Γλώσσάριο ¨Ορων 1ο Μέρος Ν. Γλώσσα

                                            Γλωσσάριο Όρων

          Κειμενικά Είδη:
          Ως προϊόντα μιας κοινωνικής διεργασίας μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε είδη, ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο παράγονται και χρησιμοποιούνται.
        Σύμφωνα με τους Knapp και Watkins για την εκπαίδευση γίνεται κεντρική η κατανόηση της τυπικής και της λειτουργικής πλευράς της γραμματικής (τι είναι

πιθανό να ειπωθεί και πώς λειτουργεί). Σε αυτή την προοπτική, τα σχολικά κειμενικά

είδη κατηγοριοποιούνται ως εξής:

Α) Περιγραφή

           Η δομή της περιγραφής
                        Ξεκινάει από την ονομασία του περιγραφόμενου αντικειμένου

                        Ακολουθεί η ταξινόμησή του σε κάποιο γένος

                        Καταλήγει στην παρουσίαση της εμφάνισης των λειτουργιών

            Η γλώσσα της περιγραφής

Χρησιμοπιεί:    Ρήματα συνήθως σε Ενεστώτα γιατί οργανώνεται στον άξονα του Χώρου και όχι του χρόνου.
                          Ρήματα Συνδετικά, όταν έχουμε παράθεση χαρακτηριστικών.
                          Επίθετα (συχνή χρήση) στην Περιγραφή που χαρακτηρίζονται από ακρίβεια.

                          Συνδετικές (διαρθρωτικές ) λέξεις – φράσεις που δηλώνουν το χώρο (π.χ. επιρρηματικοί προσδιορισμοί…)

Β) Εξήγηση

Ως κοινωνική διαδικασία ερμηνεύει, μέσω της ακολουθίας/διαδοχής, τα φαινόμενα σε

σχέσεις χρονικότητας ή και αιτιότητας.

              Η δομή της εξήγησης      
      Εισαγωγικό στάδιο: περιλαμβάνει την κατηγοροποίηση και περιγραφή του φαινομένου
      Κύριο Μέρος: αποτελείται από τη διαδοχή των βημάτων - διαδικασιών
     Τελευταίο στάδιο: (προαιρετικό) περιέχει προσωπικές παρατηρήσεις, κρίσεις, κ.α

             Η γλώσσα
παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά:
                        κοινά ουσιαστικά (συνήθως αφηρημένα)

                        Ενεστωτικά ρήματα

                        Συνδετικές λέξεις–φράσεις (δηλώνουν χρονικές ή αιτιολογικές σχέσεις)

                        Πιθανολογικές φράσεις (π.χ. ενδέχεται , μπορεί, ίσως…)

Γ) Οδηγίες

Ως κοινωνική διαδικασία οι οδηγίες αποτελούν λογικές ακολουθίες, με τις οποίες κα-

θοδηγούνται πράξεις ή συμπεριφορές∙

 Διακρίνονται σε :        διαδικαστικές (π.χ οδηγίες χρήσης…)

                                    μη διαδικαστικές (πχ συμβουλές για υποψηφίους..)

            Η δομή
                        ξεκινάει με αναφορά στο στόχο της δράσης (ίσως και στον τίτλο)

                        Ακολουθεί με σύντομη εισαγωγή

                        Συνεχίζει προσθέτοντας μια λίστα με τα μέσα, υλικά…

                        Ολοκληρώνεται με την ακολουθία των βημάτων που καθορίζουν το πώς θα επιτευχθεί ο στόχος

            Η γλώσσα
                                    άμεσες ή έμμεσες προσφωνήσεις

                                    Ρήματα δράσεις

                                    Ενεστωτικά ρήματα (διαχρονικότητα)

                                    Α΄ πληθυντικό πρόσωπο (οικειότητα)

                                    Επιρρήματα (πληροφορίες σχετικά με την υλοποίηση του στόχου)

                                    Χρονικές διαρθρωτικές λέξεις (σωστή χρονολογική σειρά ενεργειών)

                                    Συνδετικές – διαρθρωτικές λέξεις

                                    Πιθανολογικές φράσεις.

                                    Κοινά συγκεκριμένα ουσιαστικά

Δ) Επιχειρηματολογία

Στην επιχειρηματολογία, ως διαδικασία ανάπτυξης μιας θέσης, ο στόχος είναι να πει-

στούν οι αναγνώστες/-τριες ή οι ακροατές/-τριες και να αποδεχθούν μια άποψη.

            στόχος: να πειστούν οι αναγνώστες και να δεχτούν μια άποψη

            μοιάζει: με εξήγηση – αιτιολόγηση

            διακρίνονται:   δοκίμια

                                    Εκθέσεις

                                    Συζητήσεις – αντιπαραθέσεις

                                    Ερμηνείες

            Η Δομή:

                        Ξεκινάει : από μια αποδεκτέα θέση

                        Ακολουθούν : επιχειρήματα – τεκμήρια

                        Καταλήγει : στο συμπέρασμα

            Η Γλώσσα:

                                    Σαφήνεια – ακρίβεια λεξιλογίου , χρήση ειδικών όρων (όχι πολυσημία)
                                    Ονοματοποίηση (η μετατροπή σε ουσιαστικό ή επίθετο μιας λέξης που ανήκε σε ένα άλλο μέρος του λόγου)

                                    Παθητική σύνταξη

                                    Διαρθρωτικές λέξεις (δηλώνουν αίτιο – αποτέλεσμα)

                                    Ρητορικά ερωτήματα

                                    Δηλωτικές – αποφαντικές προτάσεις

                                                Επιστημονική – Δεοντική Τροπικότητα *

                                    Πλούσια στίξη

* Η Δυναμική τροπικότητα σχετίζεται με τις δυνατότητες ή τις (ενδεχόμενες)  ανάγκες του (έμψυχου ή μη) υποκειμένου της πρότασης, οι οποίες ή είναι απολύτως έμφυτες σε αυτό ή απλά εξαρτώνται από εξωτερικούς παράγοντες.

Ø Η Δεοντική τροπικότητα σχετίζεται με έννοιες όπως η ηθική δέσμευση, η άδεια και η σωστή συμπεριφορά, οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με κοινωνικά και πολιτισμικά πρότυπα, ή με το πλαίσιο ηθικών αξιών ενός προσώπου (Lyons 1977; Nuyts, 2006; Palmer, 1986 & 2001)

Η Επιστημονική Τροπικότητα εκφράζει την επιφύλαξη του ομιλητή να διαβεβαιώσει την αλήθεια των όσων διατυπώνονται στην πρόταση”. Από τη στιγμή που δεν είμαστε πάντα σε θέση να βεβαιώσουμε την πραγματικότητα ή μη ενός γεγονότος, διατυπώνουμε με τέτοιο τρόπο το λόγο μας που ανάλογα είτε δηλώνει τη δέσμευσή μας όσον αφορά την τιμή αληθείας του λόγου μας, είτε απλά μία πιο ουδέτερη στάση. Στην πρώτη περίπτωση εκφράζουμε βεβαιότητα (επιστημική αναγκαιότητα), ενώ στη δεύτερη ο λόγος μας είναι πιο ασθενής (επιστημική πιθανότητα)
Ο γραμματικός τρόπος έκφρασης της ΕΤ στη ΝΕ αφορά τα ‘ημι-βοηθητικά’ (Τσαγγαλίδης, 2003: 742) τροπικά ρήματα πρέπει και μπορεί που ικανοποιούν το κριτήριο τροπικότητας που έχει προτείνει ο ίδιος συγγραφέας (Tsangalidis, 2004: 237): “η απαραίτητη προϋπόθεση για να ανήκει ένα ρήμα στο ελληνικό τροπικό ρηματικό σύστημα, είναι αυτό να είναι ρηματικό και να εκφράζει ταυτόχρονα και την επιστημική,  και τη μη-επιστημική τροπικότητα”. Σύμφωνα με το Mackridge (1987), το τροπικό ρήμα μπορεί καταλαμβάνει την ‘ασθενή’ πλευρά της επιστημικής κλίμακας, ενώ το πρέπει την ‘ισχυρή’.
Οι λεξιλογικοί τρόποι πραγμάτωσης της Επιστημονικής τροπικότητας περιλαμβάνουν: α) λεξικά ρήματα στο πρώτο (α) ενικό πρόσωπο, όπως νομίζω, ξέρω β)επιρρηματικές εκφράσεις όπως, ίσως, κατά τη γνώμη μου γ) επίθετα όπως, πιθανός, σίγουρος δ) απρόσωπες εκφράσεις όπως, είναι πιθανό, είναι βέβαιο κλπ

            Η ρητορική της επιχειρηματολογίας

Σύμφωνα με τη Ρητορική του Αριστοτέλη, από τη στιγμή που κάθε μορφής επικοινωνία περιέχει τρεις κύριους παράγοντες (πομπός - δέκτης - μήνυμα), τότε οι τρόποι πειθούς αναφέρονται:
                                                στο ήθος του πομπού

                                                Στη συναισθηματική κατάσταση του δέκτη

                                                Στο καθ’ αυτό επιχείρημα

Ε) Αφήγηση

Η διαδικασία της αφήγησης επιτυγχάνεται μέσω της ακολουθίας προσώπων και γεγο-

νότων στον χώρο και στον χρόνο.

 Διακρίνεται:    προσωπικές διηγήσεις

                        Ιστορικές διηγήσεις

                        Ιστορίες
                        Μύθοι

                        Παραμύθια

                        Αφηγήσεις

Η Δομή

Προσανατολισμός: πληροφορίες για τους ήρωες, το χώρο και το χρόνο

Περιπέτεια: το υπάρχον πρόβλημα, τα γεγονότα που το εξελίσσουν, η δράση για την επίλυσή του.
            Αξιολόγηση: σχολιασμός (ρητός ή με παραγλωσσικά μέσα*) των γεγονότων από τον αφηγητή.

Λύση: τελική έκβαση (συχνά ταυτίζεται με την αξιολόγηση)

              Κατάληξη: καταληκτικές φράσεις, συμπέρασμα, επιμύθιο.

* Τα παραγλωσσικά (το σύνολο των επικοινωνιακών στοιχείων που, χωρίς να ανήκουν στη γλώσσα, υποβοηθούν τη γλωσσική επικοινωνία, διευκρινίζοντας και συμπληρώνοντας τα γλωσσικά μηνύματα), όπως είναι:

·         Ο επιτονισμός (η διακύμανση της φωνής και ο χρωματισμός της κατά τη διαδικασία του προφορικού λόγου)

·         Οι παύσεις

·         Η προφορά

·         Η ένταση της φωνής

            Τα εξωγλωσσικά (το σύνολο των κινήσεων του σώματος που απαρτίζουν τη «γλώσσα του σώματος» και συμπληρώνουν τα γλωσσικά μηνύματα), όπως είναι:

·         Οι χειρονομίες

·         Οι κινήσεις

·         Η στάση του σώματος

·         Ο βηματισμός

·         Η έκφραση του προσώπου, το βλέμμα, οι μορφασμοί.

            Η Γλώσσα
                                    Ρήματα παρελθοντικού χρόνου

                        Χρήση ιστορικού Ενεστώτα (ζωντάνια , παραστατικότητα)

                        Ρήματα κίνησης – δράσης

                        Διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις (δηλώνουν σκοπό, αίτιο – αποτέλεσμα…)

                                            Ρυθμός : επαναλήψεις, παρηχήσεις*….
* Επανάληψη ενός ήχου ή μιας ομάδας ήχων (από σύμφωνα ή φωνήεντα) σε γειτονικές συλλαβές ή λέξεις. Η π. χρησιμοποιείται συνήθως για να κάνει εκφραστικότερο τον λογοτεχνικό τρόπο έκφρασης ή ακόμα προς διάκριση των ποιητικών στίχων από τον πεζό λόγο.

                      ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ:

Κοινωνικές διαδικασίες που:

Περιγράφουν

μέσω της διαδικασίας της κατηγοριοποίησης των πραγμάτων σε κοινά/καθημερινά και τεχνικά πλαίσια νοήματος

Χρησιμοποιούνται συνήθως σε:
            Προσωπικές περιγραφές

Καθημερινές περιγραφές

Τεχνικές περιγραφές

Περιγραφικές αναφορές

Επιστημονικές αναφορές

Ορισμούς

Εξηγούν

μέσω της διαδικασίας της διαδοχής των φαινομένων σε σχέσεις χρονικότητας

ή/και αιτιότητας
Χρησιμοποιούνται συνήθως σε:

Εξηγήσεις (πώς)

Εξηγήσεις (γιατί)

Πραγματείες

Εξηγήσεις μέσω παραδειγμάτων

Καθοδηγούν

μέσω της διαδικασίας της λογικής διαδοχής δραστηριοτήτων ή συμπεριφορών
Χρησιμοποιούνται συνήθως σε:

Διαδικασίες

Οδηγίες

Εγχειρίδια

Συνταγές

Κατευθυντήριες οδηγίες

Επιχειρηματολογούν

μέσω της διαδικασίας της ανάπτυξης μιας πρότασης ώστε να πείσει

για την αποδοχή μιας άποψης
Χρησιμοποιούνται συνήθως σε:

Δοκίμια

Εκθέσεις

Συζητήσεις /

Αντιπαραθέσεις

Ερμηνείες

Αξιολογήσεις

Αφηγούνται

μέσω της διαδικασίας της διαδοχής προσώπων και γεγονότων στο χώρο και

στο χρόνο
Χρησιμοποιούνται συνήθως σε:

Προσωπικές διηγήσεις

Ιστορικές διηγήσεις

Ιστορίες

Μύθους

Παραμύθια

Αφηγήσεις

Π Ρ Ο Ϊ Ο Ν Τ Α  Σ Υ Ν Θ Ε Σ Η Σ  Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ι Κ Ω Ν  Ε Ι Δ Ω Ν

Επιστημονικά πειράματα
 Επιθεωρήσεις/Αξιολογήσεις
Ταξιδιωτικές εντυπώσεις

Σχόλια
Συνεντεύξεις
Επιστολές
Ειδήσεις/Νέα
Άρθρα
 Ιστοσελίδες

2. Η περίσταση επικοινωνίας

Η περίσταση επικοινωνίας

.

            Αναφέρεται: στο περιβάλλον που προβάλλονται και αναταλάσσονται τα νοήματα
            καθορίζεται από τρεις (3) αλληλοεξαρτώμενες παραμέτρους.

                        1^ο Πεδίο:

                                    Αφορά : τη φύση και τη θέση της κοινωνικής δραστηριότητας

                                                Προσδιορίζει: το περιεχόμενο του κειμένου

                                2^ο  α. Συνομιλιακοί Ρόλοι:

                                                Προσδιορίζουν: τις κοινωνικές σχέσεις των συμμετεχόντων σε μια συζήτηση

                                    Δομούν: τη συναισθηματική απόσταση ή τη συχνότητα των επαφών (π.χ επίσημο – ανεπίσημο ύφος, σχεσεις οικειότητας…)
                                    Χρήση: διαφορετικών γλωσσικών – φρασεολογικών επιλογών (π.χ προσφωνήσεις, δείκτες ευγένεις…)

                              β. Διάθεση:

                                                Δίνουμε ή ζητάμε πληροφορίες (δηλώσεις, ερωτήσεις, οδηγίες, εντολές…)

                              γ. Τροπικότητα:

Διακρίνεται:
                        επιστημονική: σχετίζεται με το βαθμό βεβαιότητας του ομιλητή

Δεοντική: σχετίζεται με την αναγκαιότητα πραγματοποίησης ( επιθυμία, ευχή, υποχρέωση…)

3^ο Τρόπος
            αφορά: Τον τρόπο εκφοράς του λόγου

            Αναφέρεται:

Στο πως μπορεί να πραγματοποιηθεί το μήνυμα

Με ποιο μέσο και ποιο δίαυλο θα πραγματοποιηθεί

Στο αν οι συμμετέχοντες μπορούν να παρέμβουν

Στο ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα στην επικοινωνία (πολυτροπικό κείμενο: βοηθητικός ο ρόλος της γλώσσας)

3. Συνοχή και Συνεκτικότητα

Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο τα κείμενα συγκροτούνται ως ολότητες και όχι απλώς ως ασύνδετα σύνολα λέξεων και παραγράφων.

Συνοχή
            αναφέρεται στο σύνολο των γλωσσικών μέσων με τα οποία οι γλωσσι-

κές μονάδες (προτάσεις, περίοδοι, παράγραφοι κ.λπ.) συνδέονται μεταξύ τους, ώστε να αποτελέσουν μεγαλύτερες ενότητες λόγου.
Τα μέσα αυτά ανήκουν σε τρεις κατηγορίες:

Γραμματικά:
                        Αναφορά: αφορά τη σχέση ενός κειμενικού στοιχείου μ’ ένα άλλο (χρήση αντωνυμιών)

                        Έλλειψη: αφορά την παράλειψη μιας λέξης – φράσης που εννοείται εύκολα…

                        Υποκατάσταση: αφορά την αντικατάσταση κάποιου κειμενικού στοιχείου από ένα άλλο  (π.χ οι μεν …οι δε…)

                        Σύζευξη: χρήση διαρθρωτικών λέξεων που δηλώνουν προσθήκη, αντίθεση, αιτία…)

Λεξιλογικά:

                        Αφορά σημασιολογική σύνδεση… (συνώνυμα, αντώνυμα, υπονωμία, υπερωνυμία…)

Φωνολογικά:

                        Αφορά τον επιτονισμό σε προφορικά κείμενα
Συνεκτικότητα:

                        Αναφέρεται στη νοηματική σύνδεση των επιμέρους στοιχείων του κειμένου με το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει.

4. Παράγραφος

Δομική μονάδα του κειμένου πάνω από το επίπεδο της πρότασης, με νοηματική αυτο-

τέλεια και εσωτερική οργάνωση, αλλά ταυτόχρονα εξαρτημένη από την ιεραρχία όλου του κειμένου.

Δομή:
            θεματική περίοδος

            λεπτομέρειες – σχόλια

            κατακλείδα (προαιρετικά)

5. Παράταξη, Υπόταξη & Ασύνδετο σχήμα
παράταξη: συνδέει όμοιες προτάσεις (π.χ κύρια + κύρια, δευτ. Χ+ δευτ. Χ)

Υπόταξη: συνδέει ανόμοιες προτάσεις (κύρια +δευτ., δευτ.Χ + δευτ. Ψ)

Ασύνδετο σχήμα:         οι προτάσεις ή οι όροι μπαίνουν η μια μετά την άλλη με τη χρήση κόμματος

                                    Προσδίδει ένταση και γοργότητα στο λόγο

6. Γλωσσικές επιλογές/ Εκφραστικά μέσα

            Αφορούν:         τις γλωσσικές ποικιλίες ( ιδίωμα, διάλεκτος…)

                                    Το λεξιλόγιο (κοινό, εξειδικευμένο, τεχνικό…)

                                    Τους γραμματικούς χρόνους, τις εγκλίσεις, τα ρηματικά πρόσωπα…

                                    Τη στίξη

                                    Την ονοματοποίηση (π.χ η μετατροπή ενός ρήματος σε ουσιαστικό…αλλάζουν…αλλαγή)…που χαρακτηρίζει επιστημονικά κείμενα

                                    Χρήση προσωπικής ή απρόσωπης σύνταξης

                                    Χρήση ευθέος ή πλαγίου λόγου

Όλες οι γλωσσικές επιλογές συνδέονται λειτουργικά με το νόημα και το ύφος του  κειμένου..