Ενιαία Εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας & Λογοτεχνίας
Θέμα Β Κειμενικοί δείκτες (μέρος δεύτερο)
Συνεξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας Λογοτεχνίας
Θέμα Β Κειμενικοί δείκτες (μέρος δεύτερο)
λεξιλόγιο,στίξη, ρηματικά πρόσωπα,τρόπους σύνταξης, εκφραστικά μέσα, τεχνικές αφήγησης
ΑΦΗΓΗΣΗ
Σε κάθε αφήγηση υπάρχουν:
α) Η Ιστορία που
αποτελεί το θέμα, την υπόθεση. β) Η αφήγηση ή αφηγηματικό υλικό που
αφορά αυτό που προσλαμβάνει ο αναγνώστης, ο λόγος ή το αφηγηματικό κείμενο
αυτό καθεαυτό.
Χρόνος
Ο χρόνος της ιστορίας
(ΧΙ) ορίζεται ως η φυσική διαδοχή των γεγονότων και ο χρόνος της αφήγησης (ΧΑ)
ως η ακολουθία των γλωσσικών σημείων που αναπαριστά τα γεγονότα αυτά.
Ο ΧΑ αντιστοιχεί στον όρο "αφηγηματικός
χρόνος" κι ο ΧΙ στον όρο "αφηγημένος χρόνος".
Οι σχέσεις των δύο "χρόνων"
εξετάζονται από την πλευρά 1) της σειράς, 2) της διάρκειας, 3) της συχνότητας.
Αφηγηματικό
ΤΩΡΑ
Α) Όταν ο αφηγητής είναι φανερός,
όπως σε μια προφορική αφήγηση ενός παραμυθά που ξεκινά λέγοντας "τώρα θα
σας πω ένα παραμύθι", υπάρχουν δύο είδη ΤΩΡΑ:
α) Το ΤΩΡΑ του αφηγηματικού λόγου,
με το οποίο ξεκινά ο αφηγητής την αφήγησή του, δηλαδή το "παροντικό"
γι' αυτόν "τώρα".
β) Το ΤΩΡΑ της ίδιας της ιστορίας, η
στιγμή έναρξης της ιστορίας και που συνήθως έχει παρελθοντική εκφορά.
Σε αυτή την
περίπτωση υπάρχει διαφορά στην εστίαση. Έχουμε την εστίαση του Εγώ που βιώνει
και του Εγώ που αφηγείται.
Β) Στην περίπτωση που ο αφηγητής
είναι απών, με την έννοια ότι είτε δε συμμετέχει σ' αυτά που διηγείται είτε
παραμένει κρυφός, τότε έχουμε μόνο το ΤΩΡΑ της ιστορίας.
1. Σειρά ή
Τάξη
Είναι η σχέση ανάμεσα
στη χρονική διαδοχή των γεγονότων μέσα στην ιστορία και της διάταξης τους μέσα
στο κείμενο.
Η παρουσίαση των γεγονότων με τη
σειρά που έγιναν στην ιστορία αποτελεί μια γραμμική αφήγηση.
Η έλλειψη παράλληλης πορείας στη
σειρά των δύο "χρόνων" ενός κειμένου προκαλεί τους λεγόμενους αναχρονισμούς .
Ο πρώτος αναχρονισμός στην ιστορία της
λογοτεχνίας εφαρμόζεται στον Όμηρο με την τεχνική της "in media res = από τη μέση των πραγμάτων". Έτσι ανοίγει συνήθως και το
παραδοσιακό μυθιστόρημα.
In medias res
Η in medias res: Η αφήγηση αρχίζει όχι από την αρχή της ιστορίας, αλλά
από ένα σημείο της, το οποίο έχει ενδιαφέρον. Με την in medias res αρχή ανοίγει ένα πρόσκαιρο
κενό που κλείνει μετά. Έτσι διεγείρεται απότομα η περιέργεια του αναγνώστη που
ικανοποιείται μετά. Αντίθετα, αν η αφήγηση ξεκινά με την αρχή της ιστορίας,
ονομάζεται ab ovo.
Δύο λοιπόν τα είδη του αναχρονισμού:
α) Αναάδρομος
Αυτό που στον κινηματογράφο
ονομάζουμε flash back. Η αφήγηση διακόπτει τη ροή της ιστορίας, προκειμένου
να επανέλθει σε προηγούμενα γεγονότα
β) Πρόδρομος / πρόληψη
Στην πρόληψη αντιστοιχεί η
κινηματογραφική τεχνική του flash farward. Είναι ένας αφηγηματικός ελιγμός
σύμφωνα με τον οποίο ανακοινώνεται εκ των προτέρων τι θα συμβεί μετά. Έτσι
προαναγγέλλεται η εξέλιξη ενός επεισοδίου μιας φάσης της αφήγησης κι ακόμη το
τέλος της ιστορίας, καθώς προϊδεάζεται ο αναγνώστης για την έκβαση της
αφήγησης.
Οι προλήψεις φυσικά αναγνωρίζονται
εκ των υστέρων. Στις προλήψεις ανήκει η προσήμανση, δηλαδή η
σκόπιμη παρεμβολή στοιχείων που προϊδεάζουν τον αναγνώστη για τη συνέχεια. Δεν
πρέπει να συγχέεται με την προοικονομία, η οποία συνδέεται με την
πλοκή και αφορά τη διευθέτηση των γεγονότων, ώστε να προωθείται η δράση.
2. ΔΙΑΡΚΕΙΑ
Σκηνή
Εδώ ο χρόνος της
αφήγησης αντιστοιχεί στο χρόνο της ιστορίας. Η σκηνή είναι η υποθετική ισοχρονία
ανάμεσα στο ΧΙ και στο ΧΑ (ΧΙ = ΧΑ).
Αυτή η ιδεατή ίση διάρκεια ιστορίας
και εξιστόρησης, η καθαρή σκηνή, στο κείμενο αντιπροσωπεύεται κυρίως από το
διάλογο και τον εσωτερικό μονόλογο.
Η χρονική
διαφορά δημιουργεί τις λεγόμενες ανισοχρονίες
Δύο είναι οι βασικές μορφές
ανισοχρονίας: η επιτάχυνση και η επιβράδυνση. Οι
ρυθμοί της επιτάχυνσης αντιπροσωπεύονται από την έλλειψη και
την περίληψη. Της επιβράδυνσης από την παύση και
την επιμήκυνση.
ΡΥΘΜΟΙ
ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗΣ
ΕΛΛΕΙΨΗ
Είναι η διάρκεια της ιστορίας η οποία
αποσιωπάται εντελώς από την αφήγηση. Στο κείμενο δηλαδή παραλείπεται μια
ολόκληρη περίοδος από τη ζωή π.χ. του ήρωα.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εδώ έχουμε επιτάχυνση της αφήγησης.
Οι χρονικές συμπυκνώσεις εκφέρονται λεκτικά με ρηματικούς τύπους ή φράσεις που
δηλώνουν διάρκεια (περίμενε...) ή επανάληψη (επανειλημμένως...)
Οι περιλήψεις λειτουργούν συνήθως ως
συνδετικά στοιχεία σε ένα κείμενο και, καθώς εναλλάσσονται με τις σκηνές,
δίνουν στη αφήγηση ρυθμό.
ΡΥΘΜΟΙ
ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗΣ
ΠΑΥΣΗ
Η αντίθετη περίπτωση της έλλειψης. Η
ιστορία, ο χρόνος της ιστορίας διακόπτεται και χάνεται από το προσκήνιο, ενώ
συνεχίζεται μόνο ο αφηγηματικός λόγος, δηλαδή η εξιστόρηση. Ο ΧΙ παύει να
κυλάει ενώ ο ΧΑ εξακολουθεί.
Στο κείμενο η παύση
αναγνωρίζεται με τις περιγραφές, τις γενικές σκέψεις, το σχόλιο, τα αποφθέγματα
και τις λεγόμενες παρεισφρύσεις του συγγραφέα. Η μοναδική περίπτωση περιγραφής
που δεν είναι παύση είναι η περιγραφή - πράξη.
ΕΠΙΜΗΚΥΝΣΗ
Ο χρόνος της εξιστόρησης είναι
περισσότερος από το χρόνο της ιστορίας. Εδώ ανήκουν οι σκέψεις ή άλλες
διαδικασίες που συντελούνται στο εσωτερικό της συνείδησης. Απαιτείται πάντα
περισσότερος χρόνος να διατυπώσουμε τις σκέψεις μας παρά να τις κάνουμε κι
ακόμη περισσότερο να τις καταγράψουμε.
3. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ
Πρόκειται για την αναλογία ανάμεσα
στο πόσες φορές ένα γεγονός εμφανίζεται στην ιστορία και πόσες φορές αναφέρεται
στην αφήγηση.
Οι θεωρητικές δυνατότητες που
προσφέρονται είναι:
α) Ενική ή Μοναδική Αφήγηση
Η αφήγηση μια φορά ενός γεγονότος
που συνέβη μόνο μια φορά στην ιστορία (1 Α / 1 Ι). Απαντάται
συχνότερα.
β) Πολυμοναδική Αφήγηση
Πρόκειται για την αφήγηση ν φορές
αυτού που συνέβη ν φορές (ν Α /ν Ι).
γ) Επαναληπτική Αφήγηση
Πολλοί λόγοι ανακαλούν ένα μόνο και
το ίδιο γεγονός. Αφήγηση ν φορές αυτού που συνέβη μια φορά (ν Α / 1 Ι).
Έτσι μπορεί:
Ι. το ίδιο πρόσωπο να επαναλαμβάνει
με εμμονή την ίδια ιστορία
ΙΙ. πολλά πρόσωπα να αφηγούνται
συμπληρωματικά το ίδιο γεγονός
ΙΙΙ. ένα ή και περισσότερα πρόσωπα
μπορεί να δίνουν αντιφατικές αφηγήσεις, δημιουργώντας αμφιβολία για την
πραγματικότητα
δ) Θαμιστική ή Σύνθετη
Επαναληπτική ή Συμπεριληπτική
Ο αφηγητής διηγείται μια φορά αυτό
που συνέβη πολλές φορές (1 Α / ν Ι).
Ο αφηγητής χρησιμοποιεί:
Ι. επιρρηματικές χρονικές φράσεις
όπως: κάθε μέρα κτλ.
ΙΙ. ουσιαστικά που αναφέρονται σε χρονικές
περιόδους: τα καλοκαίρια κτλ.
ΙΙΙ. ρήματα που εκφέρονται σε
παρατατικό κι έχουν συμπεριληπτική έννοια
ΛΟΓΟΣ
Αφήγηση
γεγονότων
Η αφήγηση μεταγράφει μη λεκτικά
στοιχεία σε λεκτικά. Η αφήγηση του γεγονότος, όποια κι αν είναι η έγκλισή της,
είναι πάντοτε αφήγηση μη ρηματικού σε ρηματικό:
{Στην αφήγηση γεγονότων ενδιαφέρει
κυρίως για εξέταση ο χρόνος και η περιγραφή}
Αφήγηση
λόγων
Κατά το Genette οι τρόποι αυτοί είναι 3:
α) Ο
αφηγηματοποιημένος λόγος
β) Ο
αναφερόμενος λόγος ή ευθύς λόγος
γ) Ο
μετατιθέμενος λόγος ή πλάγιος λόγος
Είναι τα 3 στάδια τα
οποία οδηγούν από το λόγο του αφηγητή στο λόγο των προσώπων ή αλλιώς από την
αφήγηση στην ιστορία.
Ευθύς ή
αναφερόμενος λόγος
Ο λόγος που δεν υφίσταται καμιά
τροποποίηση. Ο αφηγητής αναπαράγει την ομιλία των προσώπων χωρίς να περικόπτει
ή να αλλοιώνει τα λόγια τους, προσποιούμενος ότι παραχωρεί τη θέση του στους
ήρωές του.
Η κύρια μορφή του είναι
ο διάλογος που τυπογραφικά σηματοδοτείται είτε με
παύλες είτε με εισαγωγικά.
Μπορεί επίσης να έχουμε ένα διάλογο
όπου υπάρχουν συνομιλητές, αλλά κάποιος μονοπωλεί τη συζήτηση. Αυτό
θυμίζει μονόλογο και ουσιαστικά μιλάμε για μηδενικό
διάλογο.
Εδώ εντάσσεται και
ο εσωτερικός μονόλογος ο οποίος αποδίδει τις σκέψεις,
τα συναισθήματα ή γενικά "το περιεχόμενο της συνείδησης" κάποιου
προσώπου, χωρίς τις παρεμβάσεις του συγγραφέα (απουσία αφηγηματικής
μεσολάβησης) είτε με τη μορφή του σχολίου είτε με τη
μορφή της επεξήγησης. Δεν υπάρχει επιδίωξη λογικής και
γλωσσικής επεξεργασίας. Χαλαρή σύνταξη, ανατροπές στη στίξη, ελλειπτικός –
υπαινικτικός λόγος, συνειρμοί και αντιφάσεις είναι τα χαρακτηριστικά του
εσωτερικού μονολόγου.
Στόχος του ευθύ λόγου είναι η
αυτούσια μεταβίβαση των λόγων του ήρωα, ώστε να αποκαλύπτονται τα γνωρίσματά
του, οι απόψεις, η ιδεολογία, η ψυχοσύνθεσή του, και να αιτιολογούνται οι
πράξεις του.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ
ΣΧΟΛΙΟ
Στον αναφερόμενο λόγο συχνά ο λόγος
των ηρώων, καθώς διακόπτει το λόγο του αφηγητή, συνοδεύεται από ένα σχόλιο το
οποίο ανήκει στον αφηγητή.
Το αφηγηματικό σχόλιο:
α) προσδιορίζει τους ομιλητές
β) επισημαίνει τις προθέσεις και τις
αντιδράσεις τους σε σχέση με το διάλογο
γ) διευκρινίζει τους ρόλους αφηγητή
και ήρωα
δ) επαινεί ή κριτικάρει τα λεγόμενα
των προσώπων
ε) υπογραμμίζει την αλήθεια ή το
ψεύδος (αξιοπιστία ή αναξιοπιστία)
στ)σχολιάζει την εκφώνηση
ζ) αναφέρεται στον επιτονισμό ή στην
ένταση της φωνής
Η έκταση του
αφηγηματικού σχολίου ποικίλει.
Βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει
τους χαρακτήρες, τη συμπεριφορά και τη δράση τους, να επιβραδύνει την εξέλιξη
της πλοκής και να μεγιστοποιήσει το σασπένς, αλλά και να δώσει μια εικόνα του
ίδιου του αφηγητή.
ΜΕΤΑΤΙΘΕΜΕΝΟΣ
Ή ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ & ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ
Δεν πρόκειται για αμιγή μεταφορά του
λόγου των δρώντων προσώπων, αλλά για τη μεταφορά των λόγων του ήρωα από τον
αφηγητή.
Άλλη μορφή του μετατιθέμενου
λόγου είναι αυτή κατά την οποία το αφηγηματικό κείμενο εμποτίζεται από το
ιδίωμα του ήρωα. Η τυπογραφική αναγνώριση γίνεται από τα εισαγωγικά ή πλάγια
στοιχεία του κειμένου.
Εδώ ανήκει και η ενδιάμεση περίπτωση
του Ελεύθερου Πλάγιου Λόγου (ΕΠΛ). Μια παραλλαγή
ανάμεσα στον ευθύ και στον πλάγιο λόγο. Εδώ:
α) ο αφηγητής ενσωματώνει στο λόγο
του τη σκέψη του ήρωα χωρίς να την εξαρτά από λεκτικό ρήμα (είπε, ομολόγησε).
β) διατηρεί την τριτοπρόσωπη
αφήγηση, αλλά υιοθετεί το ύφος του ήρωα και την ψυχική του ένταση.
Σ' αυτή τη μορφή ακούγονται
ταυτόχρονα και η φωνή του ήρωα και η φωνή του αφηγητή.
Η κεφαλαιώδης διαφορά ανάμεσα
στον άμεσο μονόλογο και στον ΕΠΛ που καμιά φορά συγχέονται ή παραλληλίζονται
αναίτια έγκειται στο ότι στον ΕΠΛ ο αφηγητής γίνεται φορέας του λόγου του
προσώπου ή αλλιώς το πρόσωπο μιλά με τη φωνή του αφηγητή.
Στόχος του πλαγίου λόγου είναι να
ισχυροποιηθεί η αφηγηματική φωνή, καθώς ο αφηγητής θα ορίσει τι θα υπερτονιστεί
ή θα υποβαθμιστεί ή και θα αποσιωπηθεί.
Με τη χρήση του ΕΠΛ επιτυγχάνεται
αμφισημία, Ο αναγνώστης δεν γνωρίζει πόσα από τη πληροφορία ανήκουν στον ήρωα
και πόσα στον αφηγητή.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ
Ή ΑΦΗΓΗΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ο αφηγηματοποιημένος λόγος δηλώνει κατά κύριο λόγο
δευτερεύοντα γεγονότα της ιστορίας. Καταγράφεται η λεκτική ενέργεια
χωρίς να διατηρείται από αυτή κανένα στοιχείο. Σχεδόν εξαφανίζεται ακόμη και το
περιεχόμενο του λόγου κι όχι μόνο η έκφραση και το είδος του. Αυτό το λόγο τον
αναλαμβάνει ο αφηγητής.
Τίποτα το εξωτερικό δε μας αφήνει να
διακρίνουμε τι στο πρωτότυπο ήταν λόγια, στάση ή τρόπος σκέψης.
παράδειγμα
αφηγηματοποιημένου λόγου
Δειλά δειλά ζήτησα ακρόαση από τον
γυμνασιάρχη. […] Του είπα τα βάσανά μου, τη φοβερή ταλαιπωρία μου.
Γ.
Ιωάννου, Το παλιό σχολείο
Αφηγηματικοί
τρόποι θεωρούνται:
α) η αφήγηση γεγονότων και πράξεων (τα λόγια των ηρώων, τα
γεγονότα και οι καταστάσεις παρουσιάζονται έμμεσα και πιο σύντομα), β) η περιγραφή (εκτός
του ότι προσφέρει αισθητική συγκίνηση και δίνει πληροφορίες για τους χαρακτήρες
και το χωροχρόνο, βοηθά τόσο στην κλιμάκωση της πλοκής και την πρόκληση αγωνίας
όσο και στην αποκλιμάκωση της έντασης μετά από κάποια έντονη σκηνή), γ) ο διάλογος (συμβάλλει
στην άμεση αποκάλυψη των χαρακτήρων μέσα από τα λόγια και τις σκέψεις τους,
προσδίδει αληθοφάνεια, δραματικότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα και οδηγεί
σε συναισθηματική και πνευματική εμπλοκή το δέκτη), δ) ο εσωτερικός
μονόλογος (η αφήγηση κατορθώνει να μας εισάγει στην εσωτερική ζωή του ήρωα)
και ε) το αφηγηματικό σχόλιο, η παρεμβολή δηλαδή σχολίων/ σκέψεων του αφηγητή.
Προοπτική/Οπτική
Γωνία/Εστίαση
Συχνά έχει γίνει σύγχυση ανάμεσα στο
ποιο είναι το πρόσωπο του οποίου η οπτική γωνία προσανατολίζει την αφήγηση και
στο ποιος είναι ο αφηγητής. Ή με δυο λόγια, ανάμεσα στο: ποιος βλέπει,
και στο ποιος μιλά.
Με τον όρο προοπτική εννοούμε
τους πολύμορφους τρόπους με τους οποίους προσλαμβάνεται η ιστορία. Είναι αυτό
που λέμε οπτική γωνία της αφήγησης.
Προτάθηκε η διάκριση
ανάμεσα στο "ποιος βλέπει" στην ιστορία, ποιος προσλαμβάνει ή αλλιώς
τίνος η άποψη παρουσιάζεται και στο "ποιος μιλάει", ποιος αναλαμβάνει
την αφήγηση, ποιος εξιστορεί.
Πρόκειται
δηλαδή για τη διάκριση ανάμεσα στην εστίαση (τη θέση εκείνου που διαμορφώνει
την εξιστόρηση) και στην αφηγηματική φωνή (την εξιστόρηση).
Ο αφηγητής
δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την οπτική γωνία από την οποία παρέχεται η
πληροφορία, αφού δεν είναι πάντοτε και ο "εικονολήπτης" της ιστορίας.
ΕΣΤΙΑΣΗ
Έτσι προέκυψε ο όρος εστίαση.
1. Αφήγηση
με Μηδενική Εστίαση ή μη εστιασμένη αφήγηση
Ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα από
τα πρόσωπα της ιστορίας του ή για την ακρίβεια λέει περισσότερα απ' όσα ξέρει ο
οποιοσδήποτε από τους ήρωές του. Κατ’ επέκταση, ο αναγνώστης γνωρίζει
περισσότερα από τους ήρωες. Πρόκειται για την παντογνωστική αφήγηση.
Τόσο τα γεγονότα που μπορεί να συμβαίνουν οπουδήποτε από πλευράς χρόνου ή τόπου
όσο κι οτιδήποτε αφορά τα πρόσωπα δίνονται από τον παντογνώστη αφηγητή που
είναι διαρκώς και παντού παρών. Αυτός ο αφηγητής είναι μια υπεράνθρωπη μορφή (αφηγητής
– θεός) που έχει πρόσβαση και στις πιο βαθιές σκέψεις των προσώπων της
ιστορίας.
Αν ο θεατής γνωρίζει περισσότερα από
τους χαρακτήρες ενεργοποιείται η τραγική ειρωνεία (dramatic irony), πχ ξέρει το τέλος, και τότε
έχουμε συναισθηματική εμπλοκή, καθώς αναπτύσσεται ενσυναίσθηση και ταύτιση.
2. Αφήγηση
με Εξωτερική Εστίαση
Ο αφηγητής ξέρει
λιγότερα από οποιοδήποτε από τα δρώντα πρόσωπα ή λέει λιγότερα απ' ό,τι ξέρει ο
ήρωας. Ο αφηγητής (αφηγητής /κάμερα) βλέπει το πρόσωπο
χωρίς να διεισδύει στις αντιλήψεις του και στα συναισθήματά του. Κατ’ επέκταση,
ο αναγνώστης γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας.
Αυτή η τεχνική
αξιοποιείται στον κινηματογράφο και στο αστυνομικό μυθιστόρημα ή στο
μυθιστόρημα μυστηρίου, κι έτσι ενισχύεται το μυστήριο.
Αν ο αναγνώστης γνωρίζει λιγότερα
από τους χαρακτήρες, τότε εμπλέκεται προσπαθώντας να λύσει το μυστήριο,
καθώς επιχειρεί να προλάβει τον χαρακτήρα που γνωρίζει περισσότερα (πνευματική
εμπλοκή).
3. Αφήγηση
με Εσωτερική Εστίαση
Ο αφηγητής γνωρίζει τόσα όσα και τα
πρόσωπα της ιστορίας του ή λέει μόνο ό,τι ξέρει κάποιος δεδομένος ήρωας (αφηγητής
– άνθρωπος). Κατ’ επέκταση, ο αναγνώστης γνωρίζει μόνο αυτά που γνωρίζει ο
ήρωας.
Δεν έχουμε την
αντικειμενική πληροφόρηση από ένα παντογνώστη αφηγητή. Μπορούμε να μάθουμε μόνο
αυτά που εμπίπτουν αυστηρά στην οπτική γωνία ενός μόνο προσώπου, που τα
παρουσιάζει ανάλογα με την ψυχική του διάθεση και το χαρακτήρα του.
Ο λόγος του αφηγητή ακολουθεί το
βλέμμα, τη σκέψη αυτού του προσώπου.
Τα είδη της εσωτερικής
εστίασης είναι:
α) καθορισμένη (σταθερή,
περιορισμένη) Η οπτική γωνία είναι αυστηρά ενός μόνο ήρωα.
β) μεταβλητή όταν η
εστία τοποθετείται σε πολλά πρόσωπα για πολλά γεγονότα. Εναλλάσσονται οι ήρωες
(που εστιάζουν) των οποίων παρουσιάζεται η οπτική γωνία. Το εστιακό πρόσωπο
είναι στην αρχή κάποιο άλλο, έπειτα άλλο κ.ο.κ.
γ) πολλαπλή Το ίδιο
γεγονός το διηγούνται από πολλές γωνίες τα πρόσωπα εναλλακτικά. Συχνή στα
επιστολογραφικά μυθιστορήματα.
Η εσωτερική εστίαση
συναντάται κυρίως στο μοντέρνο μυθιστόρημα.
Τα εκφραστικά στοιχεία που κυρίως
χαρακτηρίζουν την εσωτερική εστίαση είναι ο εσωτερικός μονόλογος και ο ΕΠΛ που
αναμειγνύει τη φωνή του αφηγητή και του αφηγηματικού προσώπου ή σχόλια του
αφηγητή που δηλώνουν τη σκέψη, την πρόθεση ή τα συναισθήματα ενός ήρωα.
Αν ο αναγνώστης γνωρίζει τα ίδια με
τους χαρακτήρες, ενεργοποιείται το suspense, καθώς αναγνώστης και
ήρωας προσπαθούν μαζί να βρουν τη λύση (πνευματική και συναισθηματική εμπλοκή).
Χρονικοί
Τύποι της Αφήγησης σε σχέση με την Ιστορία
Με βάση το αφηγηματικό
"τώρα", τη στιγμή δηλαδή που συντελείται η αφήγηση και το
"τώρα" της ιστορίας, το "τώρα", του
αφηγηματικού λόγου μπορεί χρονικά ή να προηγείται ή να ακολουθεί ή να
ταυτίζεται με τα γεγονότα που διαδραματίζονται στην ιστορία.
Οπότε, για τα ρήματα θα
χρησιμοποιηθεί υποχρεωτικά ένας από τους 3 χρόνους: παρελθοντικός,
μελλοντικός, παροντικός
Έτσι, έχουμε τις
ακόλουθες μορφές αφήγησης:
1. Μεταγενέστερη αφήγηση
(υστερόχρονη): με ρηματική εκφορά σε παρελθόντα χρόνο. Διηγείται
κάποιος την ιστορία αφού έχει εξ ολοκλήρου συντελεστεί. Χωρίς αμφιβολία η
συνηθέστερη.
2. Προγενέστερη αφήγηση
(προτερόχρονη): προηγείται της έναρξης της ιστορίας, με ρήματα σε
μέλλοντα ή ενεστώτα. Συνήθως πρόκειται για δευτερεύουσες αφηγήσεις,
εγκιβωτισμένες στην κύρια, που αποτυπώνουν μια προφητεία ή ένα όνειρο.
3. Σύγχρονη ή ταυτόχρονη
αφήγηση: η εκφώνησή της γίνεται ταυτόχρονα με τα γεγονότα, είναι
σύγχρονη της ιστορίας. Σημαντικός χρόνος είναι ο ενεστώτας. (αντιπροσωπευτικό
είδος εδώ είναι το ημερολόγιο κι ο εσωτερικός μονόλογος).
4. Εμβόλιμη αφήγηση: Πρόκειται
για την ανάμειξη δύο προηγούμενων τύπων αφήγησης, της μεταγενέστερης και της
σύγχρονης. Π.χ. ο αφηγητής διηγείται τόσο αυτά που έζησε κατά τη διάρκεια της
ημέρας, όσο και τις σκέψεις που περνούν από το μυαλό του την ώρα που γράφει. Τη
συναντούμε στο μυθιστόρημα-ημερολόγιο και στο επιστολικό μυθιστόρημα.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Αφήγηση χωρίς αφηγητή δεν υπάρχει.
Ο αφηγητής ταξινομείται
ανάλογα με:
1) το βαθμό παρουσίας του
2) το βαθμό συμμετοχής του στην
ιστορία που αφηγείται
3) το επίπεδο της
μυθιστορηματικότητας
1. Βαθμός
παρουσίας
Οι αφηγητές
κατατάσσονται σε φανερούς και καλυμμένους, επειδή ως αφηγητές
δείχνουν ή δε δείχνουν την παρουσία τους. Εκτός από τις περιπτώσεις
που ο αφηγητής είναι αντιληπτός από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του,
εδώ ανήκουν και αφηγήσεις που ξεγελούν αρχικά με την τριτοπρόσωπη
εκφορά του λόγου.
2. Βαθμός
συμμετοχής
Με βάση τη συμμετοχή του
ή όχι σ' αυτό που αφηγείται, ο αφηγητής χαρακτηρίζεται ομοδιηγητικός ή
ετεροδιηγητικός.
Ο ετεροδιηγητικός δε
συμμετέχει σε τίποτε από εκείνα που εξιστορεί.
Ο ομοδιηγητικός απαντά
με δύο μορφές:
α) ως πρωταγωνιστής αφηγητής
(αυτοδιηγητική αφήγηση)
β) ως παρατηρητής
αφηγητής, ο οποίος δεν πρωταγωνιστεί αλλά παρατηρεί τη δράση ως
αυτόπτης μάρτυρας. Ο ρόλος του είναι δευτερεύων.
Δεν υπάρχει ταύτιση με την
πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αφήγηση, όπως πίστευαν παλαιότερα.
3. Επίπεδο
μυθιστορηματικότητας Αφηγηματικά επίπεδα
Μιλάμε για αφηγηματικά
επίπεδα εφόσον μέσα στην ιστορία υπάρχουν δευτερεύουσες αφηγήσεις, τις οποίες
αναλαμβάνουν τα μυθιστορηματικά πρόσωπα.
Κατηγοριοποίηση των
αφηγηματικών επιπέδων: εξωδιηγητικό, ενδοδιηγητικό και μεταδιηγητικό.
Σε καθένα επίπεδο
αντιστοιχεί και ο ανάλογος τύπος αφηγητή
Α)
Εξωδιηγητικό επίπεδο - εξωδιηγητικός αφηγητής
Εδώ ανήκουν εξωτερικές
αφηγήσεις, οι οποίες καμιά οργανική σχέση δεν έχουν με τα μυθιστορηματικά
γεγονότα, αλλά πληροφορούν για τις συνθήκες αφήγησής τους. Μπορεί να
είναι:
α) πρόλογοι στις εκδόσεις
χειρογράφων που υποτίθεται ότι έμειναν κάπου ξεχασμένα (Ζωή εν τάφω του
Μυριβήλη)
β) εισαγωγικές αφηγήσεις
Εδώ ο αφηγητής
ονομάζεται εξωδιηγητικός , γιατί δεν είναι παρών ως αφηγητής,
σε καμιά διήγηση, αλλά βρίσκεται "υπεράνω" ή έξω από την ιστορία την
οποία ο ίδιος αφηγείται. Κινείται σ' ένα εξωδιηγητικό επίπεδο. Ο Genette ταυτίζει τον εξωδιηγητικό
αφηγητή με το συγγραφέα.
Β)
Ενδοδιηγητικό επίπεδο - ενδοδιηγητικός αφηγητής
Ο αφηγητής βρίσκεται μέσα σ' αυτό
και συνδέεται άμεσα με την ιστορία που αφηγείται, αφού είναι ο ίδιος πρόσωπο
της ιστορίας, βρίσκεται μέσα στην ιστορία. Γι' αυτό και χαρακτηρίζεται
ενδοδιηγητικός.
Ο φανταστικός μυθιστοριογράφος είναι
ενδοδιηγητικός.
Γ)
Μεταδιηγητικό επίπεδο - Μεταδιηγητικός αφηγητής
Πρόκειται για την τεχνική του εγκιβωτισμού. Εδώ
ο αφηγητής ανήκει στο μεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο. Με
την εξιστόρηση της δευτερεύουσας ιστορίας δημιουργεί την επόμενη
βαθμίδα μυθιστορηματικότητας, το επόμενο αφηγηματικό επίπεδο, το
μεταδιηγηματικό. Μπορεί ο μεταδιηγηματικός αφηγητής να είναι ο ίδιος
με τον ενδοδιηγηματικό αλλά αυτός αφηγούμενος τη δευτερεύουσα τώρα ιστορία
"μετακινείται" και γίνεται μεταδιηγηματικός.
Τα αφηγηματικά δηλαδή επίπεδα
μπορούν να αποδοθούν:
Εξωδιηγητικό
Ενδοδιηγητικό
(κύρια ιστορία)
Μεταδιηγητικό
(εγκιβωτισμένη)
Εγκιβωτισμός
Έχουμε αφήγηση μέσα στην
αφήγηση. Αλλιώς ονομάζεται συρταρωτή μορφή αφήγησης ή εγκιβωτισμένη,
υποδιηγητική ή μεταδιηγητική (Genette).
Στον εγκιβωτισμό
αναγνωρίζονται ποικίλες μορφές. Μια δευτερεύουσα αφήγηση σε σχέση με την κύρια
μπορεί να έχει συγκεκριμένη λειτουργικότητα:
α) Να δίνει αιτιολογική εξήγηση, να
επεξηγεί την κύρια αφήγηση
β) Θεματικά, απλώς να παρατίθεται,
δημιουργώντας αναλογίες ή αντιθέσεις με το βασικό θέμα.
γ) Να προωθεί ή να επιβραδύνει την
κύρια αφήγηση.
Περιγραφή
Ενώ η αφήγηση
είναι αναπαράσταση πράξεων και συμβάντων, η περιγραφή είναι αναπαράσταση
αντικειμένων, χώρων, προσώπων.
Η αφήγηση δίνει έμφαση στη χρονική
και δραματική άποψη της διήγησης. Η περιγραφή αντίθετα, φαίνεται να αναστέλλει
τη ροή του χρόνου.
Γεννάται ωστόσο το ερώτημα πώς θα
ονομάσουμε, περιγραφή ή αφήγηση, μια μάχη ή μια καταιγίδα.
Όλα τα είδη της
περιγραφής αποτελούν παύση από πλευράς χρόνου. Εξαίρεση αποτελεί η περιγραφή -
πράξη, η οποία δεν προκαλεί άρση του χρόνου, αλλά αντίθετα προσθέτει
χρονικότητα.
Είδη
Περιγραφής
1) Περιγραφή ως οπτικό
αποτέλεσμα (περιγραφή - θέαμα)
Εδώ ανήκουν οι περιγραφές:
*προσώπων
*αντικειμένων
*της φύσης (κυρίως)
2) Περιγραφή ως αποτέλεσμα
λόγου (περιγραφή - λόγος)
Εδώ καταγράφονται:
*διάλογοι όπου διατηρείται το ιδίωμα
των ηρώων της ιστορίας
* λόγος ενός δρώντος προσώπου
3) Περιγραφή ως αποτέλεσμα
πράξης (περιγραφή - πράξη)
Εδώ παρουσιάζονται οι χαρακτήρες να
εργάζονται οι ίδιοι στο αντικείμενο που περιγράφεται. Αυτές τις περιγραφές
ονομάζουμε «ομηρικές» επειδή ενδεικτικό τους παράδειγμα αποτελεί η ομηρική
περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα την ώρα που κατασκευάζεται από τον
Ήφαιστο.
Ο ρόλος που διαδραματίζουν τα
περιγραφικά μέρη αποτελούν τις λεγόμενες διηγητικές λειτουργίες της
περιγραφής. Αυτές είναι:
Α) Διακοσμητική Λειτουργία: Δημιουργεί
ένα διάλειμμα μέσα στη διήγηση με αποτέλεσμα ο ρόλος της να είναι καθαρά
αισθητικός. Π.χ. η ασπίδα του Αχιλλέα στο Σ της Ιλιάδας.
Β) Επεξηγηματική και
ταυτόχρονα Συμβολική Λειτουργία: Είναι οι περιγραφές ενδυμάτων,
επιπλώσεων, πιστές απεικονίσεις των μορφών (πορτρέτων) οι οποίες αποκαλύπτουν
και παράλληλα δικαιολογούν την ψυχολογία των δρώντων προσώπων, της οποίας
αποτελούν την ίδια στιγμή την αιτία και το αποτέλεσμα.
Επίσης μπορεί να επιτελεί:
α) την οργανωτική
λειτουργία: συμβάλλει στο να αντιληφθούμε το λογικό πλαίσιο της
συνάρθρωσης του αφηγήματος.
β) την οριοθετική
λειτουργία: καθορίζει το πλαίσιο δράσης.
γ) την πληροφοριακή
λειτουργία: με άμεσα ή έμμεσα στοιχεία προσανατολίζει τον αναγνώστη.
δ) την αναφορική λειτουργία
ε) τη δηλωτική λειτουργία: φανερώνει
τη διάθεση ενός ήρωα.
στ) τη συνδετική λειτουργία: ενώνει
2 διαφορετικά τμήματα του αφηγηματικού κειμένου
ζ) την αναλογική ή
αντιθετική λειτουργία: δείχνει τη σχέση αναλογίας ή αντίθεσης με την
αφήγηση
Γενικότερα, η περιγραφή, εκτός του ότι
προσφέρει αισθητική συγκίνηση και δίνει πληροφορίες για τους χαρακτήρες και το
χωροχρόνο, βοηθά τόσο στην κλιμάκωση της πλοκής και την πρόκληση αγωνίας όσο
και στην αποκλιμάκωση της έντασης μετά από κάποια έντονη σκηνή
Προσωπογραφία
- Πορτρετογραφία
Σ' ένα αφηγηματικό
κείμενο εκτός από τις περιγραφές τοπίων, επαγγελματικών δραστηριοτήτων, εθίμων
κ.τ.λ., συναντάμε και περιγραφές προσώπων οι οποίες περιλαμβάνουν τα εξωτερικά
χαρακτηριστικά τους, την ενδυμασία, την ηλικία, και υποδηλώσεις εσωτερικών
χαρακτηριστικών, κοινωνικής τάξης. Πρόκειται για τις γνωστές προσωπογραφίες.
Η
αφηγηματική πορτρετογραφία μπορεί να περιλαμβάνει:
1) περιγραφές που αναφέρονται στη
γενική εξωτερική εμφάνιση και αποτελούν συνδηλωτικούς δείκτες, θετικούς ή
αρνητικούς, της ομορφιάς.
2) περιγραφές που προβάλλουν την
ενδυμασία αναλυτικά ή συνεκδοχικά και δηλώνουν την κοινωνική τάξη και την
οικονομική κατάσταση.
3) προσωπογραφίες που αποδίδουν
στοιχεία του εσωτερικού κόσμου και αποτυπώνουν τη συμπεριφορά ή το χαρακτήρα
των δρώντων προσώπων. Επίσης μπορεί να περιγράφεται η ψυχολογική τους κατάσταση
και να γίνεται αναφορά σε κάποιο συναίσθημα που πιθανόν να εγείρει την προσοχή
του αποδέκτη.
4) Η περιγραφή με στοιχεία που έχουν
σχέση με τον τρόπο ζωής.
5) Μια αυτοπροσωπογραφία.
Πλοκή
Η ιστορία είναι η αφήγηση των
γεγονότων σε χρονολογική σειρά. Η πλοκή είναι η χωροχρονική αναδιάταξη των
γεγονότων και η αιτιακή σχέση μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η φράση «ο βασιλιάς
πέθανε και μετά και η βασίλισσα» αποτελεί μια ιστορία. Η φράση «η βασίλισσα
πέθανε από θλίψη μετά το θάνατο του βασιλιά» αποτελεί πλοκή. Δηλαδή,
αν Ιστορία είναι μια σειρά γεγονότων 12345, Πλοκή είναι η ανατροπή της σειράς
(135 ή 14523 ή όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί). Πλοκή είναι το χτίσιμο της
ιστορίας, ώστε να προκαλεί ενδιαφέρον, σασπένς, συναισθηματική εμπλοκή στο
θεατή, αποκάλυψη των χαρακτήρων, συγκρούσεις, δοκιμασίες, ανατροπές, ένταση,
εμπόδια. Η πλοκή προσδιορίζει τον πρωταγωνιστή, το στόχο του, την έναρξη της
σύγκρουσης, την κλιμάκωση, την επιτυχία ή αποτυχία.
Δομή: Είναι η εξωτερική διάρθρωση, η
οργάνωση του υλικού, η σύνδεση των στοιχείων της ιστορίας. Για
πολλούς πλοκή και δομή είναι όμοια, καθώς και οι δύο ασχολούνται με τη σχεδίαση
της ιστορίας, Στην πραγματικότητα, είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η
πλοκή είναι η εσωτερική δόμηση. Η δομή είναι η εξωτερική διευθέτηση. Η δομή
δίνει το πλαίσιο διαχείρισης του υλικού της πλοκής.(Σημείωση: η δομή εξετάζεται και βαθμολογείται τόσο στην περίληψη, όσο και στην έκθεση)
Συνθήκες
πλοκής: α.
ισορροπία β. δυνάμεις που ταράζουν την ισορροπία γ. απόφαση χαρακτήρα να δράσει
δ. εμπόδια / ανατροπές ε. επιστροφή στην ισορροπία ή νέα ισορροπία ή χάος.
Ένα παράδειγμα είναι το σχήμα
«αρχική κατάσταση, διαδικασία μετασχηματισμού (πρόκληση - δράση - τίμημα),
τελική κατάσταση».
Αριστοτελική
δομή: Αρχή – Μέση – Τέλος
Αρχικά δίνονται οι χαρακτήρες, ο
χωροχρόνος και μια δραματική κατάσταση, η οποία αποτελεί τον κανονικό κόσμο για
τον πρωταγωνιστή. Σε αυτόν τον κόσμο θα αντιπαρατεθεί ο ιδιαίτερος κόσμος της
πλοκής που θα ακολουθήσει.
Σε αυτή την κατάσταση ισορροπίας θα
συμβεί κάτι που θα υποχρεώσει τον ήρωα να πάρει νέες αποφάσεις για τη ζωή του.
Αυτό μπορεί να είναι μια πληροφορία (πχ ο ήρωας μαθαίνει ότι είναι βαριά
άρρωστος) ή μια πράξη (πχ ένας φόνος).
Θα ακολουθήσουν μια σειρά από
δράσεις, εμπόδια, συγκρούσεις, δοκιμασίες, επιπλοκές, ανατροπές, ανταγωνιστές
και συμμάχους. Για τον ήρωα όμως έχει ξεκινήσει ένας δρόμος χωρίς επιστροφή. Σε
όλη αυτή την πορεία ο χαρακτήρας αλλάζει, μεταμορφώνεται.
Στο σημείο της κορύφωσης,
συμβαίνει η ισχυρότερη κρίση και ο αναγνώστης πλέον γνωρίζει προς τα πού
γέρνουν τα πράγματα. Είναι η ώρα που το πάρτι βαίνει προς το τέλος του και
φοράμε το παλτό μας, για να επιστρέψουμε στο σπίτι.
Ακολουθεί η λύση και
το τέλος, όπου απαντώνται όσα ερωτήματα έχουν μείνει αναπάντητα και
ικανοποιούνται όσα συναισθήματα έχουν μείνει ανοιχτά.
Στοιχεία πλοκής:
· Η τραγική ειρωνεία. Τεχνική που πρωτοεμφανίστηκε στην τραγωδία και παρουσιάζει τους ήρωες
να αγνοούν την αλήθεια, την ίδια στιγμή που οι θεατές ή ορισμένοι άλλοι ήρωες
τη γνωρίζουν και αγωνιούν για το τι θα συμβεί ακριβώς εξαιτίας αυτής της πλάνης.
Η τραγική ειρωνεία καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και την ταύτιση στον αναγνώστη.
· Η αναγνώριση. Η μεταβολή, το πέρασμα από την
άγνοια στη γνώση που μπορεί να γίνει με σημάδια, από τα ίδια τα γεγονότα, με
ανάμνηση ή με συλλογισμούς. Στην περίπτωση της αυτοαναγνώρισης οι
ήρωες προχωρούν από την άγνοια στη γνώση της πραγματικής τους ταυτότητας. Η αναγνώριση συναντάται συχνά στα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς.
· Η επιβράδυνση. Η επιβράδυνση της πορείας προς ένα
γεγονός, το οποίο αναμένουν με αγωνία να συμβεί οι ήρωες και οι αναγνώστες. Η
συγκεκριμένη αναβολή καθυστερεί την αναγνώριση.
· Η περιπέτεια - Ανατροπή Όταν
οι ενέργειες και οι προσπάθειες ενός ήρωα να μεταβάλει μία κατάσταση οδηγούν
τελικά στο αντίθετο αποτέλεσμα ακριβώς από αυτό που επιδιώκει. Ένα
μη αναμενόμενο γεγονός ανατρέπει τις βεβαιότητες ως εκείνη τη στιγμή και
δημιουργείται η ανάγκη για νέες αποφάσεις και νέα δράση. Αυτό αναπτύσσει το
ενδιαφέρον του αναγνώστη. Είναι η αλλαγή κατεύθυνσης των πραγμάτων από μια
αρνητική όψη σε μια θετική ή αντίστροφα. Πρόκειται για ανατροπές τόσο στη δράση
όσο και στα συναισθήματα.
· Ο από μηχανής θεός. Στις αρχαίες τραγωδίες (κυρίως του
Ευριπίδη) σήμαινε την εμφάνιση θεϊκής παρουσίας στη σκηνή με τη βοήθεια
μηχανήματος, τη στιγμή ακριβώς που υπήρχε αδιέξοδο στην
εξέλιξη του έργου. Δηλώνει τη λύση που έρχεται έξω από τη βούληση και τη δράση του ήρωα και μάλιστα τη στιγμή που δεν την περιμένει.
· Φόβος. Το συναίσθημα του φόβου που βιώνει
ο θεατής, καθώς συμπάσχει με τα δεινά του ήρωα (το συναίσθημα
επιτείνεται, γιατί ο θεατής σκέφτεται συχνά ότι θα μπορούσε να βρεθεί σε παρόμοια θέση
με τους ήρωες του έργου).
· Η κάθαρση. Η ψυχική ηρεμία και ανακούφιση που
αποκομίζει στο τέλος μιας τραγωδίας ένας θεατής, είτε γιατί επήλθε η δικαίωση του
ήρωα είτε γιατί αποκαταστάθηκε, με όποιο κόστος, η ηθική τάξη.
· Συγκρούσεις
ü Καθώς δρουν οι ήρωες συχνά δημιουργούνται
συγκρούσεις, οι οποίες αποτελούν ίσως το βασικότερο στοιχείο πλοκής τόσο
στο σύγχρονο ρεαλιστικό μυθιστόρημα όσο και σε κάθε άλλο τύπο λογοτεχνικού
κειμένου.
ü Οι πρωταγωνιστές έρχονται πάντως σε
αντιπαραθέσεις με σημαντικούς ανταγωνιστές αντιπάλους.
ü Μπορεί να είναι συναισθηματική,
σωματική, διανοητική.
ü Τα είδη των συγκρούσεων στα οποία εμπλέκονται οι
μυθιστορηματικοί ήρωες διακρίνονται ως εξής:
ü Ο ήρωας συγκρούεται με τον εαυτό του.
Πρόκειται για το είδος εκείνο της σύγκρουσης κατά το οποίο ένας ήρωας
συγκρούεται με τον εαυτό του, καθώς του δημιουργούνται ηθικής φύσεως
διλήμματα. Συχνά στον ήρωα δημιουργείται σύγκρουση ανάμεσα στο
στόχο/επιθυμία του και στην ανάγκη του, σε αυτό δηλαδή που πραγματικά έχει
ανάγκη, για να ευτυχήσει και να ολοκληρωθεί.
ü Ο ήρωας συγκρούεται με άλλο πρόσωπο.
Στον τύπο αυτό της σύγκρουσης ένας μυθοπλαστικός χαρακτήρας συγκρούεται με έναν
άλλο ήρωα.
ü Ο ήρωας συγκρούεται με την κοινωνία:
αυτή η σύγκρουση ιεραρχικά είναι σοβαρότερη σε σχέση με τις
δύο προαναφερθείσες.
ü Ο ήρωας συγκρούεται με τη φύση.
Στην εκδοχή αυτή ο ήρωας έρχεται σε σύγκρουση με τα στοιχεία της φύσης (αέρας,
νερό, φωτιά, γη – κρύο, έρημος/λειψυδρία, ηφαίστεια, σεισμοί κ.τ.λ.).
ü Ο ήρωας συγκρούεται με τον Θεό,
τη μοίρα ή τις περιστάσεις.
ü Χαρακτηριστική η τριπλή σύγκρουση
της Ιλιάδας: Μεταξύ Αχιλλέα – Αγαμέμνονα, μεταξύ Ελλήνων – Τρώων και μεταξύ
ανθρώπων – θεών.
· Σασπένς – Αγωνία
Σε ένα ενδιαφέρον μυθοπλαστικό
κείμενο προκαλείται το ενδιαφέρον, η αγωνία, του αναγνώστη
γύρω από τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Κάθε δράση, αφενός συμπληρώνει την
προηγούμενη, αφετέρου δημιουργεί νέα ερωτήματα για το μέλλον.
Αυτή η αλυσίδα δράσεων αποκαλείται σασπένς.
Εάν αυτό που τελικά συμβαίνει υπερβαίνει τις
όποιες αναγνωστικές προσδοκίες, τότε κάνουμε λόγο για έκπληξη
/ surprise.
Τυπολογία
του σασπενς:
ü Σασπένς του «αν (θα
συμβεί κάτι)»
ü Σασπένς του «τι (θα
επακολουθήσει στη συνέχεια)»
ü Σασπένς του πώς (θα
συμβεί κάτι) και πώς (θα αντιδράσουν οι μυθιστορηματικοί
χαρακτήρες)
ü Σασπένς του ποιος (είναι
ή θα κάνει κάτι που θα δημιουργήσει ένταση)
· Δολοπλοκία
Ένας από τους χαρακτήρες σχεδιάζουν
κάτι σε βάρος κάποιων άλλων. Η επιτυχία αυτού του σχεδίου εξαρτάται από την
άγνοια ή την ευπιστία των άλλων χαρακτήρων.
· Δοκιμασία
Είναι τα εμπόδια, τα οποία καλείται
να ξεπεράσει ο ήρωας, προκειμένου να πετύχει το στόχο του. Είναι
εσωτερικές ή εξωτερικές συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκεται, κατά τη διάρκεια
των οποίων θα συναντήσει συμπαραστάτες και ανταγωνιστές.
· Κίνητρα
Ετυμολογικά η λέξη έχει σχέση με τη
λέξη κίνηση. Άρα, κίνητρα είναι ό,τι παρακινεί σε δράση τον ήρωα, για να
επιτύχει το στόχο του. Μπορεί να είναι ανώτερα, όπως η αγάπη, η δικαιοσύνη, ή
κατώτερα, όπως η ζήλια, ο εγωισμός.
· Στόχος
Είναι η επιθυμία του ήρωα ή αυτό που
νομίζει ότι επιθυμεί και για το οποίο πρέπει να παλέψει, για να το κατακτήσει.
· Ανάγκη
Είναι αυτό που πραγματικά έχει
ανάγκη ο ήρωας, προκειμένου να ευτυχήσει ή να ολοκληρωθεί. Συχνά η ανάγκη
έρχεται σε σύγκρουση με το στόχο και τότε ή εγκαταλείπεται ο στόχος ή δεν
επιτυγχάνεται, αλλά εκπληρώνεται η ανάγκη (“ευτυχισμένο” τέλος) ή επιτυγχάνεται
ο στόχος, αλλά δεν εκπληρώνεται η ανάγκη (τραγικό – κυνικό τέλος).
· Κλειστό – Ανοιχτό τέλος
Στο κλειστό τέλος απαντώνται όλα τα
ερωτήματα και ικανοποιούνται όλα τα συναισθήματα, τα οποία έχουν προκληθεί κατά
την εξέλιξη της πλοκής. Στο ανοιχτό τέλος τα περισσότερα ερωτήματα απαντώνται,
αλλά κάποια μένουν αναπάντητα, ενώ και κάποια από τα συναισθήματα είτε του
χαρακτήρα είτε του αναγνώστη έχουν μείνει αναπάντητα.
Μοτίβο
Είναι επαναλαμβανόμενος θεματικός ή
εκφραστικός τρόπος που επανέρχεται σε ένα λογοτεχνικό έργο ή στο έργο ενός/μιας
συγγραφέα ή σε ένα σύνολο λογοτεχνικών έργων. Δεν πρέπει να συγχέεται με το
θέμα. Π.χ. η «ξενιτιά» είναι θεματική, αλλά ο «γυρισμός του ξενιτεμένου» είναι
λογοτεχνικό μοτίβο.
Βιβλιογραφία
Λογοτεχνία, Φάκελος Υλικού – Δίκτυα
Κειμένων, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων
Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Λογοτεχνία, Φάκελος Εκπαιδευτικού,
Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο
Εκπαιδευτικής Πολιτικής
«Εμείς και οι άλλοι…», Δίκτυο
Κειμένων, Φάκελος Υλικού, Νεοελληνική Γλώσσα, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο
Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, 2019
Συντακτικό της νέας ελληνικής, Α’ Β’
Γ’ Γυμνασίου, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.
Νεοελληνική Γραμματική,
αναπροσαρμογή της μικρής νεοελληνικής γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη,
Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.
Κούγκουλος Θανάσης, Η πρόσληψη του
λογοτεχνικού χώρου από τη νεοελληνική κριτική, Ζητήματα νεοελληνικής
φιλολογίας, Μετρικά Υφολογικά Κριτικά Μεταφραστικά, Πρακτικά ΙΔ’ Διεθνούς
Επιστημονικής Συνάντησης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα
Φιλολογίας Τομέας Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2016.
Παπαντωνάκης Γ., Κωτόπουλος Τ.,
Σκηνικό, Χαρακτήρες, Πλοκή, Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο: Για παιδιά και
νέους, Εκδοτικός Όμιλος Ίων, 2011
Barry Peter, Γνωριμία
με τη θεωρία, μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, μτφ.
Αναστασία Νάτσινα, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2013
Φρυδάκη Ευαγγελία, Η θεωρία της
λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας, εκδόσεις Κριτική, 2003
Μυλιωνάκου – Σαϊτάκη Γιούλα, Προσεγγίσεις
στη θεωρία της Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Φυτράκη, 2006
Genette G., Σχήματα III, Εκδόσεις Πατάκη, 2007
Παπάζογλου Χ., Μετρική και Αφήγηση,
ΜΙΕΤ, 2012
Αποστολίδου Β., Κόκορης Δ.,
Μπακογιάννης Μ., Χοντολίδου Ε., Λογοτεχνική ανάγνωση στο σχολείο & στην κοινωνία,
εκδόσεις Gutenberg, 2018
Βλαβιανού Α, Γκότση Γ., Καρακάση Κ.,
Καργιώτης Δ., Κατσικάρος Θ., Πιπινιά Ι., Προβατά Δ., Σπυροπούλου Α., Ιστορία
της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, Τόμος Β’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008
Γαραντούδης Ε., Καγιαλής Τ., Ροτζώκος
Ν., Αναστασιάδου Α., Κωστίου Κ., Βογιατζόγλου Α., Μέντη Δ., Νεότερη Εληνική
Λογοτεχνία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008
Ρούσσου Βαρβάρα, Ο ελεύθερος στίχος
υπό το πρίσμα της σύγχρονης μετρικολογίας: Τα πρώτα ελληνικά ελευθερόστιχα
ποιήματα (1920 – 1940), Διδακτορική Διατριβή, 2007
Travers M., Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή
Λογοτεχνία, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2005
M.H. Abrams, Λεξικό λογοτεχνικών
όρων, μτφ. Γιάννα Δεληβοριά - Σοφία Χατζηιωαννίδου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005
Μάντης Κ., Δαδούση Ν., Δαμασκηνή Σ.,
Νεοελληνκή Λογοτεχνία Θεωρία, Εκδόσεις Χατζηθωμά, 2019
Σταμλάκου Μ., Ευγενικός Ι.,
Νεοελληνική Γλώσσα Θεωρία – Μεθοδολογία, Εκδόσεις Χατζηθωμά, 2019
Μήτσελος Α., Μήτσελος Σ., Νέα
Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, 2019
Πρόδρομος Π., Μαυρακάκης Μ.,
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία, Γ’ Γενικού Λυκείου, Κριτήρια αξιολόγησης,
Εκδόσεις Πατάκη, 2019
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου