Γλωσσάριο Όρων 2ο Μέρος Λογοτεχνία

2ο ΜΕΡΟΣ: ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1. Αναπαράσταση
                                    Είναι η «κατασκευή» μιας πραγματικότητας.
                                    Στη λογοτεχνία δεχόμαστε αυτό το «σαν», δεχόμαστε, δηλαδή, τη σύμβαση ότι διαβάζουμε μία κατασκευή μέσα από τα μάτια του/της συγγραφέα· αυτός/-ή επέλεξε συγκεκριμένα στοιχεία από την πραγματικότητα μέσα από μια συγκεκριμένη φιλοσοφική θεώρηση και στάση ζωής, για να αποδώσει αυτό που πιστεύει ότι συνέβη.
                                    Η επιλογή, λοιπόν, που κάνει ο/η συγγραφέας γίνεται μέσα από το είδος που θα προτιμήσει (π.χ. αστυνομικό μυθιστόρημα), τον τίτλο που θα δώσει, τη δομή του έργου,
τα στοιχεία της πραγματικότητας που επιλέγει να περάσει στο έργο του (συγκείμενο), *

τα άλλα λογοτεχνικά έργα με τα οποία συνομιλεί ρητά ή άρρητα (διακειμενικότητα), *

τους χαρακτήρες που θα σκιαγραφήσει και θα παρουσιάσει, το ύφος του κειμένου,
και κυρίως τα ερωτήματα που θέλει να προκαλέσει στους αναγνώστες και στις αναγνώστριες, που δίνουν τις δικές τους απαντήσεις κάθε φορά (αναγνωστική ανταπόκριση).**

            η αναπαράσταση μπορεί να λάβει πολλές και διαφορετικές μορφές,

σύμφωνα με τη φαντασία, την ευρηματικότητα και την πρωτοτυπία των συγγραφέων,

όπως, για παράδειγμα, τη μορφή της αλληγορίας ή του συμβολισμού (με κριτήριο τον βαθμό απόκρυψης της πραγματικότητας), του ρεαλισμού ή του νατουραλισμού ή του υπερρεαλισμού (με κριτήριο τον βαθμό μεταμόρφωσης της πραγματικότητας) ή της ειρωνείας (με κριτήριο τον βαθμό απόκρυψης και μεταμόρφωσης της πραγματικότητας).

* Το κείμενο, ως παραγωγή και πρόσληψη, ορίζεται πάντα από το συγκείμενο, τα στενά και ευρύτερα κειμενικά και πολιτισμικά του συμφραζόμενα, αλλά και από τα άλλα κείμενα, τα διακείμενα.
** οι λογοτεχνικές θεωρίες μετατοπίζουν το ενδιαφέρον τους από το κείμενο στον αναγνώστη. πώς δηλ. αναδημιουργείται το λογοτεχνικό έργο με βάση τον ορίζοντα των προσδοκιών, προκαταλήψεων και πεποιθήσεων του αναγνώστη. Η θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης αναπτύχθηκε κυρίως στην Αμερική, ως αντίδραση στο φορμαλισμό της Νέας Κριτικής, ενώ η θεωρία της πρόσληψης στη Γερμανία. Η αφετηρία των θεωριών αυτών βρίσκεται στις αρχές της φαινομενολογίας και της ερμηνευτικής.

2. Αφηγηματικές Τεχνικές

Είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιεί ένας συγγραφέας, προκειμένου να δώσει σε μια

ιστορία τη μορφή της αφήγησης.

 

ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

Σε μια λογοτεχνική αφήγηση δεν πρέπει να συγχέεται ο συγγραφέας, ένα πραγματικό πρόσωπο που υπάρχει έξω από το κείμενο, με τον αφηγητή, ένα πλασματικό πρόσωπο που υφίσταται μόνο μέσα στο πλαίσιο του λογοτεχνικού κειμένου. Βέβαια, είναι δυνατό να εντοπίζονται στο χαρακτήρα του αφηγητή αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, οπότε τα δύο πρόσωπα προσομοιάζουν / ταυτίζονται.

Ορισμένες από αυτές είναι:
                                    α) Ο αφηγητής: ανάλογα με τη σχέση του με την ιστορία που αφηγείται,

ο αφηγητής μπορεί είτε να είναι πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός)
ή απλώς να συμμετέχει στην ιστορία (ομοδιηγητικός),
είτε να αφηγείται την ιστορία κάποιου άλλου (ετεροδιηγητικός).

                                                Με βάση το αφηγηματικό επίπεδο:

•    Ενδοδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που ανήκουν στην κύρια αφήγηση.

•    Εξωδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα και πράξεις ξένα προς το κύριο κείμενο της αφήγησης (εισαγωγικές αφηγήσεις, πρόλογοι…)

•    Μεταδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που συνιστούν δευτερεύουσα αφήγη­ση (που ενσωματώνεται στην κύρια αφήγηση, είναι αφήγηση μέσα στην αφή­γηση), εγκιβωτισμένη αφήγηση.

                     0 αφηγηματικός χρόνος

Ο αφηγηματικός χρόνος είναι βασικό στοιχείο της αφήγησης και διακρίνεται:

–   στο χρόνο του πομπού, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο συγγρα­φέας,

–   στο χρόνο του αφηγητή, που συνήθως ταυτίζεται με το χρόνο των γεγονότων της αφήγησης, και

–   στο χρόνο του δέκτη, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο αναγνώστης.

Ο χρόνος αυτός είναι εξωκειμενικός και δεν έχει σχέση με την αφή­γηση.

                                    Ο χρόνος στην αφήγηση

•   Ιστορικός: Δηλώνει το πόνε χρονολογικά συνέβησαν τα γεγονότα που παρου­σιάζονται (το πότε).

•   Πραγματικός/Αφηγημένος: Δηλώνει το διάστημα που καλύπτουν τα γεγονότα που παρουσιάζει η αφήγηση (το πόσο).

•   Αφηγηματικός: Δηλώνει το πώς αξιοποιείται, πο5ς παρουσιάζεται ο χρόνος στη διαδικασία της αφήγησης (το πώς):


                        β) Η αφήγηση

ακολουθεί τη σειρά των γεγονότων όπως συνέβησαν (χρονολογική αφήγηση)
δεν ακολουθεί τη σειρά των γεγονότων αλλά υπάρχει αναδρομή στο παρελθόν, αναδρομική αφήγηση («ανάληψη»)·

όταν παρεμβάλλονται γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον, προδρομική αφήγηση («πρόληψη»)·
όταν η αφήγηση αρχίζει από το μέσον της ιστορίας ή και παράλληλα με τα προηγούμενα, in medias res.

Ο όρος αφηγητής χρησιμοποιείται στα αφηγηματικά κείμενα, ενώ ο όρος ποιητικό υποκείμενο χρησιμοποιείται στα ποιητικά κείμενα. Με τους όρους αυτούς δηλώνεται αυτός που εκφέρει τον λόγο.

•   Εγκιβωτισμός: Σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση, που αποτελεί την αρχική ιστορία, και μικρότερες, δευτε­ρεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση, που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός.

•   Παρεκβαση/παρεμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση: Είναι η προσωρι­νή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλ­λο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου.

•   Προϊδεασμός/προσήμανση: Είναι η ψυχολογική προετοιμασία τουαναγνώστη από τον αφηγητή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.

•     Προοικονομία: Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διευθετεί τα γεγονότα και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε η ε­ξέλιξη της πλοκής να είναι για τον αναγνώστη φυσική και λογική
Άλλες φορές παρατηρούμε μια φράση ή ένα βασικό θέμα να επαναλαμβάνεται στερεότυπα, κατά διαστήματα, στο έργο. Τότε μιλάμε για ένα μοτίβο το οποίο έχει κάποια συγκεκριμένη λειτουργία μέσα στην αφήγηση. Μπορεί δηλαδή να κλιμακώνει τη δράση ή να περιγράφει μια ψυχική κατάσταση κ.ά.

            Αφηγηματικοί τρόποι

α) Διήγηση

–    Τριτοπρόσωπη αφήγηση

β) Μίμηση

–    Πρωτοπρόσωπη αφήγηση

–    Διάλογος

–    Εσωτερικός μονόλογος

γ) Μεικτός τρόπος (Συνδυασμός διήγησης και μίμησης) 5) Περιγραφή ε) Σχόλιο στ) Ελεύθερο πλάγιο ύφος

                                    γ) Η διάρκεια της ιστορίας
                                                            δεν συμπίπτει με τη διάρκεια της αφήγησης.  Όταν ο χρόνος  της αφήγησης είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο της ιστορίας, επιβράδυνση (συνηθέστεροι τρόποι επιβράδυνσης είναι η περιγραφή και τα σχόλια του αφηγητή)·
όταν ο χρόνος της αφήγησης είναι μικρότερος από τον χρόνο της ιστορίας,

επιτάχυνση (συνηθέστεροι τρόποι επιτάχυνσης είναι οι περιλήψεις και οι ελλείψεις)·
ισοχρονία : όταν ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης ταυτίζονται,

 σκηνή (διάλογος).

Ανακεφαλαιώνοντας, οι τεχνικές με τις οποίες ο συγγραφέας συ­ντομεύει το χρόνο της αφήγησης είναι:

•   Η επιτάχυνση: γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια παρουσιάζο­νται σύντομα.

•   Η παράλειψη: κάποια γεγονότα δεν αναφέρονται καθόλου, επειδή δε σχετίζονται με την ιστορία.

•   Η περίληψη: όταν τα ενδιάμεσα γεγονότα παρουσιάζονται συνο­πτικά.

•   Η έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό: όταν ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.

                  

                                    δ) Η συχνότητα της εμφάνισης ενός γεγονότος
δεν συμπίπτει στην ιστορία και την αφήγηση.
Όταν ένα περιστατικό της ιστορίας ή και ολόκληρη η ιστορία (συνήθως μέσα από

διαφορετικές οπτικές γωνίες) αναφέρεται περισσότερες φορές στην αφήγηση,

επαναληπτική αφήγηση·
όταν ένα γεγονός που συνέβη πολλές φορές στην ιστορία, αναφέρεται μια φορά στην αφήγηση, θαμιστική αφήγηση.

                                   ε) Η εστίαση:

όταν ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από τα πρόσωπα-ήρωες της αφήγησης, μηδενική («παντογνώστης αφηγητής»)∙
όταν ο αφηγητής ξέρει όσα και ένα πρόσωπο – ήρωας της αφήγησης, εσωτερική· όταν ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα – ήρωες της αφήγησης,

εξωτερική.
Ως ιστορία εννοείται μια γραμμική ακολουθία κάποιων γεγονότων (π.χ. οι περιπέτειες της επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη)

και ως αφήγηση εννοείται η κειμενική διευθέτηση των γεγονότων (π.χ. η Οδύσσεια).

              Οπτική γωνία

[Αναφέρεται στην προοπτική του αφηγητή απέναντι στην ιστορία, τη σχέση του με

την υπόθεση.]

•  Εσωτερική           —*-   Την ιστορία αφηγείται ο βασικός ήρωας ή ένα δευτε-
οπτική γωνία         ρεύον πρόσωπο (αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην

αντίληψη του).

•  Εξωτερική            —>-   Ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την υπόθεση, αφηγεί-
οπτική γωνία         ται σε τρίτο πρόσωπο.

3. Αφηγηματικοί Τρόποι

Είναι τα συστατικά στοιχεία που συναποτελούν μιαν αφήγηση.
αφηγηματικοί τρόποι θεωρούνται:
                        α) η αφήγηση γεγονότων και πράξεων,
                        β) η περιγραφή,

γ) ο διάλογος,
δ) ο εσωτερικός μονόλογος και
ε) το αφηγηματικό σχόλιο, η παρεμβολή δηλαδή σχολίων/σκέψεων του αφηγητή.

                        Είδη αφήγησης

 Εννοούμε κυρίως πεζά κείμενα, όχι μόνο λογοτεχνικά αλλά και χρηστικά, όπως

είναι το ρεπορτάζ, η υπηρεσιακή αναφορά κτλ.

 Ιστοριογραφία, χρονικογράφημα, ημερολόγιο, απομνημονεύματα,

(αυτο)βιογραφία, επιστολή, χρονογράφημα, μυθιστόρημα, διήγημα,

παραμύθι κ.ά.

 Αφηγηματικά κείμενα θεωρούνται επίσης, εκτός από τα πεζά, και το έμμετρο

αρχαίο και νεότερο έπος, οι μπαλάντες κ.ά. (ομηρικά έπη, ιπποτικά μεσαιωνικά

μυθιστορήματα, κρητικό θέατρο, παραλογές όπως «Του νεκρού αδελφού», «Της

Άρτας το γιοφύρι» κ.ά.).

                         Κατηγορίες αφηγηματικών ειδών

i. Αφήγηση πραγματικών γεγονότων (ιστοριογραφία, επιστολή, ημερολόγιο,

απομνημονεύματα, αυτοβιογραφία).

ii. Αφήγηση πλασματικών γεγονότων (παραμύθι, μυθιστόρημα, διήγημα,

νουβέλα).

iii. Μικτή αφήγηση πραγματικών και πλασματικών γεγονότων (ιστορικό

μυθιστόρημα, μυθιστορηματική βιογραφία).

Κάθε είδος αποβλέπει σε ορισμένο σκοπό (πληροφοριακό, διδακτικό, ψυχαγωγικό κτλ.) και γράφεται σε ανάλογο ύφος (επίσημο, οικείο, λογοτεχνικό, επιστημονικό κτλ.).

4. Γλωσσικές Επιλογές/ Εκφραστικά Μέσα

Οι γλωσσικές επιλογές του/της συγγραφέα αφορούν:

α) την επιλογή του λεξιλογίου (ως γλωσσική ιδιοτυπία, ιδίωμα ή διάλεκτο του αφηγητή και ως ιδιόλεκτο των ηρώων)・

β) τους γραμματικούς χρόνους, τις εγκλίσεις και τα ρηματικά πρόσωπα, τα οποία δηλώνουν διαφορετικά χρονικά επίπεδα, διαφορετικούς βαθμούς βεβαιότητας ή επιθυμίας, τρόπους απεύθυνσης・

γ) τη στίξη που υιοθετεί σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου・

δ) τα σχήματα λόγου, δηλαδή τις ιδιορρυθμίες του λόγου που αφορούν τη θέση των λέξεων και φράσεων στη σειρά του λόγου (σχήμα κύκλου, ασύνδετο/πολυσύνδετο, υπερβατό κ.ά.) και τη σημασία με την οποία χρησιμοποιείται μια λέξη ή φράση σε μια συγκεκριμένη περίπτωση (μεταφορά, παρομοίωση, αντίθεση κ.ά.).

Όλες οι γλωσσικές επιλογές συνδέονται λειτουργικά με το νόημα και το ύφος του έργου.

5. Δομή/Πλοκή

Είναι ο τρόπος με τον οποίο συντίθεται ένα ποιητικό ή αφηγηματικό έργο

Στα ποιητικά κείμενα,
                        η δομή συνίσταται στην κατασκευή και τη στιχουργική τους

(στροφικότητα, ομοιοκαταληξία/ελεύθερος στίχος, μέτρο/ρυθμός).
                        Με τη μελέτη της δομής του ποιήματος φωτίζονται το νόημα, το συναίσθημα, ο τόνος και η πρόθεσή του.

Στα αφηγηματικά κείμενα,
                        η δομή συνίσταται στον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται τα γεγονότα της ιστορίας σε μια συγκεκριμένη σειρά (πλοκή).
            Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στον τρόπο οργάνωσης και διευθέτησης της πλοκής.   
                        Ένα παράδειγμα είναι η αριστοτελική σειρά «αρχή-μέση-τέλος»
                        (ή διαφορετικά: «αρχή και δέση, σταδιακή εξέλιξη

και, τέλος, η λύση»).
Η σύγχρονη αφηγηματολογία μάς εφοδιάζει με άλλες τυπολογίες, λειτουργικά σχήματα. Ένα παράδειγμα είναι το σχήμα «αρχική κατάσταση, διαδικασία μετασχηματισμού (πρόκληση-δράση-τίμημα), τελική κατάσταση».

                Βασικός μοχλός εξέλιξης της πλοκής είναι
                        η δράση των χαρακτήρων (οι επιθυμίες, τα κίνητρα της δράσης τους, οι συγκρούσεις με το περιβάλλον, εμπόδια στην εκπλήρωση των επιθυμιών τους, καθώς και η τελική έκβαση της δράσης).
                        Ό,τι δίνει ώθηση στην ιστορία ονομάζεται «στοιχείο πλοκής».

Η εξέταση της δομής, του τρόπου δηλαδή οργάνωσης μιας αφήγησης, υποστηρίζει την ερμηνεία.

6. Ερμηνεία

Είναι η διαδικασία απόδοσης νοήματος στο κείμενο με τη συνδρομή της κειμενικής κατασκευής του, στοιχείων του συγκειμένου, και της υποκειμενικής πρόσληψης του αναγνώστη/-τριας.

.            Τα σημαντικά λογοτεχνικά έργα αναγιγνώσκονται συνήθως σε πολλά επίπεδα και επομένως επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες.

            Υποκειμενικότητα: Βέβαια, κάθε αναγνώστης/-τρια έχει συγκροτήσει μια υποκειμενικότητα, που επηρεάζεται από πλήθος κριτηρίων (π.χ. αισθητικές προτιμήσεις, πολιτισμικό περιβάλλον, φύλο, πολιτική και ιδεολογική άποψη κ.ά.), για να διαμορφώσει την ερμηνεία του.
Αλλά, όποια και αν είναι η καταγωγή και οι διαδρομές της ανάγνωσης που κάνει ο καθένας/η καθεμία, η πρωτοτυπία και η φαντασία στην ερμηνεία ενός κειμένου εδράζονται στον συνδυασμό κειμενικών και υποκειμενικών κριτηρίων.

7. Ερμηνευτικό Σχόλιο

 Στο ερμηνευτικό σχόλιο,
ο/η μαθητής/-τρια δεν περιορίζεται στο «τι λέει το κείμενο» αλλά επεκτείνεται στο «τι σημαίνει για τον/τηνίδιον/-α».
Με τη συγγραφή του διευκολύνεται η ανάδυση του «εγώ» και «ελέγχεται» σύνθετα ο βαθμός εκπλήρωσης του γενικού και των ειδικότερων σκοπών διδασκαλίας του μαθήματος.

8. Ερώτημα/Θέμα

Είναι το ερώτημα που προκαλείται στον αναγνώστη/στην αναγνώστρια, όταν διαβάζει ένα λογοτεχνικό κείμενο.
Το «ερώτημα» δεν είναι μια οποιαδήποτε ερώτηση, διευκρινιστικού, λ.χ., τύπου· η απάντησή του δεν περιέχεται συνήθως ούτε αποκλειστικά στο κείμενο.
Αντίθετα, το «ερώτημα» παράγεται από έναν βαθύ πυρήνα σιωπής μέσα στο κείμενο και επιδέχεται πολλές απαντήσεις.

Ερώτημα, λ.χ.,για το ποίημα Περιμένοντας τους βαρβάρους του Κ.Π. Καβάφη θα μπορούσε να είναι το «Ποιοι είναι οι βάρβαροι; Τι συμβολίζουν;» ή «Γιατί εκείνοι που τους περιμένουν

δείχνουν να τους έχουν τόση ανάγκη;»· όχι, όμως, «τι ήταν οι ύπατοι και οι συγκλητι-

κοί;».

. Επειδή το θέμα συνδέεται με την οπτική και τα επίπεδα ανάγνωσης του καθενός και της καθεμιάς, τα θέματα είναι ρευστά και ποικίλλουν.

9. Κειμενικοί Δείκτες

Είναι τα μορφικά στοιχεία του κειμένου που συνιστούν το εξωτερικό περίβλημα
             Περιλαμβάνουν
                                    το λογοτεχνικό γένος/είδος,
                                    τις γλωσσικές επιλογές,
                                    τους αφηγηματικούς τρόπους,
                                    τις αφηγηματικές τεχνικές,
                                    τη δομή, την πλοκή, τους χαρακτήρες κ.ά.
Η συνδυαστική ερμηνεία των κειμενικών δεικτών μάς βοηθά να διερευνήσουμε τις ανταποκρίσεις μας στο κείμενο και να του αποδώσουμε νόημα.

10. Λογοτεχνικό Γένος/Είδος

            Είναι η κατηγορία του λογοτεχνικού έργου

που έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τυπολογία ή συμβάσεις, δηλαδή τυποποιημένα σχήματα που επαναλαμβάνονται στα έργα του ίδιου γένους ή είδους.    
            Οι συγγραφείς χρησιμοποιούν αυτές τις συμβάσεις,
                        άλλοτε υιοθετώντας τες πιστά, για να παρακολουθούν χωρίς παρανοήσεις οι αναγνώστες/-τριες την ιστορία,
                        και άλλοτε επεμβαίνοντας δημιουργικά, για να αποφύγουν στε-

ρεοτυπικές επαναλήψεις.

                        Το γένος αναφέρεται στις βασικές μορφές της λογοτεχνίας (ποίηση, πεζογραφία, θέατρο),

                        ενώ το είδος στις υποδιαιρέσεις του κάθε γένους (π.χ. το ιστορικό μυθιστόρημα είναι είδος στο γένος «πεζογραφία»).
            Η διάκριση του γένους ή είδους ορίζεται από κριτήρια:

                        δομής (π.χ. το σονέτο, το επιστολικό μυθιστόρημα)

                        έκτασης (π.χ. το διήγημα, η νουβέλα)

σκοπού ή αποτελέσματος (π.χ. κωμωδία, τραγωδία)

θέματος (π.χ. μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας).

Σε πολλές ταξινομήσεις αναφέρονται και ενδιάμεσες μορφές μεταξύ λογοτεχνίας και γραμματείας:
             δοκίμιο,
            βιογραφία,
            αυτοβιογραφία,
            απομνημονεύματα κ.λπ.

11. Μοτίβο

            Είναι ένας ευδιάκριτος και στερεότυπα επαναλαμβανόμενος θεματικός τύπος ή φραστικός τρόπος που επανέρχεται σταθερά και αναλλοίωτα σε ένα λογοτεχνικό έργο.
            Συχνά χαρακτηρίζει τη λαϊκή λογοτεχνική δημιουργία μιας ευρύτερης γεω-

γραφικής περιοχής, π.χ. των Βαλκανίων (π.χ. η θυσία ενός ανθρώπου στα θεμέλια

ενός κτίσματος).
            Τα φραστικά ή εκφραστικά λογοτεχνικά μοτίβα λέγονται επίσης τυπικοί στίχοι, κοινοί τόποι ή κοινοί τύποι.
            Το λογοτεχνικό μοτίβο
                                    αντλεί κατευθείαν από τη δεξαμενή των λογοτεχνικών αναπαραστάσεων
                                    δεν συνδέεται με το «θέμα» ή τη «θεματική» (π.χ. η «ξενιτιά» είναι θεματική, ο «γυρισμός του ξενιτεμένου» είναι λογοτεχνικό μοτίβο).

12. Συγκείμενο

            Είναι τα στοιχεία του πραγματικού κόσμου που αναπαριστώνται στα λογοτεχνικά κείμενα αποτελούν το συγκείμενό τους και συμβάλλουν στην ερμηνεία τους.
            Τέτοια στοιχεία είναι,

                        η χωρο-χρονική τοποθέτηση (πού και πότε εκτυλίσσεται αυτό που διαβάζουμε),
                        οι ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες του χρόνου συγγραφής,
                        η πολιτεία και το δίκαιό της (άγραφο ή γραπτό),
                        ο πολιτισμός, η κουλτούρα και η θρησκεία.

. Όλα αυτά υποδηλώνονται στο κείμενο είτε συνδυαστικά είτε επιλεκτικά·
αποτελούν βοηθητικά στοιχεία,για να καταλάβει ο αναγνώστης/η αναγνώστρια ότι αυτό που διαβάζει αποτελεί μια μικρή φέτα ζωής του πραγματικού κόσμου.

13. Χαρακτήρες/Πρόσωπα

            Είναι τα πλασματικά πρόσωπα που συναντάμε στα λογοτεχνικά έργα.
  Στα αφηγηματικά έργα
            οι χαρακτήρες αναπαριστώνται με

τη δράση και τα λόγια τους,
τις σχέσεις που αναπτύσσουν με άλλους χαρακτήρες,
το πώς οι άλλοι τους βλέπουν,
με την κατανόηση της ονοματοδοσίας τους και
με την περιγραφή ή και τα σχόλια του αφηγητή.
ο αναγνώστης/η αναγνώστρια την εξέλιξη ενός χαρακτήρα στην πορεία της πλοκής,
            μπορεί να αναζητήσει
τις επιθυμίες και τα κίνητρα της δράσης του,
την τακτική που ακολουθεί,
την ηθική διαδρομή του,
τις καταστάσεις ή τα πρόσωπα με τα οποία συνεργάζεται ή συγκρούεται, για να πετύχει τον στόχο του.
Ο κεντρικός χαρακτήρας μέσα από τον οποίο παρακολουθούμε την πλοκή ονομάζεται πρωταγωνιστής.
Σε σύγχρονες αφηγήσεις υπάρχουν πολλοί πρωταγωνιστές, και τα πρόσωπα συμπληρώνουν το ένα το άλλο