βρίσκονταν γύρω στην αγορά.

Η πράξη αυτή των ολιγαρχικών, που ήταν αποτέλεσμα απελπισίας και φόβου, προκάλεσε σημαντικές καταστροφές, κι ενδεχομένως, αν βοηθούσε ο άνεμος, θα μπορούσε να είχε σημάνει τη συνολική καταστροφή της πόλης. Προχώρησαν άρα σε μια εγκληματική ενέργεια, χωρίς να λάβουν υπόψη τους όλες τις πιθανές συνέπειές της, και ίσως αδιαφορώντας για την έκταση αυτών των συνεπειών, καθώς το μόνο που τους απασχολούσε ήταν το πώς θα διασωθούν απ’ τους αντιπάλους τους.  

7.  α) Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετούν οι ρηματικοί τύποι ὑπεξανήγετο - λαθόντες (74.3), με τους οποίους ο Θουκυδίδης αναφέρεται στην αποχώρηση του κορινθιακού πλοίου και των επικούρων αντίστοιχα; (Για την απάντησή σας να λάβετε υπόψη σας την ακριβή σημασία των λέξεων).

β) Με βάση την απάντησή σας στο πρώτο σκέλος της ερώτησης προβληματιστείτε πάνω στο γενικότερο ρόλο των «προστατών» στην ιστορική πορεία και δράση ενός λαού.

α. Οι δύο αυτοί ρηματικοί τύποι εμπεριέχουν την έννοια πως η πράξη που δηλώνουν γίνεται στα κρυφά: η πρόθεση ὑπὸ του ρ. ὑπεξανήγετο δηλώνει ακριβώς τον κρυφό τρόπο, και το ρήμα σημαίνει πως ανοίγομαι στα κρυφά, με προφυλάξεις, στο ανοιχτό πέλαγος, ενώ η μετοχή λαθόντες του ρήματος λανθάνω σημαίνει πως διαφεύγω την προσοχή. Εκείνο, λοιπόν, που ενδιαφέρει τον ιστορικό είναι να δηλωθεί εμφατικά πως τόσο οι Κορίνθιοι απεσταλμένοι, όσο και οι μισθοφόροι, μόλις είδαν ότι η σύγκρουση εξελίσσεται υπέρ των δημοκρατικών, έφυγαν κρυφά από την Κέρκυρα, φοβούμενοι, μήπως συλληφθούν κι αυτοί αιχμάλωτοι από τους νικητές δημοκρατικούς.

Είναι προφανής η θρασυδειλία, ιδίως των Κορίνθιων απεσταλμένων, οι οποίοι αφού υποκίνησαν τους εκεί ολιγαρχικούς σε μια πιο δυναμική εκκαθάριση της κατάστασης, προκαλώντας επί της ουσίας τη γενίκευση της εμφύλιας σύρραξης, επέλεξαν να φύγουν στα κρυφά μόλις κατάλαβαν πως οι δημοκρατικοί θα επικρατήσουν. Αντίστοιχη, βέβαια, υπήρξε και η στάση των μισθοφόρων, οι οποίοι ενώ δέχτηκαν να στηρίξουν την προσπάθεια των ολιγαρχικών, επέλεξαν να φύγουν κρυφά όταν διαπίστωσαν τη νίκη των δημοκρατικών. Οι ίδιοι άνθρωποι που θα καρπώνονταν τα οφέλη μιας ενδεχόμενης επικράτησης των ολιγαρχικών, δεν θέλησαν να υπομείνουν μαζί τους τις συνέπειες της ήττας τους, γεγονός που αποκαλύπτει τη σαθρότητα της υποτιθέμενης συμπαράστασης που προσέφεραν.

β. Η στάση των Κορίνθιων φανερώνει μια διαχρονική αλήθεια για τις προθέσεις εκείνων που εμφανίζονται ως προστάτες των λαών που βρίσκονται σε εμπόλεμη ή άλλως δύσκολη θέση. Το μόνο πραγματικό κίνητρο είναι η εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων, έστω κι αν προσπαθούν να προσδώσουν στις πράξεις του κάποια επίφαση φιλανθρωπίας ή ανιδιοτέλειας. Καμία πολιτεία και κανένα κράτος δεν διαμορφώνει την εξωτερική του πολιτική κατά τρόπο τυχαίο ή με γνώμονα την ανιδιοτελή προσφορά. Πρόκειται, άλλωστε, για μια κατάσταση γνώριμη στους Έλληνες ήδη από τα χρόνια της επανάστασης που οδήγησε στη δημιουργία του ελληνικού κράτους, όταν τα ευρωπαϊκά κράτη, αφού πρώτα αντιτάχθηκαν με σθένος στην προσπάθεια των επαναστατών, διεκδικούσαν ύστερα το ρόλο του προστάτη των Ελλήνων μόνο και μόνο για να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν οικονομικά το τότε νεοσύστατο κράτος. Χαρακτηριστικά ως προς αυτό είναι τα λόγια του αγωνιστή Μακρυγιάννη: «Τους κατάτρεξαν οι Ευρωπαίγοι τους δυστυχείς Έλληνες. Εις τις πρώτες χρονιές εφόδιαζαν τα κάστρα των Τούρκων τους κατάτρεχαν και τους κατατρέχουν ολοένα δια να μην υπάρξουν. Η Αγγλία τους θέλει να τους κάμη Άγγλους με την δικαιοσύνην την αγγλική, καθώς οι Μαλτέζοι ξυπόλυτους και νηστικούς, οι Γάλλοι Γάλλους, οι Ρούσσοι Ρούσσους κι᾿ ο Μετερνίκ της Αούστριας Αουστριακούς, κι᾿ όποιος τους φάγη από τους τέσσερους. Και τους λευτερώνουν χερότερα κι᾿ από τους Τούρκους.»

8. βάλλουσαι (74.1): Να γράψετε δέκα λέξεις, απλές ή σύνθετες, με το θέμα της λέξης που σας δίνεται και να προσπαθήσετε να ορίσετε με ακρίβεια τουλάχιστον τις πέντε από αυτές.

διάβολος: το πνεύμα του κακού, η προσωποποιημένη δύναμη των πονηρών πνευμάτων που απομακρύνει τον άνθρωπο από τον δρόμο του Θεού και του δημιουργεί πειρασμούς και προβλήματα (από το ρήμα διαβάλλω).

διαβάλλω: διατυπώνω κατηγορίες ανυπόστατες, προσπαθώ να θίξω την υπόληψη κάποιου συκοφαντώντας τον.

σύμβολο: οτιδήποτε χρησιμοποιείται για να παραστήσει ή κατά σύμβαση θεωρείται πως παριστάνει κάτι άλλο∙ κυρίως ένα υλικό αντικείμενο που αντιπροσωπεύει κάτι αφηρημένο.

αντιπαραβάλλω: παραβάλλω προς κάτι, συγκρίνω βρίσκοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές.

απόβλητος: αυτός που έχει εκδιωχθεί, παραγκωνιστεί από το κοινωνικό του περιβάλλον, που ζει στο περιθώριο περιφρονημένος και ανυπόληπτος (αποβάλλω).

βέλος: μικρό και λεπτό ακόντιο που εκσφενδονίζεται από το τόξο και φέρει μπροστά μετάλλινη ή οστέινη αιχμή και πίσω φτερά, τα οποία προσδίδουν σταθερότητα στην κατεύθυνση της τροχιάς.

εμβόλιο: παρασκεύασμα που εισάγεται στο σώμα για την πρόληψη ασθένειας μέσω της ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού συστήματος για την παραγωγή των αντισωμάτων που μπορούν να την καταπολεμήσουν.

περίβολος: η δομική κατασκευή με την οποία περικλείεται ένας μη στεγασμένος χώρος μπροστά ή γύρω από κτήριο.

αναβάλλω: μεταθέτω χρονικά κάτι προγραμματισμένο.

ανυπέρβλητος: αυτός που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί, να ξεπεραστεί (αν στερητικό + υπερβάλλω).  

9. Να καταγράψετε τις ειδικές προτάσεις του Κεφ. 71, να βρείτε τη συντακτική τους θέση και να δικαιολογήσετε την εισαγωγή και την εκφορά τους.

ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾽ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾽ Ἀθηναίων: Δύο ειδικές προτάσεις, οι οποίες συνδέονται παρατακτικά και λειτουργούν ως αντικείμενα του ρήματος εἶπον. Εισάγονται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι που δηλώνει κάτι το πραγματικό, ωστόσο εννοιολογικά οι προτάσεις αποκτούν την ιδιαίτερη σημασία τους χάρη στην εκφορά τους. Έτσι, η πρώτη ειδική πρόταση εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (εἴη), καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει έτσι κάτι το υποκειμενικό και αβέβαιο, ενώ η δεύτερη εκφέρεται με δυνητική ευκτική (ἂν δουλωθεῖεν) και δηλώνει κάτι που είναι δυνατό στο παρόν και στο μέλλον.

ὡς ξυνέφερε: Ειδική πρόταση που λειτουργεί ως αντικείμενο στη μετοχή διδάξοντας. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὡς, ο οποίος επιλέγεται όταν πρόκειται για τη μεταφορά κάποιας υποκειμενικής γνώμης, και εκφέρεται με οριστική για να δηλωθεί με έμφαση πως κατά τη γνώμη του υποκειμένου αυτό που δηλώνεται είναι κάτι το βέβαιο.

10. Να εντοπίσετε τις μετοχές του Κεφ. 72 που βρίσκονται σε πτώση γενική, να χαρακτηρίσετε τη συντακτική τους θέση και να αιτιολογήσετε την πτώση τους.

Ἐλθόντων (πρέσβεων): Γενική απόλυτη χρονική μετοχή που εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος κατέθεντο. Η μετοχή αυτή θα έπρεπε λογικά να τεθεί σε αιτιατική, μιας και το υποκείμενό της (πρέσβεις) είναι παράλληλα και αντικείμενο της μετοχής ξυλλαβόντες.

ἐλθούσης τριήρους: Γενική απόλυτη χρονική μετοχή που εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος ἐπιτίθενται. Τίθεται σε γενική ακολουθώντας την πτώση του υποκειμένου της, το οποίο δεν έχει κάποια άλλη συντακτική σύνδεση με τους βασικούς όρους της πρότασης.

Ἀφικομένης νυκτὸς: Γενική απόλυτη χρονική μετοχή που εκφράζει το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος καταφεύγει. Τίθεται σε γενική ακολουθώντας την πτώση του υποκειμένου της, το οποίο δεν αποτελεί βασικό όρο της πρότασης ούτε συνδέεται με κάποιον από αυτούς.

11. Στο Κεφ. 72 να επισημάνετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του χρόνου και του τόπου που εκφέρονται με προθετικά σύνολα ή με απλά επιρρήματα.

ἐς Αἴγιναν: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο

Ἐν τούτῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει χρόνο

ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα: εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν κίνηση σε τόπο

αὐτοῦ: απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο

οὗπερ: απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο

τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον: εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δυνάμει του άρθρου λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί στη λέξη τὸν λιμένα που προηγείται. Αν δεν ληφθεί υπόψη το άρθρο, ο πρώτος εμπρόθετος προσδιορισμός δηλώνει το πλησίον, ενώ ο δεύτερος μεταφορικά την κατεύθυνση προς τόπο.

12. δράσαντες, ἡγεῖσθαι, καταπεφευγότας (Κεφ. 71). Να γράψετε το γ' ενικό πρόσωπο των τύπων α) σε όλες τις εγκλίσεις του ενεστώτα και β) σε όλους τους χρόνους της οριστικής, στη φωνή που βρίσκονται.

Ενεστώτας

Ορ.      δρᾷ                              ἡγεῖται                      καταφεύγει

Υποτ.  δρᾷ                              ἡγῆται                      καταφεύγῃ

Ευκτ.  δρῷ / δρῴη               ἡγοῖτο                         καταφεύγοι

Προστ. δράτω                      ἡγεῖσθω                      καταφευγέτω

Εν.       δρᾷ                             ἡγεῖται                      καταφεύγει

Πρτ.    ἔδρα                           ἡγεῖτο                         κατέφευγε

Μελ.   δράσει                       ἡγήσεται                    καταφεύξεται / καταφευξεῖται

Αορ.    ἔδρασε                       ἡγήσατο / ἡγήθη      κατέφυγε

Πρκ.   δέδρακε                     ἥγηται                         καταπέφευγε

Υπ.      ἐδεδράκει                  ἥγητο                          κατεπεφεύγει

13. δουλωθεῖεν (71.1): Να γράψετε το ίδιο πρόσωπο σε όλες τις εγκλίσεις του ίδιου χρόνου και φωνής.

Οριστική: ἐδουλώθησαν

Υποτακτική: δουλωθῶσι(ν)

Ευκτική: δουλωθεῖεν / δουλωθείησαν

Προστακτική: δουλωθέντων / δουλωθήτωσαν

14. τριήρους Κορινθίας, Λακεδαιμονίων πρέσβεων (72.2): Να κλίνετε τις συνεκφορές και στους δύο αριθμούς.

Ενικός                                                          Πληθυντικός

ἡ τριήρης Κορινθία                          αἱ τριήρεις Κορίνθιαι

τῆς τριήρους Κορινθίας                  τῶν τριήρων Κορινθίων     

τῇ τριήρει Κορινθίᾳ                         ταῖς τριήρεσι Κορινθίαις

τήν τριήρη Κορινθίαν                      τάς τριήρεις Κορινθίας

(ὧ) τριῆρες Κορινθία                       (ὧ) τριήρεις Κορίνθιαι

Ενικός                                                          Πληθυντικός

ὁ Λακεδαιμόνιος πρεσβευτής                   οἱ Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις

τοῦ Λακεδαιμονίου πρεσβευτοῦ              τῶν Λακεδαιμονίων πρέσβεων

τῷ Λακεδαιμονίῳ πρεσβευτῇ                    τοῖς Λακεδαιμονίοις πρέσβεσι     

τόν Λακεδαιμόνιον πρεσβευτήν               τούς Λακεδαιμονίους πρέσβεις

(ὧ) Λακεδαιμόνιε πρεσβευτά                   (ὧ) Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις

15. Να μεταφέρετε τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του Κεφ. 74 στις πλάγιες πτώσεις και των δύο αριθμών.

(ἰσχύι, πλήθει, γυναῖκες, φύσιν, χρήματα, πόλις, φλογὶ, νύκτα, ναῦς)

Ενικός

Γεν.: ἰσχύος               πλήθους         γυναικός        φύσεως          χρήματος      

Δοτ.: ἰσχύϊ                 πλήθει           γυναικί           φύσει              χρήματι

Αιτ.: ἰσχύν                πλῆθος           γυναῖκα          φύσιν              χρῆμα

Πληθυντικός

Γεν.: ἰσχύων              πληθῶν          γυναικῶν       φύσεων          χρημάτων

Δοτ.: ἰσχύσι(ν)          πλήθεσι(ν)     γυναιξί           φύσεσι(ν)      χρήμασι

Αιτ.: ἰσχῦς                  πλήθη             γυναῖκας        φύσεις            χρήματα

Ενικός

Γεν.:    πόλεως           φλογός           νυκτός            νεώς

Δοτ.:   πόλει              φλογί              νυκτί               νηί

Αιτ.:    πόλιν              φλόγα             νύκτα             ναῦν

Πληθυντικός

Γεν.: πόλεων             φλογῶν          νυκτῶν           νεῶν

Δοτ.: πόλεσι(ν)         φλοξί              νυξί                 ναυσί

Αιτ.: πόλεις               φλόγας           νύκτας            ναῦς

16. Να καταγραφούν οι ρηματικοί τύποι των Κεφ. 71-74 που δηλώνουν τις κύριες ενέργειες (πολεμικές και πολιτικές) των ολιγαρχικών και των συμμάχων τους και να αντικατασταθούν χρονικά.

Δράσαντες: δρῶντες – δράσοντες – δράσαντες – δεδρακότες

ξυγκαλέσαντες: ξυγκαλοῦντες - ξυγκαλοῦντες – ξυγκαλέσαντες – ξυγκεκληκότες 

εἶπον: λέγουσι(ν) - ἔλεγον – λέξουσι(ν) / ἐροῦσι(ν) -  εἶπον - εἰρήκασι(ν) - εἰρήκεσαν

ἠνάγκασαν: ἀναγκάζουσι(ν) - ἠνάγκαζον - ἀναγκάσουσι(ν) - ἠνάγκασαν - ἠναγκάκασι(ν) - ἠναγκάκεσαν

Πέμπουσι: πέμπουσι - ἔπεμπον – πέμψουσι - ἔπεμψαν – πεπόμφασι - ἐπεπόμφεσαν

διδάξοντας: διδάσκοντας – διδάξοντας – δεδιδαχότας

πείσοντας: πείθοντας – πείσοντας – πείσαντας – πεπεικότας

Ἐλθόντων: ἰόντων - ἰόντων - ἐλθόντων - ἐληλυθότων

ἐπιτίθενται: ἐπιτίθενται - ἐπετίθεντο - ἐπιθήσονται / ἐπιτεθήσονται - ἐπέθεντο / ἐπετέθησαν - ἐπιτέθεινται - ἐπετέθειντο / ἐπέκειντο

μαχόμενοι: μαχόμενοι – μαχούμενοι – μαχεσάμενοι – μεμαχημένοι

  

ἐνίκησαν: νικῶσι - ἐνίκων – νικήσουσι - ἐνίκησαν – νενικήκασι - ἐνενικήκεσαν

κατέλαβον: καταλαμβάνουσι – κατελάμβανον – καταλήψονται – κατέλαβον – κατειλήφασι – κατειλήφεσαν

ἠκροβολίσαντο: ἀκροβολίζονται - ἠκροβολίζοντο - ---- - ἠκροβολίσαντο

περιέπεμπον: περιπέμπουσι – περιέπεμπον – περιπέμψουσι – περιέπεμψαν – περιπεπόμφασι – περιεπεπόμφεσαν

παρακαλοῦντες: παρακαλοῦντες - παρακαλοῦντες – παρακαλέσαντες – παρακεκληκότες

ὑπισχνούμενοι: ὑπισχνούμενοι - ὑποσχησόμενοι - ὑποσχόμενοι - ὑπεσχημένοι

ἐμπιπρᾶσι: ἐμπιπρᾶσι - ἐνεπίπρασαν - ἐμπρήσουσι - ἐνέπρησαν

παυσάμενοι: παυόμενοι – παυσόμενοι / παυσθησόμενοι – παυσάμενοι / παυσθέντες – πεπαυμένοι

17. Ποια εκφραστικά-αφηγηματικά μέσα χρησιμοποιεί ο ιστορικός στα Κεφ. 71-74 για να καταγράψει: α) τον ιδιαίτερο ρόλο των γυναικών στη νίκη των δημοκρατικών, β) το κλίμα διάλυσης και πανικού στο στρατόπεδο των ολιγαρχικών και των συμμάχων τους;

α. αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον.

Στην περίοδο που αναφέρεται στη συμμετοχή των γυναικών ο ιστορικός χρησιμοποιεί:

- τον επιρρηματικό προσδιορισμό τολμηρῶς, για να δηλώσει το θάρρος των γυναικών, καθώς και τον εμπρόθετο προσδιορισμό παρά φύσιν, για να τονίσει πως το θάρρος τους ερχόταν σε αντίθεση με την ευαίσθητη και φιλειρηνική φύση τους

- την εικόνα των γυναικών που ρίχνουν κεραμίδια ενάντια στους αντιπάλους από τις στέγες των σπιτιών

- το σύνθετο με δύο προθέσεις ρήμα συνεπιλαμβάνομαι (μαζί με κάποιον συμμετέχω σε κάτι) για να δηλωθεί εμφατικά το εκούσιο και πρόθυμο της βοήθειας που προσέφεραν οι γυναίκες

- τις δύο μετοχές (βάλλουσαι - ὑπομένουσαι) σε χρόνο ενεστώτα, ώστε να δοθεί ζωντάνια και παραστατικότητα στην περιγραφή των γεγονότων.

β. Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν∙ καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.

Το κλίμα διάλυσης και πανικού στο στρατόπεδο των ολιγαρχικών και των συμμάχων τους αποδίδεται απ’ τον ιστορικό με τα ακόλουθα μέσα:

- με τη μετοχή δείσαντες, που εκφράζει φόβο, και την αναφορά σε όσα δεινά φοβήθηκαν οι ολιγαρχικοί πως θα πάθουν

- με τη χρήση πολλαπλών δευτερευουσών προτάσεων σε μια εκτενέστατη περίοδο, ώστε να αποδοθεί πιο παραστατικά το κλίμα πανικού των ολιγαρχικών

- με την εικόνα της πυρπόλησης της πόλης

- με τη χρήση ενεστώτα (ἐμπιπρᾶσι) για να δοθεί ζωντάνια στον αφηγηματικό λόγο

- με τον εμπρόθετο προσδιορισμό ἐν φυλακῇ ἦσαν που δηλώνει το βαθμό επιφυλακής και επαγρύπνησης των δύο παρατάξεων

- με τους ρηματικούς τύπους ὑπεξανήγετο και λαθόντες, που εκφράζουν τον κρυφό και ύπουλο τρόπο με τον οποίο υποκινητές και υποστηρικτές των ολιγαρχικών έφυγαν από το νησί έντρομοι για τις πιθανές συνέπειες.  

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ-ΛΑΘΟΥΣ

Θουκυδίδου Ἱστοριαι

1. Μια από τις βασικές αιτίες του Πελοποννησιακού πολέμου υπήρξε η

οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της Αθήνας.

2. Ο Θουκυδίδης εντάσσει στο έργο του και ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες.

3. Ο Θουκυδίδης κράτησε στοιχεία μόνο για όσα γεγονότα είχε προσωπική

εμπειρία.

4. Ο Θουκυδίδης αντιμετώπισε δυσκολίες στην χρονολόγηση των γεγονότων.

5. Οι ελληνικές πόλεις δεν είχαν ενιαίο χρονολογικό σύστημα κάτι που

δυσκόλεψε Θουκυδίδη στην προσπάθειά του για χρονολογική ακρίβεια.

6. Οι ελληνικές πόλεις δεν είχαν κοινές ονομασίες για τους μήνες του σεληνιακού

έτους κάτι που δυσκόλεψε Θουκυδίδη στην προσπάθειά του για χρονολογική

ακρίβεια.

7. Οι δημηγορίες αποδίδουν τα κίνητρα των ομιλητών.

8. Οι δημηγορίες αποδίδουν τους στόχους των ομιλητών.

9. Οι δημηγορίες αποδίδουν τους σχεδιασμούς των ομιλητών.

10. Οι δημηγορίες βρίσκονται σε αντιστοιχία μόνο με τα μεγάλα γεγονότα του

πολέμου.

11. Οι δημηγορίες βρίσκονται σε αντιστοιχία μόνο μεταξύ τους με το σχήμα «θέση-

αντίθεση».

12. Ο Θουκυδίδης παραθέτει τους λόγους αυτολεξεί.

13. Οι δημηγορίες δείχνουν την ικανότητα του Θουκυδίδη να αναλύει τα γεγονότα

και το βάθος της σκέψης του.

14. Ο Θουκυδίδης ακολούθησε τον τρόπο χρονολογικής έκθεσης του Ελλάνικου

του Μυτιληναίου.

15. Ο Θουκυδίδης εξιστορεί τα γεγονότα κατά θεματικές ενότητες και όχι κατά

χρονολογική σειρά.

16. Ο Θουκυδίδης εξιστορεί τα γεγονότα κατά χρονολογική σειρά και όχι κατά

θεματικές ενότητες.

17. Ο Θουκυδίδης για την ανεύρεση της αλήθειας εφάρμοσε μεταξύ άλλων την

αυτοψία.

18. Ο Θουκυδίδης για την ανεύρεση της αλήθειας επισκέφτηκε μεταξύ άλλων τα

πεδία των μαχών.

19. Ο Θουκυδίδης για την ανεύρεση της αλήθειας αξιολογούσε τις πληροφορίες.

20. Ο Θουκυδίδης διαιρεί το έτος σε θέρος (4 μήνες) και χειμώνα (8 μήνες).

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΒΙΒΛΙΟ Γ΄

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ, ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ)

ΚΕΦΑΛΑΙΑ 71-73

[71.1] Δράσαντες δὲ τοῦτο καὶ ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους εἶπον ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾽ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾽ Ἀθηναίων, τό τε λοιπὸν μηδετέρους δέχεσθαι ἀλλ᾽ ἢ μιᾷ νηὶ ἡσυχάζοντας, τὸ δὲ πλέον πολέμιον ἡγεῖσθαι. Ὡς δὲ εἶπον, καὶ ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην. [2] Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας εὐθὺς πρέσβεις περί τε τῶν πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε καὶ τοὺς ἐκεῖ

καταπεφευγότας πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται.

[72.1] Ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας ξυλλαβόντες, καὶ ὅσους ἔπεισαν, κατέθεντο ἐς Αἴγιναν. [2] Ἐν δὲ τούτῳ τῶν Κερκυραίων οἱ ἔχοντες τὰ πράγματα ἐλθούσης τριήρους Κορινθίας καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεων ἐπιτίθενται τῷ δήμῳ, καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν. [3] Ἀφικομένης δὲ νυκτὸς ὁ μὲν δῆμος ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως καταφεύγει καὶ αὐτοῦ ξυλλεγεὶς ἱδρύθη, καὶ τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα εἶχον・ οἱ δὲ τήν τε ἀγορὰν κατέλαβον, οὗπερ οἱ πολλοὶ ᾤκουν αὐτῶν, καὶ τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον.

[73.1] Tῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον ἀμφότεροι, τοὺς δούλους παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι・ καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον__________, τοῖς δ᾽ ἑτέροις ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε πλήρως τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου με έντονη γραφή.

2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους του κειμένου.

3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους των παρακάτω ουσιαστικών / αντωνυμιών / επιθέτων /

επιρρημάτων του κειμένου:

ταῦτα (γενική ενικού θηλυκού γένους):

βέλτιστα (τον ίδιο τύπο στο συγκριτικό βαθμό):

ἥκιστα (το θετικό βαθμό του επιρρήματος):

νηί (κλητική ενικού):

τήν γνώμην (ονομαστική πληθυντικού):

πρέσβεις (γενική ενικού):ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

τῷ δήμῳ (αιτιατική πληθυντικού):

νυκτός (δοτική πληθυντικού):

τῆς πόλεως (αιτιατική ενικού):

τόν λιμένα (δοτική ενικού):

τό πλῆθος (ονομαστική πληθυντικού):

ξύμμαχον (δοτική ενικού θηλυκού γένους):

4. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω ρηματικών τύπων: πέμπουσι, πεπραγμένων,

ἔπεισαν, ἀφικομένης, καταφεύγει, παρεγένετο.

5. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των παρακάτω ρημάτων: εἶπον, κατέλαβον.

6. ἡγεῖσθαι, ἐνίκησαν, ᾤκουν: να κλίνετε την οριστική παρατατικού και την ευκτική ενεστώτα των

παραπάνω ρηματικών τύπων στη φωνή που βρίσκονται.

7. Να γράψετε δύο παράγωγες λέξεις της νεοελληνικής (μία απλή και μία σύνθετη) για καθεμία από

τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: δράσαντες, ξυνέφερε, κατέθεντο, ἔχοντες, μαχόμενοι.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 74

[74.1] Διαλιπούσης δ᾽ ἡμέρας μάχη αὖθις γίγνεται καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύι καὶ πλήθει

προύχων・ αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κεράμῳ καὶ

παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον. [2] Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ

ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς

οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε

ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα

διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. [3] Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης

ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν・ καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος

ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε πλήρως τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου με έντονη γραφή.

2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους του κειμένου.

3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους των παρακάτω ουσιαστικών / αντωνυμιών / επιθέτων /

επιρρημάτων του κειμένου:ΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ἡμέρας (δοτική πληθυντικού):

ἰσχύι (γενική ενικού):

γυναῖκες (δοτική ενικού):

αὐτοῖς (δοτική ενικού):

τολμηρῶς (τον υπερθετικό βαθμό του επιρρήματος):

φύσιν (αιτιατική πληθυντικού):

χρήματα (δοτική πληθυντικού):

πολλά (τον ίδιο τύπο στον υπερθετικό βαθμό):

πᾶσα (ονομαστική πληθυντικού):

τῇ φλογὶ (ονομαστική ενικού):

τὴν νύκτα (αιτιατική πληθυντικού):

οἱ πολλοὶ (τον ίδιο τύπο στο συγκριτικό βαθμό):

4. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω ρηματικών τύπων: νικᾷ, γενομένης,

ἐκινδύνευσε, παυσάμενοι, λαθόντες, διεκομίσθησαν.

5. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των παρακάτω ρημάτων: γίγνεται, νικᾷ.

6. βάλλουσαι: να κλίνετε τον μέλλοντα της οριστικής στη φωνή που βρίσκεται.

7. ἐπελθὼν: να γράψετε το β΄ ενικό της προστακτικής αορίστου β΄.

8. Να βρείτε με ποιες λέξεις του κειμένου σχετίζονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις της

νεοελληνικής: φθορά, αναβολή, έλλειψη, ανάπαυση, δημοκρατία.

 ΚΕΦΑΛΑΙΑ 76-77

[76] Τῆς δὲ στάσεως ἐν τούτῳ οὔσης τετάρτῃ ἢ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν νῆσον διακομιδὴν αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες, μετὰ τὸν ἐκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν ἔφορμοι οὖσαι, παραγίγνονται τρεῖς καὶ πεντήκοντα・ ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἀλκίδας, ὅσπερ καὶ πρότερον, καὶ Βρασίδας αὐτῷ ξύμβουλος ἐπέπλει. Ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου ἅμα ἕῳ ἐπέπλεον τῇ

Κερκύρᾳ.

[77.1] Oἱ δὲ πολλῷ θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι τά τ᾽ ἐν τῇ πόλει καὶ τὸν ἐπίπλουν παρεσκευάζοντο τε ἅμα ἑξήκοντα ναῦς καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας ἐξέπεμπον πρὸς τοὺς ἐναντίους, παραινούντων Ἀθηναίων σφᾶς τε ἐᾶσαι πρῶτον ἐκπλεῦσαι καὶ ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι. [2] Ὡς δὲ αὐτοῖς πρὸς τοῖς πολεμίοις ἦσαν σποράδες αἱ νῆες, δύο μὲν εὐθὺς ηὐτομόλησαν, ἐν ἑτέραις δὲ ἀλλήλοις οἱ ἐμπλέοντες ἐμάχοντο, ἦν δὲ οὐδεὶς κόσμος τῶν ποιουμένων. [3] Ἰδόντες δὲ οἱΑ΄
Πελοποννήσιοι τὴν ταραχὴν εἴκοσι μὲν ναυσὶ πρὸς τοὺς Κερκυραίους ἐτάξαντο, ταῖς δὲ λοιπαῖς πρὸς τὰς δώδεκα ναῦς τῶν Ἀθηναίων, ὧν ἦσαν αἱ δύο Σαλαμινία καὶ Πάραλος.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε πλήρως τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου με έντονη γραφή.

2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους του κειμένου.

3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους των παρακάτω ουσιαστικών / αντωνυμιών / επιθέτων του

κειμένου:

τῆς στάσεως (αιτιατική ενικού):

τῶν ἀνδρῶν (κλητική ενικού):

τήν νῆσον (ονομαστική πληθυντικού):

πλοῦν (αιτιατική πληθυντικού):

ἕῳ (γενική ενικού):

πολλῷ (δοτική πληθυντικού θηλυκού γένους):

τῇ πόλει (αιτιατική πληθυντικού):

τὸν ἐπίπλουν (δοτική ενικού):

σφᾶς (την ίδια πτώση του ενικού αριθμού):

πάσαις (γενική ενικού):

ἀλλήλοις (αιτιατική πληθυντικού):

4. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω ρηματικών τύπων: παραγίγνονται, ἦρχε,

πεφοβημένοι, παρεσκευάζοντο, ἐξέπεμπον, ἐπιγενέσθαι, ἐτάξαντο.

5. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των παρακάτω ρημάτων: παραγίγνονται, ἐτάξαντο.

6. ἐμάχοντο: να κλίνετε την οριστική μέλλοντα και παρακειμένου.

7. Να γράψετε δύο παράγωγες λέξεις της νεοελληνικής (μία απλή και μία σύνθετη) για καθεμία από

τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: παραγίγνονται, παρεσκευάζοντο, ἐξέπεμπον, ἐτάξαντο.

ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 78

[78.1] Καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι κακῶς τε καὶ κατ᾽ ὀλίγας προσπίπτοντες ἐταλαιπώρουν τὸ καθ᾽ αὑτούς・οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι φοβούμενοι τὸ πλῆθος καὶ τὴν περικύκλωσιν ἁθρόαις μὲν οὐ προσέπιπτον οὐδὲ κατὰ μέσον ταῖς ἐφ᾽ ἑαυτοὺς τεταγμέναις, προσβαλόντες δὲ κατὰ κέρας καταδύουσι μίαν ναῦν. Καὶ μετὰ

ταῦτα κύκλον ταξαμένων αὐτῶν περιέπλεον καὶ ἐπειρῶντο θορυβεῖν. [2] Γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο, ἐπιβοηθοῦσι, καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες ἅμα τὸν ἐπίπλουν τοῖς Ἀθηναίοις ἐποιοῦντο. [3] Οἱ δ᾽ ὑπεχώρουν ἤδη πρύμναν κρουόμενοι καὶ ἅμα τὰς τῶν Κερκυραίων ἐβούλοντο προκαταφυγεῖν ὅτι μάλιστα, ἑαυτῶν σχολῇ τε ὑποχωρούντων

καὶ πρὸς σφᾶς τεταγμένων τῶν ἐναντίων. [4] Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε πλήρως τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου με έντονη γραφή.

2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους του κειμένου.

3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους των παρακάτω ουσιαστικών / αντωνυμιών / επιθέτων /επιρρημάτων του κειμένου:

κακῶς (τον υπερθετικό βαθμό του επιρρήματος):

ὀλίγας (τον ίδιο τύπο του συγκριτικού βαθμού):

τό πλῆθος (δοτική ενικού):

κέρας (γενική ενικού):

ναῦν (δοτική πληθυντικού):

ταῦτα (δοτική ενικού):

τὸν ἐπίπλουν (αιτιατική πληθυντικού):

μάλιστα (το θετικό βαθμό του επιρρήματος):

ναυμαχία (αιτιατική ενικού):

τοιαύτη (ονομαστική πληθυντικού):

δύσιν (γενική ενικού):

4. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω ρηματικών τύπων: ἐταλαιπώρουν,

προσέπιπτον, τεταγμέναις, ἐβούλοντο, ἐτελεύτα.

5. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση του παρακάτω ρήματος: γένοιτο.

6. ἐπειρῶντο: να κλίνετε την οριστική και την προστακτική ενεστώτα.

7. προσβαλόντες: να γράψετε το γ΄ πληθυντικό ευκτικής και το β΄ ενικό προστακτικής αορίστου β΄.ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

8. Να βρείτε με ποιες λέξεις του κειμένου σχετίζονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις της

νεοελληνικής: τακτικός, απόγνωση, πείρα, αποβολή, βούληση.

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 81

[81.1] Oἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ᾽ οἴκου παρὰ τὴν γῆν・καὶὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται. [2] Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον πρότερον ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα, ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο, τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον・ καὶ ἐκ τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντo, ἐς τὸ ῞Ηραιόν τε ἐλθόντες τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην

ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν πάντων θάνατον. [3] Oἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα, διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾽ ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο. [4] Ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας

ἔχθρας ἕνεκα, καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων・ [5] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω. Καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωρίσετε πλήρως τις δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου με έντονη γραφή.

2. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους όρους του κειμένου.

3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους των παρακάτω ουσιαστικών / αντωνυμιών / επιθέτων του

κειμένου:

τῆς νυκτός (ονομαστική πληθυντικού):

τάχος (δοτική ενικού):

τάς ναῦς (γενική ενικού):

oἱ πολλοὶ (αιτιατική ενικού):

τινά (ονομαστική πληθυντικού):

τῶν ἱκετῶν (κλητική ενικού):ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

τῷ ἱερῷ (ονομαστική πληθυντικού):

τὸν δῆμον (δοτική πληθυντικού):

χρημάτων (δοτική ενικού):

πᾶσα (ονοματική πληθυντικού ουδετέρου γένους):

πατὴρ (κλητική ενικού)

παῖδα (γενική πληθυντικού):

4. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των παρακάτω ρηματικών τύπων: ἐκομίζοντο, αἰσθόμενοι,

λαβόντες, ἤγαγον, κελεύσαντες, ἔπεισαν, ἐπείσθησαν, ἑώρων, ἐδύναντο.

5. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των παρακάτω ρημάτων: ἤγαγον, ἐπείσθησαν.

6. ἀφικόμενος: να κλίνετε την οριστική ενεστώτα και αορίστου β΄.

7. Να γράψετε δύο παράγωγες λέξεις της νεοελληνικής (μία απλή και μία σύνθετη) για καθεμία από

τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἤγαγον, κατέγνωσαν, ἑώρων, κατέστη__